Şirketlerde Tasfiye ve Birleşme

Tasfiye; bir şirketin çeşitli nedenlerle faaliyetlerine son vermesi; varlıklarını, alacaklarını ve borçlarını tasfiye ederek varsa kalan tutarı ortaklarına dağıtması işlemidir.

Dağılma ve dağıtılma olmak üzere iki şekilde olur.

Dağılma (infisah), yasada ve/veya ana sözleşmede öngörülen nedenlerden birinin gerçekleşmesi ile bir karar alınmasına ve ihbarda bulunulmasına gerek kalmadan bir şirketin kendiliğinden faaliyet ortamının sona ermesidir.

Dağıtma; yasa ve/veya ana sözleşmede yer alan hükümlerden birine dayanarak a) mahkemenin, b) kamu otoritesinin, c) ortakların aldığı bir kararla şirketin varlığının sona erdirilmesidir. 

Dağılmanın hukuki sonucu olarak tasfiye veya tasfiyesiz (birleşme) dağılma işlemi yapılır.

Sözleşmede öngörülmüş olan sürenin bitiminden sonra ortaklık, ortakların örtülü iradesiyle sürdürülürse belirsiz süreli ortaklığa dönüşür. 

Kolektif şirketler, Türk Borçlar Kanunu’nda öngörülen ve aşağıda yazılı sebeplerden birinin gerçekleşmesiyle sona erer (TTK Md.243):

• Ortaklık sözleşmesinde öngörülen amacın gerçekleşmesi veya gerçekleşmesinin imkânsız duruma gelmesiyle,

• Sözleşmede ortaklığın mirasçılarla sürdürülmesi konusunda bir hüküm yoksa ortaklardan birinin ölmesiyle,

• Sözleşmede ortaklığın devam edeceğine ilişkin bir hüküm yoksa bir ortağın kısıtlanması, iflası veya tasfiyedeki payının cebri icra yoluyla paraya çevrilmesiyle,

• Bütün ortakların oy birliğiyle karar vermesiyle, • Ortaklık için kararlaştırılmış olan sürenin bitmesiyle,

• Ortaklık sözleşmesinde feshi bildirme hakkı saklı tutulmuş veya ortaklık belirsiz bir süre için ya da ortaklardan birinin ömrü boyunca kurulmuşsa bir ortağın fesih bildiriminde bulunmasıyla,

• Haklı sebeplerin bulunması hâlinde her zaman başkaca koşul aranmaksızın fesih istemi üzerine mahkeme kararıyla.

Kolektif şirketin tasfiyesi, iflas dışındaki sona erme hâllerinde tasfiye memurlarına aittir.

Tasfiye memuru, ortaklardan ya da üçüncü kişilerden biri olabilmektedir.

Tasfiye memurunun yapacağı işlemler özet olarak şöyle sıralanabilir:

• Tasfiyeye başlamadan önce şirketin envanterini yapar ve “Tasfiyeye Başlama Bilançosu”nu çıkarır. • Şirketin tutması gereken defterleri tutar.

• Şirketin henüz sonuca bağlanmamış işlerini tamamlar. Ancak tasfiyenin gerçekleşmesi ile ilgili olmayan işler yapamaz.

• Alacakları tahsil eder. Vadesi gelmemiş alacakların vadesini beklemeden peşin değerleri (iskontolu değer) üzerinden tahsil eder.

• Mevcutları paraya çevirir. Taşınabilir (menkul) mallar pazarlıkla ve açık artırma ile satılır. Taşınmazlar (gayrimenkuller) açık artırma ile satılabilir. Ortaklar oy birliği ile karar vermedikçe mallar toptan satılamaz.

• Şirketin borçlarını öder, taahhütlerini yerine getirir. Vadesi gelmemiş borçları, peşin değer üzerinden öder. Alacaklılar peşin değeri kabul etmek zorundadır.

• Tasfiye sonunda “Tasfiye Sonu Bilançosu” düzenler. Bu bilançoya göre her bir ortağın şirketten alacağını hesaplar ve nakit olarak öder.

• Eğer şirketin paraya çevrilen mevcutları ve alacakları şirketin borçlarını ödemeye yetmezse kalan kısım için ortaklara başvurur.

• Tasfiye işlemleri bittikten sonra tutulan muhasebe defterlerini ortaklardan birine ya da notere teslim eder.

• Şirketin ticaret unvanının Ticaret Sicilinden silinmesi için gerekli işlemleri yapar; tasfiye işlemlerinin bittiğini ve şirketin kapandığını, vergi dairesine ve ilgili diğer kurumlara yasal süre içinde bildirir.

Tasfiye işlemlerinde muhasebe uygulamaları şöyle sıralanabilir:

• Tasfiyeye başlama bilançosu hazırlanır.

• Yasal defterler tutulur.

• Varlıklar nakde çevrilir.

• Alacaklar tahsil edilir.

• Borçlar ödenir. 

• Verilmesi gereken beyannameler verilir.

• Tasfiye sonu bilançosu çıkarılır.

• Tasfiye sonu kalan tutar, ortaklara ödenir ve hesaplar kapatılır.

• Defterler bir ortağa ya da notere teslim edilir.

Tasfiye işlemlerine ilişkin muhasebe kayıtları, tasfiye memurunun tasdik ettireceği yeni defterlere ya da şirketin eski defterlerine yapılabilir.

Sermaye şirketlerinde tasfiye; limitet, anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket şeklinde incelenebilir.

Limitet şirketin tasfiye nedenleri TTK 636. maddesinde şu şekilde yer almaktadır:

• Şirket sözleşmesinde öngörülen sona erme sebeplerinden birinin gerçekleşmesiyle,

• Genel kurul kararı ile,

• İflasın açılması ile,

• Kanunda öngörülen diğer sona erme hâllerinde. 

Anonim şirketlerde sona erme nedenleri TTK’nin 529. maddesinde şu şekilde belirtilmektedir:

• Sürenin sona ermesine rağmen işlere fiilen devam etmek suretiyle belirsiz süreli hâle gelmemişse esas sözleşmede öngörülen sürenin sona ermesiyle,

• İşletme konusunun gerçekleşmesiyle veya gerçekleşmesinin imkânsız hâle gelmesiyle,

• Esas sözleşmede öngörülmüş herhangi bir sona erme sebebinin gerçekleşmesiyle, • Alınan genel kurul kararıyla,

• İflasına karar verilmesiyle,

• Kanunlarda öngörülen diğer hâllerde sona erer.

• Tasfiye memurlarına kanunla tanınmış yetkiler devredilemez, ancak belirli uygulama işlemlerinin yapılabilmesi için tasfiye memurlarından biri, diğerine veya üçüncü bir kişiye temsil yetkisi verebilir.

• Tasfiye memurlarının üçüncü kişilerle tasfiye amacı dışında yaptığı işlemler şirketi bağlar. Tasfiyenin sadece tescil ve ilan edilmesi, bu konunun ispatı için yeterli delil değildir.

• Tasfiye memurları birden fazla ise, aksi genel kurul kararında veya esas sözleşmede öngörülmemişse, şirketin bağlanabilmesi için imzaya yetkili iki tasfiye memurunun şirket unvanı altında imza atması gereklidir. Tasfiye hâlindeki şirketi, tasfiye ile ilgili konularda mahkemelerde ve dış ilişkide tasfiye memurları temsil eder.

• Tasfiye memurunun görevini yerine getirdiği sırada işlediği haksız fiilden şirket de sorumludur. 

Tasfiye sonucu dağıtma işlemi aşağıdaki şekilde yapılır (TTK 543).

• Tasfiye hâlinde bulunan şirketin borçları ödendikten ve pay bedelleri geri verildikten sonra kalan varlığı, esas sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa pay sahipleri arasında, ödedikleri sermayeler ve imtiyaz hakları oranında dağıtılır. Tasfiye payında imtiyazın varlığı hâlinde esas sözleşmedeki düzenleme uygulanır.

• Alacaklılara üçüncü kez yapılan çağrı tarihinden itibaren bir yıl geçmedikçe kalan varlık dağıtılamaz.

• Esas sözleşme ve genel kurul kararında aksine hüküm bulunmadıkça dağıtma, para olarak yapılır.

• Tasfiyenin sonunda defterler ve tasfiyeye ilişkin olanlar da dâhil belgeler saklanır. Tasfiyenin sona ermesi üzerine şirkete ait ticaret unvanının sicilden silinmesi, tasfiye memurları tarafından sicil müdürlüğünden istenir. İstem üzerine silinme, tescil ve ilan edilir.

Ticaret şirketlerinin birleşme nedenlerini genel olarak şöyle sıralayabiliriz:

• Şirketler, aralarındaki rekabeti ortadan kaldırmak için birleşebilirler.

• Şirketler, birbirlerini tamamlayan işlerle uğraşıyorlarsa girdi akışını kolaylaştırmak için birleşebilirler.

• Şirketler, daha büyük sermaye sağlamak için birleşebilirler.

Şirketler, bir şirketin diğerini devralması yoluyla birleşebilir; buna “devralma şeklinde birleşme” denir.

Şirketlerin yeni bir şirket içinde bir araya gelmelerine “yeni kuruluş şeklinde birleşme” denir.