Birleşme, Bölünme ve Tür Değiştirme

İşletmeler şirket evliliklerini; işletmelerini büyütmek, kıt kaynakları daha verimli kullanmak, rekabet üstünlüğü sağlamak, çıkar veya iş amaçlı konsolidiasyon gibi birçok nedenden dolayı gerçekleştirirler. Küreselleşme, ekonomik krizler, teknoloji veya ar-ge transferi, pazar payını büyütme, yeni bir pazara girebilme, maliyet azaltma, siyasi faktörler ve stratejik işbirlikleri de işletmeleri birleşmeye iten önemli nedenler arasındadır.

İşletme birleşmesi, ayrı kuruluşları veya işletmeleri tek bir raporlama kuruluşu olarak bir araya getirmek
olarak tanımlanabilir. Ayrıca bir araya gelen kuruluşların veya işletmelerin birleşme öncesinde veya
sonrasında aynı taraf veya taraflar tarafından kontrol edilmesi ve kontrolün geçici olmaması işletme
birleşmesi olarak nitelendirilmektedir.

İşletme birleşmeleri standardında birleşmenin gerçekleşmesi için temel dayanak “kontrolün el
değiştirmesi”dir. Birleşmenin nasıl yapıldığının veya birleşme sürecinde devrolunan işletmelerden birinin
veya birkaçının infisâh etmesinin bir önemi yoktur. Burada kontrol kelimesiyle ifade edilmek istenen
işletmelerden birinin diğerinin oy hakkının yarısından fazlasına sahip olma ya da bir işletmenin diğer
işletmenin yönetim kurulu veya buna denk kurul üyelerinin çoğunu atama ya da görevden alma hakkını
elde etmesi durumudur.

İşletme birleşmesinin vergi boyutunu düzenleyen Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 18. Maddesinde
birleşme sürecinde devrolan işletmenin tasfiye olduğu belirtilmektedir. Ancak birleşmede tasfiye kârı
yerine birleşme kârı vergiye matrah olarak kabul edilmektedir. Kurumlar Vergisi Kanunu birleşmeye
konu olan devrolan işletmenin tasfiye edilmesi gerektiğini belirtirken, TTK bu süreci tasfiye olarak kabul
etmemektedir.

• Devralma şeklinde birleşme ve
• Yeni kuruluş şeklinde birleşmedir.

Devralan anonim şirket aşağıdaki şirketlerin tamamıyla birleşme gerçekleştirebilir:

Anonim Şirket
Limited Şirket
Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket
Kooperatif
Kollektif Şirket
Komandit Şirket

Anonim şirketlerde yönetim kurulu, limited şirketlerde müdür veya müdürler birleşme sözleşmesini imzalamaya yetkilidir.

Tescil işlemiyle birlikte, devrolunan işletme kendiliğinden sona ermektedir (infisâh).

Birleşme sürecinde birleşme taraflarından birisinin şahıs işletmesi olması durumunda, alacaklıların
haklarının korunması farklı bir boyut kazanmaktadır. Birleşme türleri incelendiğinde şahıs işletmeleri bir
sermaye işletmesi ile birleşmesi durumunda, devrolunan işletme olarak birleşme sürecine girebilmektedir.
Devrolunan şahıs işletmeleri borçlarından hem işletme hem ortakları sorumlu olmaktadır. Bu nedenle
şahıs işletmelerinin sermaye işletmelerine devredilmesi durumunda, işletme borçlarından sınırsız sorumlu
kollektif ve komandite ortakların borçları birleşmeden sonra da devam etmektedir. Birleşme öncesinde
şahsen sorumlu olan bu ortakların sorumlulukları, birleşme kararının ilanından önce doğmuş veya
borçları doğuran sebeplerin bu tarihten önce doğmuş olması şartıyla, birleşmeden sonra da sürmektedir.
Ancak birleşme ilânından sonra doğan veya sebebi oluşan borçlarda şahsi sorumlu ortağın sorumlu
tutulmamaktadır. Birleşme tarihinden itibaren sınırsız sorumlu ortak, artık birleşme sonucu ortaya çıkan
işletmenin ortağı olmaktadır.

İşletmeleri bölünmeleri aşağıdaki nedenlerle de gerçekleştirilebilir:
• Aşırı büyüyen ve çekirdek işletme konusundan uzaklaşan şirketlerin ana konularına dönebilmesi,
• Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynak kullanımlarında maliyet avantajlarının sağlanması,
• Üretim, satış ve pazarlama fonksiyonlarının etkinliğinin arttırılması,
• Holding sistemine geçişte de bir araç olarak kullanılması,
• Aile ortaklıklarında, mirasın paylaşımında ve grup ortaklıklarında sorunların çözülmesi,
• Halka açılmak isteyen işletmenin varlıklarının sadece bir kısmını halka arz edebilmesi,
• İşletmeyi küçük parçalara ayırarak, işletmelere yeni bir finansör ortak bulunabilmesi
• Finansal rapoların yatırımcılar ve kamu kuruluşları tarafından solo olarak ve daha sağlıklı değerlendirilebilmesi için yapılabilir.

Tam bölünme, bir sermaye şirketinin infisâh ederek ortadan kalkması ve şirketin bilanço kalemlerinin iki
veya daha fazla yeni kurulan ya da mevcut bir işletmeye paylaştırılması, devralan işletmelerde meydana
gelecek sermaye artışını temsil eden hisselerin, anlaşılan kombinasyonda, devrolunan işletme
hissedarlarına bedelsiz olarak verilmesidir.

KVK’ya göre yapılan işlemin hisse değişimi olarak kabul edilebilmesi için aşağıda belirtilen
koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir:
• Devralan kurumun sermaye şirketi olması,
• İştirak hisseleri devredilen kurumun sermaye şirketi olması,
• Devralan kurumun tam mükellef olması,
• Devralan kurumun diğer şirketin hisselerini yönetim ve hisse senedi çoğunluğunu elde edecek şekilde devralması
• İştirak hisseleri devredilen kurumun ortaklarına devralan kurumun kendi sermayesini temsil eden iştirak hisselerinin verilmesi gerekmektedir.

TTK 160. Maddesinde geçerli bölünmeler tanımlanmıştır. Buna göre “sermaye şirketleri ve kooperatifler,
sermaye şirketlerine ve kooperatiflere bölünebilirler” denilmektedir. Bu ifadeden sadece sermaye
işletmelerinin sermaye işletmelerine ve kooperatiflerinde kooperatiflere bölüneceği anlaşılmamalıdır.
Şekil 2’de görüldüğü gibi, sermaye şirketi veya kooperatif, şahıs şirketine bölünemez, ayrıca şahıs şirketi
de sermaye şirketine veya kooperatife bölünemez. Ancak bir şahıs şirketi TTK’nın 181/1. b.1’e göre tür
değiştirerek sermaye şirketine dönüşebilir ve bundan sonra bir sermaye şirketi veya kooperatif olarak
bölünebilir

Bölünmeye katılan işletmeler alacaklılarına karşı da sorumluluklarını yerine getirmekle yükümlüdür.
Bu nedenle işletmenin bölündüğünün ilanını yayınlama tarihinden itibaren üç ay içinde, istemde bulunan
alacaklıların alacaklarını devralan işletme teminat altına almak zorundadır. Bölünme ile, alacaklıların
alacaklarının tehlikeye düşmediğinin, bir işlem denetçisinin raporuyla ispatı hâlinde, teminat altına alma
yükümlülüğü ortadan kalkmaktadır. Ayrıca diğer alacaklıların zarara uğramayacaklarının anlaşılması
hâlinde, işletme, alacaklılara teminat göstermek yerine doğrudan borcu da ödeme tercihini de kullanabilir.

Türkiye’de ticaret işletmelerinin hukuki yapısı Türk Ticaret Kanunu kapsamında düzenlenmiştir. Ticaret
şirketlerinin türleri ise TTK’nın 124. Maddesinde; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif
şirketler olarak sınırlandırılmaktadır.

İşletmelerin şirket türlerini değiştirme nedenleri şöyle sıralanabilir:
• Şirketlerin sermaye yapısını değiştirmek,
• Şirketlerin sorumluluk yapısını değiştirmek,
• Örgüt biçimini değiştirmek,
• Finansman olanaklarını artırmak ve çeşitlendirmek,
• Teşviklerden yararlanmak,
• Vergisel avantajlardan yararlanmak.

TTK’da işletmelerin tür değiştirmesi sınırsız değildir. Bir sermaye şirketi başka bir sermaye şirketi türüne dönüşebilir. Bir şahıs şirketi ise, ya başka bir şahıs şirketine ya da sermaye şirketi türlerinden birisine dönüşebilir.

Bir limited şirket tür değiştirerek aşağıdaki şirket türlerinden birisine dönüşebilir: 

Anonim Şirket
Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket
Kooperatif.

Eğer bir komandit şirket kollektif şirkete dönüşecekse;
• Komandit şirketteki tüm komanditer ortakların şirketten çıkarılması veya
• Komandit şirketteki tüm komanditer ortakların komandite ortak olması gerekmektedir.

Tür değiştirme planının genel kurul tarafından onaylanmasından sonra, yönetim organları tür değiştirme raporunu yazılı bir şekilde hazırlar.