MUHASEBEDE BİLGİ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 9

Muhasebe Bilgi Sisteminin (MBS) güvenliğini sağlamak için öncelikle sistemi tehdit eden unsurların neler olduğunu belirlemek gerekmektedir. MBS’de yer alan ve dolaşan her türlü veri ve bilgi, hataların ve özellikle de hilelerin tehdidi altındadır. O hâlde burada hemen şu saptamayı yapabiliriz: “Öncelikle sistemin hatalara ve hilelere açık bir yapıda olmaması sağlanmalıdır.”

Girdi Kontrolleri, Kontroller açısından gerek kullanıcıların gerekse denetçilerin en yoğun biçimde dikkat göstermeleri gereken alandır. Çünkü hataların ve hilelerin kaynaklanabileceği en duyarlı nokta girdi noktasıdır. Girdi Kontrolleri bilgi işlemenin temel bir sorunudur. Hataların ve hilelerin kaynaklanabileceği en duyarlı yerlerden biri olmanın yanı sıra bilinmelidir ki, özellikle bilgisayar zamanı açısından girdiler ve girdi kontrolleri maliyetleri arttırıcı bir özelliğe sahiptir. Girdi Kontrolleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

Bilgi güvenliği temelde aşağıdaki üç öğeyi hedeşer:

Bu kavramları biraz daha açacak olursak; gizlilik, bilginin yetkisiz kişilerin erişimine kapalı olması şeklinde tanımlanabilir. Bir diğer tarif ile gizlilik bilginin yetkisiz kişilerce açığa çıkarılmasının engellenmesidir. Bütünlük, bilginin yetkisiz kişilerce değiştirilmesi, silinmesi ya da herhangi bir şekilde tahrip edilmesi tehditlerine karşı içeriğinin korunmasıdır. Bütünlük için kısaca kazara veya kasıtlı olarak bilginin bozulmaması diyebiliriz.

Örneğin, hesap kodu 2141350 olan bir müşteri kodunun sağlama sayısı şu şekilde hesaplanacaktır:

Bölme işlemindeki bölenden kalan çıkartılır.

Sorunun çözümü:

39/11=33 kalan 6

11-6= 5 tir.

Veri Tabanı Yönetim Sistemi, yedekleme ve veri kurtarmada dört temel özellik taşımalıdır (fiekil 4). Bunlardan biri, tüm veri tabanının periyodik olarak yedeklenmesidir.

Bu yedekleme işleminin günde bir kez otomatik olarak yapılması gereklidir. Yedek kopya güvenli bir alanda koruma altına alınmalıdır. Bir diğer özellik ise bilgisayarda yürütülen tüm işlemler için bir işlem günlüğü (transaction log) kütüğü oluşturulmasıdır. Bu günlük, tüm işlemlerin bir listesini yaparak, bu işlemler üzerinde denetim izi sağlamak için işlem değiştirmelerini, veri tabanı değişim günlü-

ğü adı verilen ayrı bir kütüğe kayıtlar. Öte yandan, kontrol noktası (checkpoint) adı verilen özellik, sistem işlem günlüğü ile veri tabanı değişim günlüğünün uyumunu sağladığı sırada tüm bilgi işlemeyi askıya alır. Kontrol noktası bir saat içinde çeşitli zamanlarda otomatik olarak devreye girer. Eğer bilgi işleme sırasında veri kaybı gibi bir başarısızlık olursa, kontrol noktasının son devreye girişinden tekrar başlayarak bilgi işleme devam ettirilebilir. Son özellik, veri kurtarma modülü (recovery module)dür. Bu modül, günlükleri ve yedek kütükleri kullanarak ortaya çıkan bir başarısızlıktan (veri kaybı gibi) sonra veriyi kurtarma ve sistemi yeni baştan başlatma olanağı yaratır.

Bilgi güvenliği temelde aşağıdaki üç öğeyi hedeşer:

Kullanılabilirlik, bilginin her ihtiyaç duyulduğunda kullanıma hazır durumda olması demektir. Herhangi bir sorun ya da problem çıkması durumunda bile bilginin erişilebilir olması kullanılabilirlik özelliğinin bir gereğidir. Bu erişim kullanıcının hakları çerçevesinde olmalıdır (Önel, Dinçkan; 2007).

Genelleştirilmiş Denetim Yazılımı

Bu uygulama, işletmelerde karşılaşılabilecek olası birçok muhasebe sorununu göz önünde bulunduran denetim programlarından oluşan bir yazılım paketidir. Bu yazılımlar, bilgisayar konusunda gereksinilen teknik bilgiyi azaltırlar ve zamandan tasarruf sağlarlar. Bu bakımdan GDY, denetim alanında etkinlik yaratan önemli bir gelişmedir. GDY, şu şekilde tanımlanabilir:

GDY, denetçilerin gereksindiği belirli bilgi işleme işlevlerini yerine getirmek için düzenlenmiş bilgisayar programı veya programları dizisidir.

Genel bir tanımla EVD (Elektronik Veri Değişimi: Electronic Data Interchange), bilgisayarda işlenebilir duruma getirilmiş standart formattaki işletme bilgilerinin, işletmeler arasındaki değişimidir.

BTT ile işletme uygulama programlarının mantığı ve kontrolleri tüm muhasebe bilgi sistemini içerecek biçimde test edilebilir. Veri testinin bir türü olan bu teknikte hayali kayıtlar oluşturulur ve bu kayıtlar süreğen bir temelde kukla (dummy) verilerle çalıştırılır ve testin etkinliği önemli ölçüde artırılmış olur.

Veri Testi Tekniği

Veri testi tekniği, değişebilecek şekilde, ama her durumda bilgisayarın okuyabileceği girdiler olarak işletmenin sistemine girilirler. Burada temel amaç, sistemdeki programlanmış kontrollerin işlev görüp görmediğinin test edilmesidir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Veri tabanına ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Veri tabanında bulunan temel kavramlara ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Veri tabanı modeli kullanmanın sağlayacağı avantajlara ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Veri tabanı yönetim sistemi kullanmanın dezavantajlarına ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

Veri Tabanı Yöneticileri: Bilgisayarın kullanılmaya başlandığı ilk yıllarda, bilgi sisteminin sınırlı olduğu zamanlarda yöneticiler, yüksek eğitimli, bilgisayarlar için yazılım yazan teknik uzmanlardan oluşan birçok programcıdan oluşurdu. Bugün ise önemli oranda sistem analisti denilen personelden oluşmaktadır. Sistem analistleri, bilgi sistemi ve örgütün diğer birimleri arasında başlıca bağlantıyı oluşturmaktadır. İş problemlerini ve ihtiyaçlarını bilgi sistemi diline çevirmek sistem analistlerinin işidir. Veri tabanı sistemini inşa eden sistem analistleri, sistem tasarımcıları ve programcılarıdır. Bunlar mevcut durumu analiz eder, sistemdeki problemleri belirler ve problemleri ortadan kaldıracak çözümler geliştirirler. Yüksek düzeyde teknik bilgiye sahip olan veri tabanı yöneticileri deneyimli kişilerden oluşur. Veri tabanı organizasyonu ve veri kaynaklarının etkin yönetimi yöneticilerin sorumluluklarındandır. Veri tabanı yöneticileri aşağıdaki görevleri de yürütürler:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Seçeneklerde yer alan görevlerin tümü veri tabanı yöneticileri tarafından yerine getirilen görevlerdendir.

Bu modeller içerisinde en yaygın olanı ilişkisel veri modelidir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Bu modeller içerisinde en yaygın olanı ilişkisel veri modelidir. Günümüzde kullanılan veri tabanı yönetim sistemlerinin tümü hemen hemen ilişkisel veri modeline dayanır. Son zamanlarda nesneye dayalı veri modeli de ilişkisel veri modeli ile birlikte yaygın şekilde kullanılmaya başlanmıştır.

Hiyerarşik veri tabanı modeli, gösteriminin şekil olarak ağaca benzerliği nedeniyle modele “ağaç veri modeli” de denilir. Çoklu ilişkileri temsil edebilmek için, varlık tipleri gereksiz veri tekrarı yapmadan her ilişki için ayrı ayrı tanımlanır. Model içerisindeki herhangi bir düğüm, altındaki “n” sayıda düğüme bağlanırken, kendisinin üstünde ancak bir düğüme bağlanabilir. Hiyerarşik yapının en tepesindeki düğüm noktası kök olarak adlandırılır.

Hiyerarşik veri modelinde her kategori, bir üst düzeye ulaşmak için oluşturulmuş alt kategorilerdir. Hiyerarşik veri tabanında işlem, yukarıdan başlar ve hiyerarşik olarak aşağı doğru devam edilir. Bu yöntemde, veriler yukarıdan aşağı doğru bir örgüt şeması içinde depolanır. Veriler, seriler içinde en çok tekrarlanan genel grup birinci olacak şekilde ve diğerleri de alt gruplar hâlinde ikinci olacak şekilde örgütlenir. Her bir grubun aşağı doğru alt dalları olmasına karşın, ancak bir tek ana grupla bağlantısı vardır. Bir hiyerarşik VTYS’de en alt düzeyde tutulan kayıtlara daha üst düzey kayıtların çocuk kayıtları (child records) denir. Ana kayıtlar (parent records) alt düzey çocuk kayıtları içermektedir. Bir ana kaydın çocuk kaydı, başka bir çocuk kaydının ana kaydı olabilir. Her bir ana kayıt pek çok çocuk kayda sahip olabilir ama her bir çocuk kaydın sadece bir tane ana kaydı vardır. Hiyerarşik VTYS’ler, basit veri yapılarında yararlı olmakla beraber veriler daha karmaşık hâle geldiğinde çabucak yetersiz hâle gelmektedir. Bu modelin avantajları, arama ve sıralama işlemlerinin çok hızlı olması ve çok geniş veri dosyalarının yönetebilmesi olarak sıralanabilir. Dezavantajları ise verilerin değişik bölümlere ve alt bölümlere kolaylıkla kaydedilememesi ve hiyerarşik veri tabanına yeni bir alan eklenmek istendiğinde veri tabanının her seferinde yeniden yapılandırılması gereğidir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Hiyerarşik veri tabanı modeline ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

Ağ (şebeke) veri tabanı modeli; hiyerarşik bilgi modelinin bir çeşididir. Veri tabanları hiyerarşikten ağa çevrilebilir ve işlemlerin hızı ve uygunluğu açısından tam tersi de mümkün olabilir. Ağ veri modeli, hiyerarşik modellerden daha az veri yaratır fakat tasarımı ve yürütülmesi çok karmaşıktır. Mimarisinin karmaşık olması veri tabanında arama yaparken kendisini göstermektedir. Bu modele örnek olarak, öğrenci- ders ilişkisi verilebilir. Bir okulda çok sayıda öğrenci ve ders vardır. Bir öğrenci birden fazla ders alabilir. Bir dersi de birden fazla öğrenci alabilir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Ağ (şebeke) veri tabanı modeline ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.

İlişkisel veri tabanı modeli ağ modelinin tüm avantajlarına sahiptir ancak karmaşık bir yapı söz konusu değildir. Bu model, veri tabanına kayıt edilen bilgilerin belli kurallara uymasını içermektedir. İlişkisel veri tabanı modeline göre, oluşturulmuş veri tabanında tüm veri elemanları, satır ve sütunlardan oluşan basit tablolarda yer almaktadır. Örneğin; hesap isimleri ile hesap kodları gibi önceden tanımlanmış verilerin bir araya getirilmesiyle ilişkiler kurulmaktadır. Bu sayede bu yaklaşımda; bire-bir; bire-çok; çok-çok ilişkiler kurulabilmektedir. İlişkisel yapıyı kullanan veri tabanlarının temel özellikleri; veri tabanında sorgulama ve sorgulama sonuçlarını raporlamasıdır. Sorgulama özelliği, kullanıcı tarafından yazılmış bir program yerine, bir üst seviye dilin özel komutlarıyla veriye doğrudan erişimi sağlayabilir. Ayrıca aynı anda birden çok kullanıcının aynı veriye erişmesi de mümkündür. Raporlama özelliği ise sorgulama sonuçlarının ekran görünüşlerini veya rapor formatının düzenlenmesini sağlayabilmektedir. Bu kapsamdaki bir yapılandırmada bir veri tabanından, yapılacak sorgulama ile ilişkilendirilmiş diğer veri tabanlarının da kullanılması yoluyla raporlar çekmek olanaklı olmaktadır. İlişkisel veri modelinin avantajı, önemli ölçüde esnekliğin sağlanması ve gereksiz verilerin barındırılmamasıdır.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. İlişkisel veri tabanı modeline ilişkin olarak seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur.