Muhasebe Hukuku ve Temel İlkeler

TTK’ nın 3. Maddesine göre “Bu kanunda düzenlenen hususlarla bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlem ve fiiller ticari işlerdendir”.

Kanuna göre ticari işlerde uygulanacak kurallar üç grupta toplanabilir:

• Ticari Hükümler
• Ticari Örf ve Âdetler
• Genel Hükümler 

Öncelikle bir ticari iş hakkında kanunlarda özel hüküm varsa o hüküm uygulanır. Mahkeme, hakkında ticari bir hüküm bulunmayan ticari işlerde, ticari örf ve adete göre, bu da yoksa genel hükümlere göre karar verir.

TTK’ nın 11. maddesine göre ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.

Ticari İşletmeler Türk Hukuk Sistemine göre temel olarak üç Kanunun hükümlerine tabidirler. Bunlar; (a) Borçlar Kanunu, (b) Türk Ticaret Kanunu ve (c) Sermaye Piyasası Kanunudur. Ayrıca Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, Vergi kanunları da işletmeleri yakından ilgilendirmektedir.

Borçlar Kanunu; özel hukukun borç ilişkilerini düzenleyen bir kanundur. Genelde kişiler arasındaki borç ilişkilerini konu edinmiştir. Türk Medeni Hukukunun bir parçasıdır.

Türk Ticaret Kanunu; ticari ilişkileri konu alan özel hukukun özel bir alanı ve Türk Medeni Hukukunun bir parçasıdır. İşletmelere ilişkin düzenlemeler bu kanunda yoğun ve ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Sermaye Piyasası Kanunu; hisse senetleri borsada işlem gören (halka açık şirket) şirketlerin tabi oldukları bir kanundur.

Kanuna göre muhasebe mesleğini yürütecek olan kişilerin alabileceği unvanlar (i) Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM) ve (ii) Yeminli Mali Müşavir (YMM) olmak üzere iki başlık altında ele alınmaktadır.

Kanunun 7. Maddesine göre yeminli mali müşavir olabilmek için aranacak şartlar şunlardır:

• En az 10 yıl serbest muhasebeci mali müşavirlik yapmış olmak,
• Yeminli mali müşavirlik sınavını vermiş olmak ve
• Yeminli mali müşavir ruhsatını almış olmak.

Meslek mensuplarına uygulanacak disiplin cezaları Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu Disiplin Yönetmeliği' nde düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğin 4. Maddesinde disiplin cezası türlerine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre uyarma, kınama, geçici olarak mesleki faaliyetten alıkoyma, yeminli sıfatını kaldırma ve meslekten çıkarma cezaları verilebilecektir.

Uyarma; meslek mensubuna ve aday meslek mensubuna, mesleğin yürütülmesinde daha dikkatli davranması gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir.

Kınama; meslek mensubuna ve aday meslek mensubuna, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir.

Geçici olarak mesleki faaliyetten alıkoyma; mesleki sıfatı saklı kalmak koşuluyla altı aydan az, bir yıldan fazla olmamak üzere, mesleki faaliyetten alıkoymadır.

Yeminli sıfatını kaldırma; Yeminli Mali Müşavirin yeminli sıfatının kaldırılması ve mührünün geri alınmasıdır.

Meslekten çıkarma; meslek mensubunun ruhsatnamesinin geri alınarak bir daha mesleği yürütmesine izin verilmemesidir.

Üç yıllık bir dönem içinde iki veya daha fazla disiplin cezasını gerektiren davranışta bulunan meslek mensubuna her yeni suçu için bir öncekinden daha ağır ceza uygulanabilir.

Ancak, disiplin cezası kesinleşip ilgiliye bildirildikten sonra, aynı cezayı gerektiren bir eylemin yinelenmesi durumunda bir üst ceza uygulanır.

Disiplin kurulları, her iki durumda da; yaptıkları incelemeler sonucu bir derece ağır veya bir derece hafif disiplin cezası uygulamasına karar verebilirler.

İşletmelerde muhasebe kayıtları ve finansal raporların hazırlanmasında iki varsayım vardır. Bunlar: (a) İşletmenin Sürekliliği ve (b)Tahakkuk Esasıdır.

Şu an yürürlükte olan on iki adet ilke vardır. Bunlar:

• Sosyal Sorumluluk İlkesi
• Kişilik İlkesi
• İşletmenin Sürekliliği İlkesi
• Dönemsellik İlkesi
• Parayla Ölçülme İlkesi
• Maliyet Esası İlkesi
• Tarafsızlık ve Belgelendirme İlkesi
• Tutarlılık İlkesi
• Tam Açıklama İlkesi
• İhtiyatlılık İlkesi
• Önemlilik İlkesi
• Özün Önceliği İlkesi

Sosyal sorumluluk ilkesi muhasebenin amacını ve yerini belirler. Muhasebe sisteminin kurulmasında, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde, finansal tabloların düzenlenmesinde belli bir grubun değil, tüm toplum çıkarlarının gözetilerek bilgi üretiminde ve raporlanmasında işletmenin gerçeğine uygun, tarafsız, dürüst davranılmasının gerekliliğini ifade eder.

Parayla ölçülme ilkesi ancak parayla ölçülebilen olayların muhasebeye kaydedilmesine izin verir ve ortak bir ölçü birimi olarak paranın kullanılmasını ifade eder. Muhasebede işlemler ulusal para birimi ile yapılmaktadır.