ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

Bilişsel yapılandırmacılık, bilginin nasıl oluştuğunu açıklamada Piaget’nin “zihinsel gelişim kuramı”nı temel almakta; öğrenmeyi özümleme, düzenleme ve bilişsel denge teorisiyle açıklamaktadırlar. Piaget’e göre bilişsel gelişme, çocuklukta yaşanan gelişim ilkelerine ve evrelerine dayanmaktadır. Her birey kendine özgü bir bakış açısına ve zihinsel işleyişe sahiptir. Birey, bilginin edilgen alıcısı değil, etkin oluşturucusudur. Ayrıca, değişik yaşlardaki çocukların ve yetişkinlerin dünyaları birbirinden farklıdır.

Yapılandırmacılık, öğrencinin önceki öğrenmelerinden de yararlanarak öğretmen rehberliğinde karşılaştığı yeni bilgiyi anlamlandırması ve yorumlaması sürecidir. Bu sürecin temel ilkeleri şöyle sıralanabilir:

Yapılandırmacı eğitim ortamlarının temel özellikleri şöyle sıralanabilir

Yapılandırmacı anlayışı benimseyen ve sınıfında uygulayan bir öğretmenin sergilemesi beklenen davranışlar şöyle sıralanabilir:

Yapılandırmacı öğrenme süreci açısından öğrencilerin yetenekleri, güdüleri, inançları, tutumları ve deneyimleri çok önemlidir. Çünkü, öğrencilerin bu özellikleri onların öğrenmelerini yönlendirir. Yapılandırmacı eğitim ortamında öğrenciler genelde şu davranışları sergilerler:

İşbirliğine dayalı öğrenme, farklı düzeyde yeteneklere sahip öğrencilerin oluşturduğu küçük gruplarla, onların bir konuyu anlamalarını sağlamak için değişik öğrenme etkinliklerinin kullanıldığı öğrenme sürecidir.

Yapılandırmacı anlayışın en önemli uygulamalarından biri olan probleme dayalı öğrenme (PDÖ) sürecinde, öğrenciler her biri iki ile yedi kişiden oluşan gruplara ayrılır ve her grup gerçek bir problem durumuyla karşı karşıya getirilir. Grup üyelerinden beklenen, probleme doğru tanı koymak ve çözümle ilgili öneriler geliştirmektir. Grup üyeleri bu amaçla, her türlü kaynaktan yararlanarak probleme ilişkin veriler toplamaya ve topladıkları verileri düzenlemeye koyulurlar. Gereksinim duymaları halinde, konu uzmanları ile görüş alış verişinde bulunurlar. Kendi kendilerine öğrenmelerini sürdüren grup üyeleri, belli bir süre sonunda bir araya gelip, elde ettikleri sonuçları değerlendirerek yeniden problem üzerinde çalışmaya başlarlar. İlginç ya da yeni durumlarla karşılaştıklarında, yeniden bir araya gelip görüş alış verişinde bulunurlar.

Proje tabanlı öğrenme, belirli bir zaman süresince davam eden, bir ürün, gösterim ya da bir performans ile sonuçlanan bireysel ya da grup etkinliğidir. Yapılandırmacı anlayışın temel vurgularının neredeyse tümü, proje tabanlı öğrenmede yansımasını bulmaktadır. Proje tabanlı öğrenme, öğrencilerin bilgiyi almak yerine bilgiyi yapılandırdıkları, bilgiyi kullandıkları ve bilgiyi ürüne dönüştürdükleri bir yaklaşım olarak geleneksel öğretimin sınırlılıklarını ortadan kaldırmaktadır.

Örnek Olaya Dayalı Öğrenme: Gerçek yaşamda karşılaşılan problem, durum ya da olayların senaryolaştırılarak metne dökülmesi ve bu sorunun sınıf ortamında tartışılarak çözüme ulaştırılması sürecidir.

Sorgulamaya dayalı öğrenme, sorular sorarak, araştırarak ve bilgileri analiz ederek öğrenmeye dayalı bir süreçtir. Bu süreçte, öğretmen ve öğrenciler tarafından önceden kurgulanan problemlere ders süresince çözüm bulunmaya çalışılır. Sorgulamaya dayalı öğrenme; soru sormaya, eleştirel düşünmeye ve problem çözmeye odaklı öğrenci merkezli bir öğrenme sürecidir. Bu süreç, öğrencilerin tüm yaşamları boyunca gereksinim duyabilecekleri becerileri geliştirmelerine olanak sağlar. Sorgulamaya dayalı öğrenme ile öğrencilerin gözlem yapabilme, veri toplayabilme, ölçebilme gibi bilişsel süreç becerilerini kazanmaları ve bunları gerektiğinde etkili olarak kullanabilmeleri amaçlanır.

Yapılandırmacılık, bir öğretim yöntemi olmayıp, bilgi ve öğrenmenin doğasıyla ilgili bir öğrenme yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda öğrenciler, öğrenme sürecine etkin olarak katılırlar ve öğrenmede sorumluluk üstlenirler. Öğrenenler, bilgiyi kendilerine sunulan biçimiyle değil zihinlerinde bizzat yapılandırarak anlamlı hale getirirler. Bireyin zihinsel süreçleri ve sosyo-kültürel çevresiyle etkileşiminden bağımsız bir öğrenmenin var olamayacağını savunan yapılandırmacı yaklaşımın öğretim ortamlarında etkili biçimde uygulanabilmesi ise ayrı bir özen gerektirmektedir.

Sosyal yapılandırmacılık, Lev Semenovich Vygotsky’nin “sosyo-kültürel gelişim kuramı” üzerine temellendirilmiştir. Sosyal yapılandırmacılığı savunanlar, öğrenmede kültürün ve dilin önemli bir etkiye sahip olduğunu ve bilginin sosyal etkileşimlerle oluştuğunu ileri sürmektedirler. Vygotsky’e göre çocuğun öğrenme potansiyeli, “diğer bilgili bireylerle” birlikte ortaya çıkmaktadır. Birey, sosyal çevresi içerisinde diğerleriyle etkileşir ve bu etkileşim sonucunda zihninde birtakım düzenlemeler yaparak öğrenir (Applefield ve diğerleri, 2000, ss.19-35).

Von Glasersfeld tarafından geliştirilen radikal yapılandırmacılığa göre insan dış dünyanın gerçeğini birebir yansıtmayabilir. Birey kendi zihninde kendi gerçeğini oluşturur. Bireyin kendi gerçeği dış dünyadaki gerçeğe benzemeyebilir. Bu anlayışa göre bilgi, bilenin bilgisi olup kesinlikle dış dünyadaki bilgi değildir (Duman, 2007, s.327). Radikal yapılandırmacılıkta sınıftaki her öğrenci farklı yaşantılar geçirebilir. Çünkü, her öğrencinin kendi kültürüne ve sosyal geçmişine göre yaşantıları oluşur. Böylece, her öğrenci olayları kendi anladığı biçimde yorumlayarak bir anlam oluşturur. Sonuçta, öğrenci, kendi kişisel bilgisinin yaratıcısı olarak etkin bir biçimde öğrenmeyi gerçekleştirmiş olur.

Yapılandırmacılık, öğrencinin önceki öğrenmelerinden de yararlanarak öğretmen rehberliğinde karşılaştığı yeni bilgiyi anlamlandırması ve yorumlaması sürecidir. Bu sürecin temel ilkeleri şöyle sıralanabilir (Saban, 2002, ss.171-172): • Öğrenme, edilgin bir alma süreci değil, etkin bir anlam oluşturma sürecidir. • Öğrenme özneldir. • Öğrenme, durumsal olup çevresel olanaklara göre biçimlenir. • Öğrenme sosyaldir. • Öğrenme duygusaldır. • Öğrenenin nasıl öğrendiğini dikkate alır. • Öğrenme gelişimseldir. • Öğrenme öğrenci merkezlidir. • Öğrenme süreklidir.

Yapılandırmacı eğitim ortamlarının temel özellikleri şöyle sıralanabilir (Koç, 2002, s.34; Yapıcı, 2007, ss.40-41): • Yapılandırmacı sınıflar etkileşimli, hareketli ve gürültülüdür. • Sınıftaki tüm öğrenciler etkin birer öğrenici durumundadır. • Öğrencilerin ön bilgileri ve deneyimleri dikkate alınır. • Öğrenmenin merkezinde bilgi değil, bilginin işlenmesi ve oluşturulması anlayışı egemendir. • Öğrenme sürecinin nasıl kurgulanacağı öğrencinin bilişsel, duyuşsal ve fiziksel kapasitesi ile ilintili olup doğaçlama olarak biçimlenir. • Yapılandırmacı sınıflarda birincil kaynakların kullanımı temel alınır. • Öğrenme, öğrencinin yapabileceği ve geliştirebileceği etkinliklerle yürütülür. • Öğrenmeye ilişkin sonuçlar öğrenciler ve ailelerle paylaşılır. • Değerlendirme sürecinde sonucu (ürünü) değerlendirmeye yönelik ölçmedeğerlendirme araç ve tekniklerinin yanı sıra süreci değerlendirmeye yönelik değerlendirme araç ve teknikleri de kullanılır. • Ne kadar öğrenildiği değil nasıl ve niçin öğrenildiği önemlidir. • Yapılandırmacı sınıflar gerçek yaşamın karmaşıklığını yansıtır.

İşbirliğine dayalı öğrenme, farklı düzeyde yeteneklere sahip öğrencilerin oluşturduğu küçük gruplarla, onların bir konuyu anlamalarını sağlamak için değişik öğrenme etkinliklerinin kullanıldığı öğrenme sürecidir

Probleme dayalı öğrenme sürecindeki aşamalar şöyle sıralanabilir (Kaptan ve Korkmaz, 2001): • Problemin farkına varılması ve tanımlanması • Problemin tam ve doğru olarak açıklanması • Problemi çözmek için gerekli olan bilginin belirlenmesi • Bilgi toplamak için gerekli olan kaynakların belirlenmesi • Olası çözümlerin oluşturulması • Çözümlerin gözden geçirilmesi • Çözümün sözlü ya da yazılı rapor biçiminde sunulması

Proje tabanlı öğrenme, belirli bir zaman süresince davam eden, bir ürün, gösterim ya da bir performans ile sonuçlanan bireysel ya da grup etkinliğidir (Moursund, 2002). Yapılandırmacı anlayışın temel vurgularının neredeyse tümü, proje tabanlı öğrenmede yansımasını bulmaktadır. Proje tabanlı öğrenme, öğrencilerin bilgiyi almak yerine bilgiyi yapılandırdıkları, bilgiyi kullandıkları ve bilgiyi ürüne dönüştürdükleri bir yaklaşım olarak geleneksel öğretimin sınırlılıklarını ortadan kaldırmaktadır (Gültekin, 2005, s.520).

Örnek Olaya Dayalı Öğrenme, gerçek yaşamda karşılaşılan problem, durum ya da olayların senaryolaştırılarak metne dökülmesi ve bu sorunun sınıf ortamında tartışılarak çözüme ulaştırılması sürecidir.

Sorgulamaya dayalı öğrenme, sorular sorarak, araştırarak ve bilgileri analiz ederek öğrenmeye dayalı bir süreçtir. Bu süreçte, öğretmen ve öğrenciler tarafından önceden kurgulanan problemlere ders süresince çözüm bulunmaya çalışılır. Sorgulamaya dayalı öğrenme; soru sormaya, eleştirel düşünmeye ve problem çözmeye odaklı öğrenci merkezli bir öğrenme sürecidir. Bu süreç, öğrencilerin tüm yaşamları boyunca gereksinim duyabilecekleri becerileri geliştirmelerine olanak sağlar. (Branch ve Solowan, 2003). Sorgulamaya dayalı öğrenme ile öğrencilerin gözlem yapabilme, veri toplayabilme, ölçebilme gibi bilişsel süreç becerilerini kazanmaları ve bunları gerektiğinde etkili olarak kullanabilmeleri amaçlanır.