Ticaret Şirketlerinde Kâr ve Zarar Dağıtımı

Şirket, iki veya daha fazla gerçek ve tüzel kişinin ticari bir amacı gerçekleştirmek için sermaye veya emeklerini birleştirerek oluşturdukları ticari kurumdur. 

Kolektif şirketlerde kâr, ortaklara şu şekillerde dağıtılabilir:

• Kâr, ortaklar arasında eşit dağıtılır.

• Kâr, ortaklara sermaye paylarına göre dağıtılır.

• Kâr, ortakların sermaye paylarına faiz ayrıldıktan sonra dağıtılır.

• Kâr, yönetici ortağa prim verildikten sonra dağıtılır.

Kârın ortakların sermaye paylarına oranlı olarak dağıtımı şirket sözleşmesinde belirlenmiş olabilir. Bu ölçüte göre her ortak sermaye payı ölçüsünde kârdan pay alır.

Sermaye paylarına düşen faiz=Sermaye × Faiz oranı formülü ile bulunur.

Kollektif şirket ortakları isterlerse şirkette yönetici olabilirler. Diğer bir ifadeyle şirket yönetimini ortaklardan biri üstlenebilir. Bu durumda yönetici ortağa kârdan belli bir prim verilir. Primden sonra kalan kâr, ortaklar arasında sözleşmede belirlendiği şekilde dağıtılır.

Yönetici primi = Kâr × Prim oranı formülüyle hesaplanır. 

Zarar, işletmenin varlıklarında bir azalmayı ve dolayısıyla işletmenin öz sermayesinde bir azalmayı gösterir. Bu durum da ortakların sermaye paylarında azalma ile sonuçlanır; yani ortakların işletme varlıkları üzerindeki haklarında azalma olur.

Kolektif şirketlerde zarar dağıtımı iki şekilde yapılabilir:

• Zarar, ortaklar arasında eşit paylaştırılır.

• Zarar, ortakların sermaye paylarına oranlı olarak dağıtılır.

Ortaklar zararı ortadan kaldırmak için aşağıdaki kararları alabilirler:

• Zarar paylarını şirkete öderler.

• Zarar, ortakların sermaye payları azaltılarak yok edilir.

Kâr dağıtımında temel alınan ölçütler, zarar dağıtımında da uygulanır. Zararın ortaklar arasında eşit dağıtılacağı sözleşmede belirlenmiş olabilir. Ortaklar, zararı isterlerse kendi şahsi mal varlıklarından karşılayabilirler.

Dönem zararı ortakların sermaye paylarına oranlı olarak da dağıtılabilir. Bu durum da kâr dağıtımında olduğu gibidir. Önce her bir ortağın sermaye oranı (Ortağın sermaye payı/ Şirket sermayesi) bulunur ve bulunan oran, zararla çarpılarak her ortağa düşen zarar miktarı belirlenir.

Kâr dağıtımı Komandit şirketlerin de kârlarını nasıl dağıtacakları genellikle sözleşmelerinde belirlenmiştir. Ancak komandit şirkette önemli olan bir durumu vurgulamakta yarar vardır. TTK’nin 312. maddesine göre komanditer ortak, iş yılı sonunda gerçekleşen kâr payını ve şirket sözleşmesinde kararlaştırılmış olan faizleri nakden alır. Ancak koyduğu sermaye herhangi bir sebeple azalmış ise noksanı tamamlanıncaya kadar kâr ve faizi isteyemez. Şu kadar ki gelecek yıllarda elde edilecek kâr paylarından, sermayenin noksanı tamamlandıktan sonra artan kısımdan önce geçmiş yıllara ait birikmiş faizler ödenir. Diğer yandan komandit şirketlerde, yönetimde görev alan komandite ortağa kârdan belli bir prim ayrıldıktan sonra kalan kısım ortaklara dağıtılmaktadır.

Muhasebe kârı, Türk Ticaret Kanunu ve Türkiye Finansal Raporlama Standartlarına göre bir faaliyet dönemi sonunda bulunan kârdır.

Kâr, bilindiği gibi bir işletmenin ticari faaliyetleri sonucunda mal varlığında meydana gelen olumlu farktır.

Sermaye şirketlerinde kâr, hasılat gider karşılaştırması yoluyla (gelir tablosu yaklaşımı) veya dönem sonu öz sermayesinden dönem başı öz sermayesi çıkartılarak yani öz sermaye karşılaştırması yoluyla (bilanço yaklaşımı) hesaplanabilmektedir.

Kâr dağıtımı dönem kazancından yapılabileceği gibi;

• Önceki dönemlerde elde edilen kârların dağıtılmayan kısımlarından,

• Kâr dağıtımına istikrar kazandırmak amacıyla ayrılan yedeklerden,

• Belli amaca tahsis edilmemiş olağanüstü yedeklerden,

• İhtiyari yedek akçelerin dağıtılması mümkün olan kısımlarından da yapılabilir. Kâr dağıtımı dönem kazancından yapılabileceği gibi;

• Önceki dönemlerde elde edilen kârların dağıtılmayan kısımlarından,

• Kâr dağıtımına istikrar kazandırmak amacıyla ayrılan yedeklerden,

• Belli amaca tahsis edilmemiş olağanüstü yedeklerden,

• İhtiyari yedek akçelerin dağıtılması mümkün olan kısımlarından da yapılabilir.

Kâr dağıtımında dikkate alınacak düzenlemeler şunlardır:

• Türk Ticaret Kanunu

• Kurumlar Vergisi Kanunu

• Gelir Vergisi Kanunu

• Şirket Sözleşmesi

Dağıtılabilir kâr, işletmenin gelişimini sürdürebilmesi için gerekli olan fonlar saklı kalmak koşuluyla pay sahiplerine dağıtılabilecek kârı ve daha önce dağıtılmamış kârların toplamını ifade eder.

Anonim şirketlerde kâr dağıtımı işlemleri şu sıraya göre yapılır:

• Yönetim kurulu tarafından hesap dönemi sonundan itibaren 3 ay içinde bir önceki yıla ait bilanço ve gelir tablosu düzenlenir.

• Yönetim kurulu, hesap döneminin kapanmasından itibaren 3 ay içinde genel kurulu toplantıya çağırır.

• Genel kurul bilançoyu, gelir tablosunu ve kâr dağıtımına ilişkin teklifi görüşerek onaylar.

• Kâr dağıtımına ilişkin işlemler, hesaplamalar ve muhasebe kayıtları yapılır.

• Ortakların kâr payları ödenir.

Şirket genel kurulu, kanun ya da şirket sözleşmesinde öngörülmeyen veya öngörüleni aşan tutarlarda yedek akçelerin ayrılmasına sadece

• Zararların karşılanması için gerekliyse,

• Şirketin gelişimi için yatırım yapılması ihtiyacı ciddi bir şekilde ortaya konmuşsa, bütün ortakların menfaati böyle bir yedek akçe ayrılmasını haklı gösteriyorsa ve bu hususlar şirket sözleşmesinde açıkça belirtilmişse karar verebilir.