Ticaret Şirketlerinde Kuruluş İşlemleri ve Sermaye Değişiklikleri

İki veya daha fazla gerçek ve tüzel kişinin ticari bir amacı gerçekleştirmek için sermaye veya emeklerini birleştirerek oluşturdukları ticari kurumlara şirket denir. Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK.) 135 maddesine göre “şirket”, ticaret şirketlerini ifade etmektedir.

Bu şirketler TTK hükümlerine göre kurulur ve tüzel kişilikleri mevcuttur. Ancak şirket, gücünü daha çok ortaklarının itibarı ve mal varlığından alır. Şirketin sermayesinin yanında ortakların şahsi mal varlıkları ve itibarları, şirkete güç katmasının yanında üçüncü şahıslara güven telkin eder. Ayrıca şirketin üçüncü şahıslara olan borçlarında ortakların zincirleme ve bütün şahsi mal varlıklarıyla sorumlu olmaları, şirketin itibarını daha da artırmaktadır. Dolayısıyla bu şirketlerin mal varlıklarının yanında ortakların kişisel mal varlıkları ve itibarları da çok önemlidir.

Kolektif şirketler, şahıs şirketidir. Kolektif şirket, ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla, gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirinin sorumluluğu şirket alacaklılarına karşı sınırlanmamış olan şirkete denir (TTK. Md.211).

Kolektif şirketin bazı özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Ticaret unvanı taşıması şarttır.
• Ortak sayısı için belirlenen azami rakam yoktur.
• Asgari bir sermaye öngörülmemiştir.
• Şirketin borç ve taahhütlerinden dolayı birinci derecede şirket sorumludur. Ortaklar 2. derecede müteselsil ve sınırsız sorumludurlar.
• Ortaklardan her birinin ayrı ayrı ortaklığı yönetme hak ve sorumlulukları vardır. Ortakların çoğunluk kararı ile ortaklığın yönetimi, ortaklardan birine veya birkaçına ya da ortak olmayan bir kişiye verilebilir.
• Yapılacak karar toplantılarında tüm ortakların birer oy hakkı vardır ve bunu şahsen kullanırlar.
• Denetim hakkı ise bütün ortaklar için söz konusudur. Denetim yetkisinin devri mümkün değildir.
• Ortaklar şirket konusuna giren işleri veya buna benzer işleri kendileri veya başkaları hesabına yapamazlar ve aynı konuda çalışan başka bir şirkete de sınırsız sorumlu olarak giremezler (Rekabet yasağı).

Ticari bir işletmeyi, bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan; şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortak veya ortakların sorumluluğu belirli bir sermaye ile sınırlandı- rılmış olan şirket komandit şirkettir (TTK Md.304). Komandit şirket, adi komandit şirket ve komandit şirket şeklinde iki türe ayrılır

Komandit şirketlerde, sorumlulukları bakımından komandite ortak ve komanditer ortak olarak isimlendirilen iki tür ortak bulunmaktadır. 

Sorumluluğu koyduğu sermayeye bağlı olmaksızın sınırsız olan ortaklara komandite ortak, sorumluluğu sadece koyduğu sermaye ile sınırlı olan ortaklara ise komanditer ortak denir.

Komandit şirketlerde tüzel kişiler, komandite ortak olamazlar; ancak komanditer ortak olabilirler.

Bu şirketlerde şirket, gücünü ortakların mal varlıklarından ziyade şirket sermayesinden alır. Şirketin gücü; kendisinden, yönetim ve işleyişinden kaynaklanır. Sermaye şirketlerinde ortaklardan birinin ayrılmasıyla ortaklık bozulmaz. Ortakların şirketteki ortaklık payları kişisel değildir. Bu nedenle ortaklık payları, başkasına satılabilir veya devredilebilir. Sermaye şirketlerinin en önemli özelliklerinden biri de sermayeye ortak olmak ile şirketin yönetimiyle ilgilenmenin birbirinden ayrılmış olmasıdır. Ortakların ikinci planda kalmaları ve asıl olanın şirkete getirilen sermaye olması nedeniyle bu tür ortaklıklara sermaye şirketleri denir. Türk Ticaret Kanununa göre bu şirketler aşağıdaki gibi üçe ayrılabilir:

• Limitet Şirket,
• Anonim Şirket,
• Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket.

Sermaye şirketlerinde ortakların sorumlulukları, şirkete getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarıyla sınırlıdır.

Anonim şirket; sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız mal varlığıyla sorumlu bulunan şirkettir (TTK. Md.329). Bu şirket türünde pay sahiplerinin sorumluluğu “sınırlı”dır.

Anonim şirketlerin özellikleri şöyle sıralanabilir:

• En az T50.000 sermaye ile kurulur (kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi T100.000’den aşağı olamaz).
• Ortakları gerçek ve tüzel kişilerden oluşabilir.
• Yasal olan her türlü ticari ve sınai faaliyette bulunabilir.
• Tüzel kişiliğe sahiptir.
• Şirket sermayesi belirli paylara bölünmüştür. Bu payları, hisse senetleri temsil eder.
• Şirket ve ortaklarının sorumluluğu, sahip oldukları sermaye ile sınırlanmıştır; yani sınırlı sorumluluk söz konusudur.
• Şirketin faaliyet konusu ve adı, şirket sözleşmesinde açıkça belirtilir.
• Ortaklıktan ayrılmak kolaydır. Hisse senetlerinin devri ile ortaklıktan ayrılmak olanaklıdır.
• Şirketin faaliyet konusu ticaret unvanında belirtilir.
• Şirketin kendisi, kurumlar vergisi mükellefidir.
• Anonim şirketler, hisse senedi ve tahvil çıkarabilir.
• Bankacılık ve sigortacılık faaliyetlerinde bulunabilir.
• Emek, sermaye olarak konamaz.

Limitet şirket, bir ya da daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulur; esas sermayesi belirli olup bu sermaye, esas sermaye paylarının toplamından oluşur. Ortaklar, şirket borçlarından sorumlu olmayıp sadece taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngö- rülen ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdürler. Limitet şirket, kanunen yasak olmayan her türlü ekonomik amaç ve konu için kurulabilir (TTK Md.573).

Limitet şirketin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Limitet şirket, bir sermaye şirketidir.
• En az T10.000 sermaye ile kurulur.
• Kişisel emek ve ticari itibar, sermaye olarak getirilemez.
• Ortak sayısı elliden fazla olamaz.
• Gerçek kişiler gibi tüzel kişiler de limitet şirketi ortağı olabilir.
• Limitet şirketin ticaret unvanı, işletme konusu ve limitet şirket olduğunu gösteren ibarelerden oluşur.
• Bankacılık ve sigortacılık yapamaz. Diğer yasal ticari işleri yapabilir.
• Ortakların sorumlulukları, sermaye taahhütleri ile sınırlıdır.
• Ortaklar, kamuya olan borçlarına karşışirketteki payları oranında sorumludur.
• Hisse senedi çıkaramaz.
• Tahvil çıkaramaz.
• Ortakların sermaye payları, en az T25 ve katları olmak zorundadır.
• Ortakların sermaye paylarının eşit olma zorunluluğu yoktur. Farklı sermaye paylarına sahip olabilirler.
• Anonim şirketlerde sermaye payı, hisse senedi ile temsil edilirken limitet şirketlerde hisse senedi olmadığından ortaklık payı vardır.
• Ortaklık paylarının devri kolay değildir. Anonim şirketlere göre güçtür.
• Şirket, kurumlar vergisi mükellefidir.
• Şirket yönetimi, ortaklara verilebilir. Dışarıdan müdür de atanabilir.
• Şirket ortaklarının şirketi temsil etme hak ve yetkileri vardır.
• Ortak sayısı en fazla 50 ile sınırlandırıldığından halka açılamaz.
• Limitet ortaklığın kanunen zorunlu organları, ortaklar genel kurulu ve müdürlerdir.
• Bağımsız denetime tabidir

Bankacılık ve sigortacılık dışında limitet şirketler, aşağıdaki alanlarda da faaliyet yapamazlar:

• Factoring şirketi olamazlar.
• Menkul değerlerle ilgili aracılık faaliyetinde bulunamaz.
• Limitet şirketler varlık yönetim şirketi olamaz.
• Limitet şirketler, finansal kiralama şirketi olamaz.
• Limitet şirketler, bireysel emeklilik tasarruf ve yatırım şirketi olamaz

Ticaret şirketlerinin VUK’a göre tutmaları gereken defterler şunlardır:

• Yevmiye defteri,
• Büyük defter,
• Envanter defteri.

Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ ile ticari defterler konusu düzenlenmiştir (RG. 19.12.2012). TTK’ye göre pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri gibi işletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterler de ticari defterlerdir. TTK 64. maddesine göre her şirket, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde ticari işlemleriyle mal varlığı durumunu açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Defterler; üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulur. İşletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesi, defterlerden izlenebilmelidir. 

Kolektif şirket kuruluşu genel olarak üç aşamada gerçekleştirilir:

• Ortaklar arasında yazılı bir sözleşmenin yapılması,
• Sözleşmenin notere veya ticaret siciline onaylattırılması,
• Ticaret siciline kayıt ve ticaret sicili gazetesinde ilan.

Kolektif şirketin kurulabilmesi için öncelikle ortaklar arasında yazılı bir sözleşmenin yapılması ve sözleşmenin ortaklar tarafından imzalanması gerekir. Ayrıca sözleşmedeki imzaların noterce onaylanması şarttır (TTK Md. 212).

Ortaklar sermaye taahhütlerini nakit olarak yerine getirebilecekleri gibi nakitten başka değerleri de sermaye olarak koyabilirler (TTK Md.127). Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Para,
• Senetli ve senetsiz alacaklar,
• Kıymetli belgeler,
• Menkul değerler,
• Gayrimenkuller,
• İmtiyaz ve ihtira beratları ve alametifarika gibi sınai haklar,
• Menkul ve gayrimenkullerin kullanma hakları,
• Şahsi emek,
• Ticari itibar,
• Ticari işletmeler,
• Telif hakları,
• Maden ruhsatnameleri gibi iktisadi değerlerdir.

Komandit şirketlerin kuruluşunda kolektif şirketin kuruluş kuralları geçerli olduğu için çok benzerdir. Komandit şirketin kurulması için de önce bir yazılı sözleşme hazırlanır, imzalanır ve notere veya ticaret siciline onaylatılır. Daha sonra ticaret siciline kaydı yaptırılarak Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilir. Şirket, tescil ve ilandan sonra tüzel kişilik kazanır.

Komandit şirket sözleşmesine aşağıda sayılan konuların yazılması zorunludur.

• Komandite ve komanditer ortakların ad ve soyadları, ikametgâhları ve tabiiyetleri,
• Şirketin komandit olduğu,
• Şirketin ticaret unvanı ve merkezi,
• Şirketin faaliyet konusu,
• Her ortağın (komandite ve komanditer) sermaye olarak koymayı taahhüt ettiği para miktarı, para mahiyetinde olmayan sermayenin değeri ve bu de- ğerin ne suretle biçilmiş olduğu, eğer şahsi emek söz konusu ise (komandite ortak için) bu emeğin kapsam ve şekli,
• Şirketi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadları, bunların yalnız başına mı yoksa birlikte mi imza koymaya yetkili oldukları.

Şirketin sermaye artırmasını gerekli kılan nedenler şöyle sıralanabilir:

• Şirketin kuruluşu sırasında sermayenin eksik hesaplanması,
• Paranın satın alım gücünde meydana gelen düşmeler (enflasyon) nedeniyle sermayenin yetersiz duruma gelmiş olması,
• Şirket iş hacminin genişlemesi nedeniyle mevcut sermayenin yetersiz duruma gelmesi,
• Yanlış yatırım politikası sonucu sermayenin yetersiz duruma gelmesi.

Sermaye azaltılmasının nedenleri olarak şunlar sıralanabilir:

• Şirket faaliyetleri için gerekli olan sermayeden daha fazla bir sermaye ile kurulması,
• Şirketin büyük zararlar etmiş olması ve bu zararın ortaklar tarafından kar- şılanamaması,
• Şirketten bir ortağın çıkması ya da çıkarılması.

Anonim şirketlerde kuruluş işlemleri TTK’de düzenlenmektedir. TTK’ye göre anonim şirketin kurulması için bir veya daha fazla kurucunun var olması yeterlidir (TTK Md 338). TTK’de “şirket, kurucularının sermayenin tamamını ödemeyi şartsız taahhüt ettikleri, imzalarının noterce veya ticaret sicilince onaylandığı esas sözleşmede şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur.” ifadesi yer almaktadır (TTK. Md. 335).

Halka açık kurulma için de halka arz edilmek üzere sermaye taahhüdünde bulunulabileceği belirtilmektedir. Halka arzda, halka arz edilecek paylar için önce nakit taahhütte bulunulacak; daha sonra şirketin tescilinden itibaren iki ay içinde pay senetleri halka arz edilebilecektir (TTK. Md 346).

Kuruluş belgeleri; ana sözleşme, kurucular beyanı, değerleme raporları, ayın ve işletme devralınmasına ilişkin olanlar da dâhil olmak üzere kurulmakta olan şirketle, kurucular ve diğer kişilerle yapılan ve kuruluşla ilgili olan sözleşmelerden oluşur (TTK Md. 336).

Limitet şirket kurmak isteyen kişi veya kişiler, sırasıyla aşağıdaki işlemleri yerine getirmelidir.

• 1. Adım: Kurulacak olan limitet şirkete gayrimenkul, marka, patent, taşıt, makine gibi varlıklar sermaye olarak konacak ise bunların değerlerinin bilirkişiler tarafından belirlenebilmesi için kurulacak şirketin merkezinin bulunacağı yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesine başvuru yapılmalı ve Mahkemece atanan bilirkişiler tarafından düzenlenen “Değerleme Raporu” alınmalıdır.
• 2. Adım: Kurulacak olan limitet şirketin şirket sözleşmesi, yazılı şekilde hazırlanmalı; kurucu veya kurucular tarafından imzalanmalı ve bu imzalar notere veya ticaret siciline onaylatılmalıdır.
• 3. Adım: Esas sermayeyi oluşturan payların nakden ödenmesi taahhüt edilmiş ise taahhüt edilen payların karşılıkları nakit olarak ve tamamen ödenmelidir.
• 4. Adım: Mahkemece atanan bilirkişiler tarafından değerleri belirlenen gayrimenkuller tapu siciline; marka, patent, taşıt gibi varlıklar da özel sicillerine kurucular tarafından şerh verdirilerek şirket adına kaydettirilmeli, taşınırlar da güvenilir bir kişiye tevdi edilmeli ve bu işlemler belgelendirilmelidir.
• 5. Adım: Kurucular tarafından gerekçeli, emsal gösteren, karşılaştırmalara yer veren, anlaşılır bir dille yazılan “Kurucular Beyanı” hazırlanmalı ve imzalanmalıdır.
• 6. Adım: Şirketin tescili için şirket merkezinin bulunduğu yerdeki Ticaret Siciline başvuru yapılmalıdır.

Anonim şirketlerin sermayelerinde çeşitli nedenlerle değişiklikler olmaktadır. Anonim şirketlerde sermaye değişikliği yapılmak istendiğinde öncelikle esas sözleşmede değişiklik yapılması gerekebilir. Esas sözleşmede aksine hüküm bulunmadığı sürece genel kurul esas sözleşme hükümlerini değiştirebilir; ancak vazge- çilmez ve müktesep haklar saklıdır. Esas sermaye değişiklikleri Ticaret Bakanlığının iznine tabi anonim şirketlerde genel kurulun sözleşme değişikliği için toplantıya çağrılmasından önce Sanayi ve Ticaret Bakanlığından izin alınmış olması, diğerlerinde ise yönetim kurulunca karara bağlanmış olan değişiklik taslağının ilanı gerekir (TTK Md.453).

Anonim şirketlerde sermaye azaltılmasının nedenleri şöyle sıralanabilir:

• Şirketin iş hacmi daralmıştır. Bu yüzden sermaye fazla gelmektedir.
• Şirket büyük zararlara uğramış olabilir.
• Varlıklarda değer kaybının olması gibi nedenler sayılabilir.

Limitet şirketlerin sermaye artırımına gitmelerine neden olarak şunlar sıralanabilir:

• Noksan sermaye ile kurulmuş olabilir,
• Enflasyon nedeniyle sermaye yetersiz duruma gelmiş olabilir,
• Şirketin iş hacmi artmış olabilir,
• Mali güç artırılmak istenebilir,
• Yedekler, geçmiş yıl kârları sermayeye dönüştürülmek istenebilir.

Limitet şirketler sermaye azaltılması sırasında yapılacak işlemler şöyle sıralanabilir:

• Ortaklar kurulunda sermaye azaltılması kararının alınır.
• Ana sözleşme değişiklik metni hazırlanır.
• Sermaye azaltılması sonrasında şirketin mal varlıklarının borçlarını ödemeye yettiğini gösteren mahkemece atanmış bilirkişi raporu alınır.
• Sermaye azatlımı tescil ve ilan edilir.