Öğrenme Yönetim Sistemlerinde Ders Tasarımı

Öğrenme yönetim sistemlerinde ders oluşturmak istendiğinde bu ders ile ilgili bazı ayarların en başta yapılması ve bazı bilgilerin de yine en başta girilmesi gerekir. Bu bilgilerden ilki genelde dersin adıdır. Dersin adının kısa olmasında yarar vardır. Eğer ders adı uzunsa bir sonraki bilgi olan dersin kısa adında ders adı kısaltılarak yazılabilir. Dersin oluşturulmasında gerekli olan bir diğer bilgi ise dersin kodudur. Dersin kodu genelde dersin adında bulunan üç harfi, öğretim yılını, akademik yılı, dönemi veya şube bilgisini içermelidir. 

Çevrimiçi ders oluşturulurken girilmesi istenen bir diğer bilgi ders kategorisidir. Dersin içinde yer aldığı bilim dalı, zorunlu, seçmeli ya da ortak ders olması ya da kurum içi veya dışı olması bu bilgilere örnek olarak gösterilebilir. Örneğin Bilgisayar dersi için Bilgisayar Bilimleri, Zorunlu, Ortak Ders, Kurum İçi kategorilerinden biri kullanılabilir.

Alt/Üst Hesap bilgileri çevrimiçi ders oluştururken girilmesi gereken bilgiler arasındadır. Alt/üst hesap bilgileri dersin okutulduğu Üniversite, Fakülte/Yüksekokul, Bölüm ya da Birim olarak ÖYS’de tanımlanabilir. Dersler oluşturulmadan önce Alt/Üst Hesap hiyerarşisinin yapılandırılması önemlidir. Bu sayede oluşturulan ders(ler)in hangi hesap altında yer alacağı önceden belirlenmiş olur. 

Alt/üst hesap bilgileri ÖYS’lerde farklı ifadelerle yer almaktadır. Örneğin açık kaynak kodlu Sakai öğrenme yönetim sisteminde Siteler, Canvas öğrenme yönetim sisteminde Alt ve Kök Hesaplar, ticari bir öğrenme yönetim sistemi olan
BlackBoard Learn’de ise Kurumsal Hiyerarşi başlığı altında Düğümler (Node) olarak ifade edilmektedir.
Yine açık kaynak kodlu Moodle öğrenme yönetim sisteminde ise Alt/Üst Hesap yapılandırması Kategoriler
şeklinde oluşturulabilmektedir. 

Çevrimiçi ders oluşturma sürecinde istenen bir bilgi dersin yayınlanıyor olup olmamasıdır. Genellikle öğretim üyelerinin ders ile ilgili hazırlıkları tamamlayabilmeleri amacıyla yeni ders oluşturma sürecinde dersin yayınlanıp yayınlanmayacağı ile ilgili seçenek bulunmaktadır. Bu seçenek, dersin erişilebilir olarak ayarlanacağı tarih aralığı ile karıştırılmamalıdır. Dersin erişilebilir olacağı tarih aralığı dersin başlangıç ve bitiş tarihlerinin belirlendiği bir aralıktır ve belirlenen bu tarih aralığında ders katılımcıların erişimine açık olur. Dersin yayında olması ise manuel olarak öğretim elemanı
tarafından ayarlanır ve öğretim üyesi hazırlıklarını tamamladığında dersi yayınlayabilir.

Ders yayınlandıktan sonra kullanıcıların derse erişim sağlayabileceği tarih aralığı belirlenebilir. Bir ders manuel olarak yayınlanıyor olsa da erişim tarihi belirtişmişse ancak belirtilen tarihler arasında kullanıcılar tarafından erişilebilir. Dersin öğretim elemanı ders yayında olmasa bile ders içerikleri ve etkinliklerinin tamamına erişebilir.

Ders kotası, ders içinde kullanılabilecek içeriklerin (pdf, ppt, scorm, xapi, docx vb.) ve dersin yedek/ arşiv dosyalarının olabileceği maksimum boyutu belirlemek için kullanılır. Örneğin, ders kotası 50 MB olarak belirlenirse, ders içerikleri ve varsa dersin yedeğinin boyutu 50 MB’tan fazla olamaz.

Ders kotası yönetimi sırasında dikkat edilmesi gereken ÖYS’nin yüksek boyutlu kişisel dosyaların, pdf, metin, sunu, video, ses ve görsel dosyaların kaydedildiği ve kullanıcılardan gelen istekler doğrultusunda sunulduğu bir tür depolama
alanı gibi kullanılmamasıdır. Bir başka ifadeyle kullanıcılara sunulacak dosyalar mümkün olduğunca farklı sistemlerde (örneğin Youtube, Google Drive) barındırılıp ÖYS içinde bağlantı ya da gömülü dosya yöntemlerinden uygun olan bir tanesi ile kullanıcılarla paylaşılmalıdır.

ÖYS'de ders oluşturulurken yapılan bir diğer ayar derste yer alan ve varsayılan olarak gelen menü ve araçların kullanıcıya gösterileceği dili belirlemektir. Dil seçeneği dersin katılımcılarının oluşturdukları içeriklerin dilinden bağımsızdır. Örneğin ders gezinme menüsü ya da yönetsel araç isimleri dersin dil seçeneğine göre otomatik olarak değişirken katılımcılar tarafından oluşturulan içeriklerin dili oluşturan katılımcıya bağlıdır. 

Ders dili bağlamında dikkat edilmesi gereken dersin dilinin katılımcıyı zorlayıp zorlamayacağıdır. Örnek olarak dersin dili Türkçe olarak zorlanmamışsa katılımcı profil seçeneklerinde belirlediği dile göre dersin öğelerini görebilir. Ders dili Türkçe olarak zorlanmışsa katılımcının profilinde seçtiği dil ne olursa olsun ders içindeki menü ve araç başlıklarını Türkçe görecektir. Bu özellik genelde yabancı dil içeriği olan derslerde tercih edilmektedir. 

Gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri sayesinde dünyanın başka bir yerinde çevrimiçi sunulan derslere erişimi mümkün hale gelmiştir. Bu derslerde özellikle son tarih ve saati olan etkinlikler için zaman diliminin belirlenmesi son derece önemlidir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde verilen çevrimiçi bir derste canlı ders, sınav ya da ödev teslim tarihi o ülkenin zaman dilimine göre ayarlanmış olacağından Türkiye’den bir katılımcı canlı ders, sınav ya da ödev teslim tarihini Türkiye yerine A.B.D’ye göre yerine getirmelidir. Bu yüzden dersin zaman dilimini ayarlamak farklı zaman dilimlerinde yaşayan katılımcılar için oldukça önemlidir.

Kullanıcı kotası belirlemek suretiyle katılımcıların ÖYS içinde kişisel ya da ders içerikleri ile ilgili saklayabilecekleri dosyaların boyutları belirlenebilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bu alanın katılımcılara ders dışındaki kişisel
dosyaları için verilmiş bir depolama alanı olmadığı vurgusunun yapılmasıdır. Zaten ÖYS’nin üzerinde çalıştığı sunucunun performansını olumsuz etkilememesi açısından kullanıcı kotasını düşük tutmakta yarar vardır. Özellikle kullanıcı sayısı fazla olan sistemlerde kullanıcı kotasını minimum düzeyde tutularak kullanıcıları kişisel bulut depolama alanlarını kullanmaya yönlendirmekte yarar vardır.

Öğrenme Yönetim Sistemlerinin özelliklerinden biri de oluşturulan derslerin uluslararası ortamlarda kullanılabilir olmasıdır. Bu amaçla çevrimiçi ders oluşturma aşamasında oluşturulacak derste bu bilginin de yer alması doğru bir yaklaşım olacaktır. Bu bilgi sayesinde dersin ve/veya içeriklerinin tamamının ya da bir bölümünün kullanıcılar tarafından ne şekilde kullanılabileceği belirtilmektedir. 

ÖYS’lerde ders oluştururken belirlenebilen bir başka ayar dersin formatıdır. Dersin formatı ile dersin kullanıcı tarafından kullanım ve görünüm şekli belirlenebilmektedir. Örneğin dersin yüz yüze eğitime destek olarak mı, haftalık ya da sosyal formatta mı yapılandırılacağı bilgisi bu bölümde belirlenmektedir. Belirlenen ders formatına göre görünüm ve ders araçları ayarlanabilmektedir.

Bazı ÖYS’ler misafir erişimine ek olarak gözlemci erişimi de sağlayarak özellikle öğrenci danışmanları ya da velilerinin sorumlu oldukları öğrencilerin dersteki ilerleme durumlarını izlemelerini sağlamaktadır. Misafir hesabından farklı olarak gözlemci hesabı yalnızca içeriğe değil aynı zamanda belirli kullanıcı(lar)ın dersteki etkinlik raporlarına da erişimini mümkün kılmaktadır.

ÖYS’lerde çevrimiçi ders oluşturma sırasında yapılabilecek ayarlardan bir diğeri de gruplar ve şubelerin belirlenmesidir. ÖYS’de grup özelliği öğrenenlerin işbirliği halinde birlikte çalışmaları amacıyla kullanılmaktadır. Örneğin grup ödevleri ya da işbirliğine yönelik olarak ortak belgeler üzerinde çalışma takımları oluşturmak amacıyla gruplandırma özelliği kullanılabilir. Öğrenci grupları sayesinde öğrenciler grup olarak projelerini ve taslaklarını organize edebilirler. Belirli büyüklükteki gruplara öğrenciler rastgele atanabilir ya da gruplar manuel olarak oluşturup düzenlenebilir.

Ders içindeki gruplar ile şubeler birbirlerinden farklı bileşenlerdir. Gruplar sayesinde öğrenenler gruplar halinde bir ödev, proje ya da belge üzerinde birlikte çalışabilmektedirler. Şubeler ise yüz yüze okul sistemindeki sınıflar gibidir. Belirli sayıdaki öğrenen genelde harf (A, B ve C gibi) ya da rakam (101, 102 ve 103 gibi) ile belirlenmiş sanal sınıflarda kayıtlıdır. Bazı ÖYS’lerde (örneğin Moodle) grup bileşeni şube olarak kullanılmaktadır.

ÖYS’lerin yakın zamanda öne çıkan özelliklerinden biri de uyarılardır. Uyarılar sayesinde belirli kriterleri sağlamamış öğrenenler olası başarısız olarak değerlendirilip çok geç olmadan bu öğrenenlere, öğretim elemanlarına ve hatta gözlemcilere uyarı gönderilebilmektedir (Moodle ve Blackboard Learn). Bu uyarıların benzeri öğretim elemanları için de yapılandırılabilmektedir (Canvas). Örneğin öğretim elemanı belirli bir süre sisteme girmemişse ya da öğrenenlerin gönderilerini belirli bir süre içerisinde notlandırmamışsa veya öğrenenlerle belirli bir süre etkileşime geçmemişse belirlenen roldeki katılımcılara uyarı mesajı gönderilebilmektedir.

Öğrenenlere ders ile ilgili bilgiler ÖYS’de şu bileşenler altında sunulabilir: Ders ana sayfası, ders hakkında, dersin amacı, dersin yapısı, öğrenme çıktıları, ön koşullar, sistemi kullanma, öğrenenlerden beklenenler, temel ve yardımcı ders kaynakları, başarının değerlendirilmesi, telif hakkı ve paylaşım kuralları. 

Dersin sonunda öğrenenlerin kazanması hedeflenen bilgi ve beceriler "öğrenme çıktıları" altında gösterilir?

Ders içerikleri çevrimiçi bir dersin en önemli bileşenlerindendir. Ders içeriklerinin öğrenenler tarafından kolay anlaşılır ve erişilebilir olması gerekir. Ders içerikleri menü öğesi, dersin yapısına göre içeriğin öğrenenlere mümkün olan en hızlı şekilde sunulması amacıyla kullanılmalıdır. Örnek olarak haftalık yapılandırılmış bir dersin içerikleri sol menüde haftalık olarak isimlendirildikten sonra öğrenenlerin ilgili haftanın adına tıklayarak o haftanın içerik ve etkinliklerine erişmeleri sağlanabilir. Kitabınızda haftaya başlarken, okuyunuz, tartışınız, katılınız, ders araçları, canlı ders, tartışmalar, harici sayfalar, notlar, takvim, dosyalar, katılımcılar, sözlük, raporlar, yardım başlıkları altında tüm bunlara örnekler verilmiştir.