Denetim

Muhasebe denetimi ise Denetim Kavramları Komitesi tarafından aşağıdaki şekilde tanımlamaktadır.
“Denetim iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir.”

Denetim faaliyetinin özünü işletme yönetiminin, işletmenin ekonomik faaliyetleri ve bu faaliyetlerinin
sonuçları ile ilgili iddiaları oluşturur.

1900’lü yılların başında denetçiler adına belge denetimi yaklaşımı denilen, doğrudan belgelerin
tamamının incelenmesine ilişkin bir yöntem uygulamaktaydı. Bu dönemde gerçekleştirilen denetim
faaliyetlerinde neredeyse işletmenin muhasebe sistemine girmiş belgelerin tümü belge bazında denetçiler
tarafından tek tek incelenmekteydi. Ancak çok kısa bir süre içerisinde bu şekilde gerçekleştirilen denetim
faaliyetinin ayrıntıda boğulmaktan başka bir işe yaramadığı ve resmin bütünün sağlıklı olarak görülemediği anlaşılması ile birlikte terkedilmiştir.

Bu yaklaşım 1900-1930’lu yıllar arasında ortaya çıkmış ve uygulanmış bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım işletmenin muhasebe sistemine girmiş olan hemen hemen tüm belgelerin tek tek incelenmesi yerine mali tablolar hakkında bir bütün olarak bir görüş bildirmeyi sağlayacak bir denetim tarzı olup, günümüzde de aktif olarak kullanılmaktadır.

Denetçiler örmekleme yapmadan önce işletmenin mevcut iç kontrol yapısını inceleyerek buradan elde ettikleri bilgi doğrultusunda inceleyecekleri örnek büyüklüğünü tespit ederek denetim yapmaya başlamışlar ve bu yaklaşıma sistemlere dayalı denetim yaklaşımı adı verilmiştir. Sistemlere dayalı denetim yaklaşımı ile yapılacak denetim, denetçinin işletmenin sistemlerini inceleyip buradan çıkan sonuca göre gerçekleştireceği denetim çalışmasının kapsamını belirlemesi olayıdır.

2000’li yıllarda bazı ülkelerde yaşanan büyük ölçekli finansal skandallar, finansal tablo skandalları
ortaya çıkmıştır. Bu nedenle çeşitli önlemler alınmaya başlanmış, “riskin” denetimde çok önemli bir
unsur olduğu dikkate alınarak, aslında yıllardır mevcut olan ancak üzerinde çok durulmayan risk esaslı
denetim yaklaşımı benimsenmeye başlanmıştır .

Genellikle bir bütünün birbirinden ayrılamaz parçaları olarak kabul edilen, finansal tabloların hazırlandığı muhasebe süreci ile bu tabloların güvenilirliklerinin araştırıldığı denetim süreci arasındaki farklılık ve benzerliklerin aşağıdaki gibi özetlenmesi mümkündür:

1. Temel amacı hazırlanan finansal tablolar aracılığı ile bilgi sunmak olan muhasebenin temel işlevi, finansal nitelikli işlemleri kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek ve raporlamak iken, denetimin temel işlevi muhasebe tarafından sunulan bilgilerin doğru ve güvenilir olup olmadığını tespit etmek ve bu konuda hazırlayacağı bir rapor aracılığı ile görüş bildirmektir. Her ikisinin de ortak noktası gerek finansal bilgilerin üretilmesi gerek denetlenmesinde finansal raporlamada esas olan standartların ortak ölçüt olarak kullanılmasıdır.

2. Muhasebe işlemlerin ve finansal tabloların yasal mevzuata, Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine uygun olarak kaydedilip ve ilgililere raporlanma sürecidir, denetim ise muhasebe tarafından yapılan işlemlerin yasal mevzuata ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak yapılıp yapılmadığını inceler.

3. Muhasebeci muhasebe işlevi yerine getirirken muhasebe standartlarından, denetçi ise genel kabul görmüş denetim standartlarından yararlanır.

4. Muhasebe tarafından hazırlanan finansal tablolar işletme ilgililerine sunulurken, denetim tarafından hazırlanan denetim raporu işletme ilgililerine sunulur.

Bağımsız denetim, iç denetim ve kamu denetimidir.

Bağımsız denetim, işletme dışından işletme ile herhangi bir şekilde işçi, işveren ilişkisi içinde olmayan
denetçiler tarafından yapılan denetimdir. Bağımsız denetim; finansal tabloların, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve finasal raporlama standartlarına uygunluğu ile bilgilerin doğruluğunun ve güvenilirliğinin, denetçiler tarafından denetim ilke ve kurallarına göre, defter, kayıt ve belgeler üzerinden incelenmesive tespit edilen sonuçların rapora bağlanması süreci olarak tanımlanmaktadır. 

İşletmelerin organizasyon yapısı içinde yeralan ve bulundukları işletmenin iç kontrol yapısının etkin ve
verimli bir şekilde işleyip işlemediğini izleyerek elde ettikleri bilgileri üst yönetimle paylaşıp, önerilerde
bulunan kişilere iç denetçi denir.

Kamu kurumlarına bağlı olarak çalışan ve kamu yararını gözeterek görev yapan kişilerin yaptıkları
denetimlere de kamu denetimi adı verilir.

Finansal tabloların denetiminde temel amaç, varsa denetlenen işletmenin finansal tablolarındaki yanlış
beyanların ortaya çıkarılması, sözkonusu tabloların işletmenin finansal durumu ve faaliyet sonuçlarını
doğru ve dürüst bir şekilde, bir bütün olarak saptanmış ölçütlere diğer bir deyişle genel kabul görmüş
muhasebe ilkelerine ve yasal düzenlemelere uygun olarak yansıtıp yansıtmadığı konusunda, işletme veya
herhangi bir gruptan ayrı bağımsız bir denetçi tarafından görüş oluşturulmasıdır. Başka bir ifade ile
denetlenen işletmenin finansal tablolarına güvenilirlik kazandırmaktır.

Uygunluk denetiminin temel amacı işletme içi veya işletme dışı belli bir otorite tarafından konulmuş
kurallara, uygulayıcıların uyma derecelerinin belirlenerek ulaşılan sonuçların geniş bir kitleye değil
işletme içi yetkili kişilere genellikle tepe yönetimine raporlanmasıdır.

Faaliyet denetimi genel olarak işletmenin bölümlerinin etkinlik ve verimliliklerinin değerlendirilmesi
amacıyla o bölümlerin faaliyetlerine ilişkin yöntem ve yordamların gözden geçirilerek incelenmesi
faaliyetidir. Başka bir ifade ile faaliyet denetimi işletmenin amaçlarına ulaşmada başarılı olup olmadığı
ve sözkonusu amaçlara ulaşılırken işletme kaynaklarının verimli kullanılıp kullanılmadığını ölçmek
amacı ile gerçekleştirilen bir denetim türüdür. Temel amaç bölümlerin faaliyetlerinin etkinlik ve
verimliliklerinin saptanmasıdır.

Denetçi, genel olarak denetim çalışmalarını yürüten, yeterli mesleki bilgi ve tecrübeye sahip, tarafsız
davranabilen, yüksek ahlaki nitelikler taşıyan kimse olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan yola çıkarak
bir denetçinin taşıması gereken özelliklerin aşağıdaki gibi belirlenebilmesi mümkündür:
• Bağımsız davranabilen
• Yeterli mesleki bilgi ve tecrübeye sahip
• Yüksek ahlaki nitelikler taşıyan kişidir.

Bağımsız denetçiler bir işlertmede aşağıdaki çeşitli hizmetleri yerine getirirler. Bunlar;
1. İşletmelere vergi konularında danışmanlık yapmak,
2. Çeşitli konularda yönetim danışmanlığı yapmak,
3. Muhasebe sistemleri kurmak veya mevcut durumu incelemek ve önerilerde bulumak,
4. İç kontrol yapısını oluşturmak,
5. İşletmede iç denetimin işlevinin oluşumuna yardımcı olmak,
6. İşletmeler adına çeşitli kurumlarda temsil görevini yürütmek ve
7. Kamu kurumlarının işletmelerin istediği belge ve bilgilerin onaylanması işlevini yerine
getirmektir.

İç denetçilerin temel amacı, işletme yönetiminin istekleri doğrultusunda denetim hizmeti vermek ve
faaliyetleri sonucunda ulaştıkları bulguları doğrudan doğruya o işletmenin yöneticileri ve yönetim
kurullarına sunmaktır.

Genel kabul görmüş denetim standartları ilk defa 1947 yılında Amerikan Sertifikalı Muhasebeciler
Ensititüsü (American Institude of Certified Public Accountants-AICPA) tarafından kabul edilmiş ve
birçok ülkede benimsenmiştir.

Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarından çalışma alanı standartları denetçinin denetim sürecinde yapması gereken çalışmaları ana hatları ile belirler. Bu standartlar aşağıdaki gibidir:
• Planlama ve Gözetim
• İç Kontrol Sisteminin İncelenmesi
• Yeterli Sayıda ve Kalitede Kanıt Toplama

Raporlama standartları denetim raporunun hazırlanışı ve raporun içeriği ile ilgili genel ilkeleri kapsar.
Denetçinin denetim raporunu yazarken uyması gereken genel ilke ve kurallar raporlama standartları ile
tanımlanmıştır. Bu standartlar aşağıdaki gibidir:
• Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk
• Devamlılık Özelliği
• Tam Açıklama
• Görüş Bildirme

Uluslararası Denetim Standartlarının yanısıra, bazı konularda uygulamacılara yol göstermek, belirli
konularda karşılaşılabilecek problemleri ortaya koymak ve çözüm önerileri sunmak üzere yine IFAC
bünyesindeki kurullar tarafından Uluslararası Denetim Uygulama İzahnameleri (International Auditing
Practice Statements) yayınlanmaktadır. Bu izahnamelerin amacı standartların yerine geçmek veya belli konularda farklı veya ilave düzenlemeler getirmek değildir. Uluslararası denetim standartları ve onun önsözüyle birlikte dikkate alınması gereken birer rehber olarak görmek gerekir.

Özel Bağımsız Denetim, özel bağımsız denetim, sermaye piyasası araçlarının halka arzı için Kurula
başvuru sırasında veya birleşme, bölünme, devir ve tasfiye durumunda bulunan işletmelerce, bu amaçlarla herhangi bir tarih itibariyle düzenlenmiş finansal tabloların bağımsız denetime tabi tutulmasını ifade eder.