Gelir ve Giderlerin Dönem Sonu İşlemleri ve Finansal Tabloların Düzenlenmesi

Diğer hesaplarda olduğu gibi dönem sonu işlemleri sırasında gelir ve gider hesaplarına ilişkin işlemlerin de doğru kaydedilmiş olduğundan emin olmak gerekir. Dönem içi işlemleri muhasebeleştirilirken bir gelir ya da gider, yanlış bir hesaba kaydedilmiş ya da tutarları hatalı yazılmış olabilir.

Örnek: Dönem sonunda yapılan envanter çalışmaları sırasında satış departmanı tarafından kullanılan kamyonetin servis masrafı olan T200’nin “Genel Yönetim Giderleri” hesabına kaydedildiği tespit edilmiştir. İşletmenin pazarlama fonksiyonunu yerine getirirken katlanmış olduğu giderler; “Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri” (7/A seçeneğinde) hesabında izlenir. Dolayısıyla işletmenin satış departmanı tarafından kullanılan taşıt araçları- na ilişkin servis masraflarının “Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri” hesabına kaydedilmiş olması gerekirdi. Bu durumda dönem sonunda aşağıdaki muhasebe kaydında olduğu gibi, “Genel Yönetim Giderleri” hesabının T200 azaltılarak Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri hesabına devredilmesi gerekir.

İşletmenin belirli bir dönemdeki faaliyet sonucunun (dönem kâr ya da zararının) doğru raporlanabilmesi için söz konusu dönemde elde edilen gelirler ile bu gelirleri elde edebilmek için yine aynı dönemde katlanılan giderlerin karşılaştırılması önemlidir. Başka bir deyişle dönemler arası gelir ya da gider kayması olmaması gerekir ki buna dönemsellik ilkesi denir.

İşletmeler, ticari faaliyetleri sırasında bazen gelecek dönem ya da dönemlere ait giderleri peşin ödemek durumunda kalabilirler. Bu, genellikle kira ve sigorta giderlerinde karşılaşılan bir durumdur. Her ne kadar ödeme peşin olarak yapılmış olsa da dönemsellik ilkesi gereği, söz konusu giderin ilgili dönemlere pay edilmesi gerekir.

Her ne kadar ödeme peşin olarak yapılmış olsa da dönemsellik ilkesi gereği, söz konusu giderin ilgili dönemlere pay edilmesi gerekir. Bunu sağlayabilmek için de geçici hesaplardan yararlanılır. Tek Düzen Muhasebe Sistemi’nde bu amaçla 180 kodlu “Gelecek Aylara Ait Giderler” ve 280 kodlu “Gelecek Yıllara Ait Giderler” hesapları tanımlanmıştır. Gelecek Aylara Ait Giderler hesabı, gelecek on iki aydan kısa dönemin giderleri peşin ödendiğinde kullanılan geçici bir hesaptır. Gelecek Yıllara Ait Giderler hesabı ise on iki aydan daha uzun bir döneme ait giderlerin peşin ödenmesi durumunda kullanılan geçici bir hesaptır. Söz konusu giderin ait olduğu dönem geldiğinde ilgili gider hesabı, borç ve bu geçici hesaplar alacak yazılarak kapatılır.

Evet. Ülkemizde gerçek kişilerin elde ettiği kira gelirleri, stopaja tabi olup hâlen geçerli olan stopaj oranı %20’dir.

Hayır. Ülkemizde flirketlerin elde ettiği kira gelirlerinden stopaj yapılmaz. Diğer taraftan şirket fatura keseceği için kira bedeli üzerinden % 18 KDV hesaplanır.

Çok sık olmamakla birlikte işletmeler, bazen gelecek on iki aydan daha uzun döneme ilişkin giderleri peşin ödemek durumunda kalabilirler. Bu durumda bir yıldan kısa olan kısım 180 kodlu Gelecek Aylara Ait Giderler hesabına, daha uzun döneme ait olan kısım ise 280 kodlu Gelecek Yıllara Ait Giderler hesabına kaydedilir.

Tek Düzen Muhasebe Sistemi’nde peşin tahsil edilen gelirler, 380 kodlu “Gelecek Aylara Ait Gelirler” ve 480 kodlu “Gelecek Yıllara Ait Gelirler” geçici hesaplarında izlenir. 

İşletmelerin esas faaliyeti ile ilgili giderler ve finansman giderleri için ayrıca yedili grup hesapların tanımlanmasındaki amaç, işletmelerin bu hesapları kapatmadan ara dönem mali tablolarını çıkarabilmelerini sağlamaktır.

Tek Düzen Muhasebe Sistemi’nde işletmenin asıl faaliyeti ile ilgili katlandığı giderler ve finansman giderleri, 700-799 kodlu hesaplarda tanımlanmıştır. Bu grupta yer alan hesaplar, işletme fonksiyonlarının esas alındığı 7/A ve gider çeşitlerinin esas alındığı 7/B seçenekleri olarak ikiye ayrılmıştır. Satış ciroları ve aktif büyüklüklerinden (Tutarlar her yıl değişmektedir.) hareketle büyük işletmeler, 7/A seçeneğini kullanmak zorundadırlar. Küçük şirketler ise iki seçenekten birini tercih edebilirler.

Yalnızca sanayi şirketleri tarafından kullanılan hesaplar:

• 710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ
• 711 DİREKT İLK MADDEVE MALZEME GİDERLERİYANS. HS.
• 720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ
• 721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HESABI
• 730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
• 731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Sadece hizmet şirketlerinin kullandığı hesaplar:

• 740 HİZMET ÜRETİM MALİYET
• 741 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA HESABI

Tek Düzen Muhasebe Sistemi’ne göre küçük işletmelerin tercih edebileceği 7/B seçeneğinde gider hesapları, çeşitlerine göre ve aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.

• 790 İLK MADDE VE MALZEMELER
• 791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ
• 792 MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ
• 793 DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER
• 794 ÇEŞİTLİ GİDERLER
• 795 VERGİ, RESİM VE HARÇLAR
• 796 AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYLARI
• 797 FİNANSMAN GİDERLERİ
• 798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI

Hayır. TFRS’nde tüm gelir ve giderler olağan kabul edilir. Olağan dışı gelir ya da olağan dışı gider ayrımı söz konusu değildir.

Dönem sonu envanter işlemlerine ilişkin muhasebe kayıtları yapıldıktan sonra, detayları yukarıda da açıklandığı gibi, giderlerin ilgili gelir tablosu hesaplarına yansıtılması gerekir. Burada amaç, işletmenin ilgili döneme ait tüm gelir ve giderlerinin gelir tablosu hesaplarında gözükmesini sağlamaktır. Daha sonra devir kayıtları yapılarak dönem kâr veya zararı bulunur. 

Dönem sonunda tüm gelir ve gider hesaplarının kapatılarak, Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredildiği muhasebe kayıtlarına devir kayıtları denir.

Bildiğiniz gibi 690 kodlu Dönem Kârı veya Zararı hesabının borç kalanı vermesi; işletmenin söz konusu dönemde zarar ettiği; alacak kalanı vermesi ise işletmenin kâr elde ettiği anlamına gelir. İşletmenin muhasebe kayıtları sonucunda oluşan bu kâra, ticari kâr (muhasebe kârı) denir.

Ödenecek vergi tutarı, ticari kâr üzerinden hesaplanmaz. Çünkü vergi yasalarına göre işletmelerin katlanmış olduğu bazı giderler, vergiye tabi kazancın belirlenmesinde dikkate alınmaz. Benzer şekilde bazı gelirler ise vergiden istisna tutulmuştur. İşletmenin ödeyeceği vergi tutarı, mali kâr üzerinden hesaplanır. Mali kârı hesaplayabilmek için ticari kârtutarına kanunen kabul edilmeyen giderler eklenir ve vergiden istisna kazançlar düşülür.

Ticari kâr tutarına, kanunen kabul edilmeyen giderlerin eklenip vergiden istisna kazançların düşülmesi sonucunda bulunan tutara, mali kâr denir.

Kanunen kabul edilmeyen giderler, işletmenin katlanmış olduğu ancak çeşitli nedenlerle vergi yasalarınca vergi matrahının saptanmasında indirim konusu yapılamayan giderlerdir.

Ülkemizde kurum kazancının bir bölümü, kanunlarda tanımlanmış koşullara uymak koşuluyla vergiden istisna tutulmuştur.İstisna kazançlar,Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5. maddesinde tanımlanmıştır. Ayrıca diğer kanunlarda tanımlanmış istisnalar da bulunmaktadır. Söz konusu istisnalar aşağıda özetlenmiştir.

• İştirak kazançları istisnası,
• Yurt dışı iştirak kazançları istisnası,
• Tam mükellef anonim şirketlerin yurt dışı iştirak hisseleri satış kazancı istisnası,
• Emisyon primi kazancı istisnası,
• Türkiye’de kurulu fonlar ile yatırım ortaklıklarının kazançlarına ilişkin istisna,
• Taşınmazlar ve iştirak hisseleri satış kazancı istisnası,
• Bankalara veya TMSF’ye borçlu kurumlar ile bankalara tanınan istisna,
• Yurt dışı şube kazançları istisnası,
• Yurt dışında yapılan inşaat ve onarım işlerinden sağlanan kazançlar istisnası,
• Eğitim tesisleri ve rehabilitasyon merkezleri işletilmesinden elde edilen kazançlarla ilgili istisna,
• Risturn istisnası.

Vergi mevzuatımıza göre bazı giderler, vergiye tabi kâr tutarının hesaplanmasında dikkate alınmaz. Bu giderlerin neler olduğu, Gelir Vergisi Kanunu’nun 41. maddesi ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 11. maddesinde tanımlanmıştır.

• İşletme sahibinin, eşinin ve çocuklarının işletmeden çektikleri paralar veya ayni olarak aldıkları sair değerler.
• İşletme sahibinin kendisine, eşine ve küçük çocuklarına ödenen ücretler.
• İşletme sahibinin koyduğu sermaye için yürütülen faizler.
• İşletme sahibinin, eşinin ve küçük çocuklarının işletmedeki cari hesap veya alacakları üzerinden yürütülen faizler.
• Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile işletme sahibinin suçlarından kaynaklanan tazminatlar.
• Kiralama yoluyla edinilen veya işletmede kayıtlı olan yat, kotra, sürat teknesi gibi motorlu deniz; uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanların giderleri ile amortismanları.
• Basın yoluyla işlenen fiillerden veya radyo ve televizyon yayınlarından doğacak maddi ve manevi zararlardan dolayı ödenen tazminat giderleri.
• Öz sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler.
• Örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur farkları ve benzeri giderler.
• Transfer fiyatlaması yoluyla dağıtılan örtülü kazançlar.
• Yedek akçeler.

Yukarıda sayılanların dışında diğer yasalarda da tanımlanmış kanunen kabul edilmeyen giderler mevcuttur. Örneğin

• Belgesiz giderler,
• Sayım ve tesellüm noksanlıkları,
• Çalınan iktisadi kıymetler,
• Motorlu taşıtlar vergisi ve cezaları,
• Ödenmeyen SGK primleri.

İşletmeler, her dönemin sonunda finansal durumlarını ve başarımlarını gösteren finansal tabloları düzenlemek zorundadırlar. Finansal tablolar, temel finansal tablolar ve ek finansal tablolar olarak sınıflandırılır. Temel finansal tablolar; bilanço, gelir tablosu ve eklerinden oluşur. Ek finansal tablolar ise satışların maliyeti tablosu, fon akım tablosu, nakit akım tablosu, kâr dağıtım tablosu, öz kaynaklar değişim tablosundan oluşur.

İşletmelerde tüm envanter işlemleri tamamlandıktan sonra kesin mizan çıkarılır. Bu mizanda yer alan hesap kalanları, kesinleşmiş ve finansal tabloların düzenlenmesine temel oluşturacak rakamlardır. Kesin mizandaki hesapların borç kalanları bilançonun aktif kalemlerini, alacak kalanları ise pasif kalemlerini oluşturur. 

Hayır. Sonuç hesapları kesin mizanda yer alır ancak daha önce Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatıldıkları için kalan vermezler.

Yedili grup hesaplar, ara dönem raporlama yapmak durumunda olan şirketler için tanımlanmıştır. Bazı gider hesapları kapatılmadan temel mali tabloların düzenlenebilmesi amaçlanmıştır. Yıl içinde giderler, yedili grup hesaplarda izlenir. Daha sonra mali tablo düzenleme dönemi geldiğinde söz konusu giderler, yansıtma hesapları aracılığıyla gelir tablosu hesaplarına yansıtılır. Yıl sonunda ise yedili gruptaki gider hesapları ile yansıtma hesapları ters kayıtla kapatılır. Ara dönem raporlama yapmayan işletmeler, yansıtma işlemini yıl sonunda yapmak durumundadırlar.

İşletmeler, belirli bir dönemin faaliyet sonuçlarını görebilmek için yıl sonunda tüm gelir ve gider hesaplarını kapatarak 690 kodlu Dönem Kârı veya Zararı hesabına devrederler.