Dönem Sonu İşlemleri

Envanter, bir işletmeye ait varlık alacak ve yükümlülüklerin belli bir tarihteki miktar ve değerlerinin tespit ve takdiridir.

Envanter işlemleri kapsamında yapılacak işlemler aşağıdaki sıraya göre gerçekleştirilir:

• Genel geçici mizanın düzenlenmesi.
• Sayım ve değerleme yapılarak mevcutların tespit edilmesi.
• Sayım sonuçlarının genel geçici mizan ile karşılaştırılması ve olası farklılıkların belirlenmesi.
• Fark olması hâlinde, farkların nedenlerine göre gerekli muhasebe kayıtlarının yapılması.
• Envanter sonuçları ile muhasebe kayıtlarının uyumu sağlandıktan sonra kesin mizanın düzenlenmesi.
• Finansal tabloların düzenlenmesi. Muhasebe ile olan ilişkisi açısından envanter işlemlerini ikiye ayırabiliriz:
• Muhasebe dışı envanter işlemleri
• Muhasebe içi envanter işlemleri

Muhasebe dışı envanter işlemleri kapsamında, öncelikle sayım ve değerleme işlemleri yapılır.

Sayım işlemleri üç aşamada gerçekleştirilir:

• Planlama ve hazırlık
• Sayım
• Sayım listelerinin hazırlanması

Değerleme, işletmenin varlık ve borçlarının parasal tutarlarının kesin olarak takdir ve tespitidir.

Envanter defteri, muhasebe dışı envanter sonuçlarının dökümlü olarak yer aldığı defterdir. Envanter defterinde ayrıca işletmenin açılış ve kapanış bilançolarına da yer verilir.

Muhasebe içi envanter, muhasebe dışı envanter sonuçlarının muhasebe kayıtlarına aktarılmasıdır.

Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 78. maddesine göre değerleme yapılırken uyulması gereken ilkeler aşağıdaki gibidir:

• Kapanış bilançosundaki değerler ile takip eden dönemin açılış değerleri aynı olmalıdır.
• Değerlemelerde işletmenin sürekliliği esastır.
• Varlıklar ve borçlar teker teker değerlenir.
• Değerleme ihtiyatla yapılmalıdır.
• Gelirler ve giderler gerçekleşme esasına göre finansal tablolara kaydedilmelidir.
• Değerlemede kullanılan yöntemler, takip edilen dönemlerde de korunur.

Vergi Usul Kanunu’ndaki değerleme ölçülerinin amacı, vergi matrahının tespitidir.

Vergi Usul Kanunu’nun 261. maddesinde değerleme ölçüleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

• Maliyet bedeli
• Borsa rayici
• Tasarruf değeri
• Mukayyet değer
• İtibari değer
• Vergi değeri
• Rayiç bedel
• Emsal bedeli ve ücreti

Maliyet bedeli; bir varlığın satın alınması, üretilmesi ya da kullanıma hazır hâle getirilmesi için yapılan harcamaların toplamıdır.

Vergi Usul Kanunu’na göre aşağıdaki varlıklar maliyet bedeli ile değerlenirler.

• Stoklar
• Maddi duran varlıklar
• Maddi olmayan duran varlıklar
• Tarımsal ürünler

Vergi Usul Kanunu’na göre borsa rayici, son işlem günündeki işlemlerin gün ortalamasıdır (kapanış fiyatı değil).

Tasarruf değeri, bir varlık ya da yükümlülüğün değerleme günündeki gerçek değeridir.

Aşağıdaki iktisadi kıymetler, mukayyet değer ile değerlenirler:

• Senetsiz alacaklar ve borçlar
• Kuruluş ve örgütlenme giderleri
• Şerefiye
• Aktif geçici hesaplar
• Pasif geçici hesaplar

Nominal değer olarak da bilinen itibari değer, her nevi senetlerle hisse senedi ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değerdir.

Rayiç bedel, bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki normal alım satım değeridir.

Emsal bedeli, gerçek değeri bilinmeyen veya doğru olarak tespit edilemeyen bir varlığın benzerlerine göre belirlenmiş değeridir.

Vergi Usul Kanunu’na göre emsal bedelinin belirlenmesi aşağıdaki sıra ve esaslar doğrultusunda yapılmalıdır.

Birinci sıra, ortalama fiyat esasıdır. Aynı cins ve türdeki mallardan önceki aylarda satış yapılmışsa emsal bedeli bu satışlardan hareketle hesaplanan ortalama satış fiyatıdır. Bu esasın uygulanması için aylık satış miktarının, emsal bedeli hesaplanacak her bir malın miktarına nazaran %25’ten az olmaması gerekir.

İkinci sıra, maliyet bedeli esasıdır. Bu yöntemin uygulanabilmesi için emsal bedeli belirlenecek malın maliyetinin tespit edilebilmesi gerekir. Bu durumda maliyet bedeline toptan satışlar için %5, perakende satışlar için %10 eklemek suretiyle emsal bedeli hesaplanır.

Üçüncü sıra, takdir esasıdır. Yukarıdaki yöntemlerin kullanılamaması durumunda, işletmenin başvurusu üzerine takdir komisyonu tarafından belirlenen değerdir.

Vergi değeri, Kanun’da bina ve arazinin rayiç bedeli olarak tanımlanmıştır.