MUHASEBE DENETİMİ

Denetçi örnekleme yaparken aşağıdaki sorulara cevap vermelidir:

• Hangi evren ve örneklem birimleri ve hangi özellikler test edilmelidir? (Evren?)

• Denetim testi için kaç kalem seçilmelidir? (Örneklem büyüklüğü?)

• Hangi kalemler örnekleme dâhil edilmelidir? (Seçim?)

• Örneklemden tüm evren hakkında hangi çıkarımlar yapılabilir? (Değerlendirme?)

Evren örneklemeye tabi tutulacak birimlerden oluşur. Evren, denetçinin bilgi edinmek istediği ve aynı türden birimlerin oluşturduğu ana kütledir. Örneğin, satış faturaları, stoklar, bordrolar gibi birçok veri kümesi birer evren oluştururlar.

(Tip I Hata) İç kontrolün güvenilirliğinin yanlış ret riski: iç kontroller gerçekte etkin (güvenilir) olduğu halde denetçinin örneklem sonuçlarına dayanarak iç kontrollerin etkin olmadığı (güvenilir olmadığı) sonucuna varması riskidir. Bu durumda denetçi iç kontrole güvenmeyeceği için bu risk, düşük güven riski ve bu nedenle de kontrol riskini çok yüksek belirleyeceği için kontrol riskini yüksek belirleme riski olarak da ifade edilmektedir.

Denetçinin hesap kalanlarının tözel testleri için örnekleme yaparken başlıca amacı, “defter değerini yanlış kabul riskini” kontrol etmektir. Yanlış kabulle, hesap kalanları önemli yanlış beyan içermesine rağmen, örneklem sonuçları denetçinin hesap kalanlarının önemli yanlışlık içermediğine inanmalarına neden olur.

İstatistiki olmayan örneklemede denetçi örneklem büyüklüğünü belirlerken, örneklem birimlerini seçerken, sonuçları değerlendirirken ve örnekleme riskini ölçerken istatistiki teknikleri kullanmaz. İstatistiksel olmayan örnekleme, olasılık teorisinin veya istatistiksel çıkarımın uygulanmasına dayanmaz; bunun yerine bir örnekleme uygulamasında uygun örneklem büyüklüğünün belirlenmesi ve örneklem sonuçlarının değerlendirilmesi için sadece denetçinin yargısı ve deneyimine dayanır. İstatistiki örnekleme, denetçinin örneklemin alındığı evren hakkında yanlış çıkarım yapma riskini ölçmesine ve tam olarak kontrol etmesine izin verirken, istatistiki olmayan bu tür kontrol ve ölçüme izin vermez. Denetçinin bu iki yaklaşımdan hangisini kullanırsa kullansın denetimini planlarken, yürütürken ve kanıtları değerlendirirken mesleki yargısını kullanması gerekir.

Nitelik, bir evrenin denetçinin ilgilendiği bir özelliğidir. Nitelik örneklemesi, bir evrenin belirli bir özellik gösteren kısmının oranını tahmin etmek için kullanılır. Nitelik örneklemesi genelde kontrol testleri için kullanılır. Nitelik örneklemesi, seçilen bir örnekleme ve uygun denetim yordamlarının yapılmasına dayanan, kontrol yordamlarının başarısızlık oranlarını tahmin etmek için kullanılan istatistiksel bir örnekleme yöntemidir. Kontrol testlerinde denetçi, işletmenin muhasebe sistemi içinde uygulanan bir kontrol için sapma oranını hesaplamak ister. Sapma oranının ölçümü, muhasebe işlemlerinin uygun şekilde kaydedilmesi için kontrolün uygun şekilde çalışıp çalışmadığı hakkında kanıt sağlar ve böylelikle denetçinin kontrol risk seviyesini oluşturmasına destek sağlar. Nitelik örneklemesi işlemlerin tözel testleri için de kullanılmaktadır, nitelik örneklemesinin ölçüsü meydana gelme sıklığıdır. Nitelik örneklemesi “kaç tane?” sorusunun yanıtı için tasarlanmıştır. Bir hesabın yanıltıcı şekilde beyan edilip edilmediğinin belirlenmesi nicelik örneklemesinin bir özelliğidir.

Denetim amaçlarının başarılabilmesi için denetçi evren özelliklerini özenle düşünmelidir. Daha sonra denetçi yine denetim amaçlarına uygun şekilde örneklem büyüklüğünü belirler. Örneklemenin yürütülmesi aşamasında denetçi örneklem birimlerinin seçimini yapar ve denetim yordamlarını yerine getirir. Örneklem birimleri seçildikten sonra denetçi, seçilenörneklem birimleri üzerinde denetim için planladığı yordamlarını yürütür. Denetim yordamları tamamlandıktan sonra denetçi, örneklem sonuçları ile ilgili değerlendirmesini yapar.

Sistematik seçim, denetçinin öncelikle bir örnekleme aralığı hesapladığı ve bu örnekleme aralığının büyüklüğüne göre örneklem birimlerini seçtiği seçim yöntemidir.

Kontrol testleri, denetlenen dönemde iç kontrollerin etkin olarak çalışıp çalışmadığını ve önemli sapmaları ortaya çıkarmada ne kadar güvenilir olduğunu ortaya çıkartmak için tasarlanır. Kontrol testleri niteliksel karakteristikler ve özelliklerle ilgilenir ve kontrol testlerinde nitelik örneklemesi, belli kontrollerden sapma oranının tahmini için kullanılır. Nitelik örneklemesinde denetçi, belirli bir niteliğe sahip evren birimlerinin oranını tahmin eder. Nitelik örneklemesinde önemli olan, hatanın ya da hilenin parasal olarak ne kadar olduğu değil, kaç tane olduğudur.

Tözel testler finansal tablolarda hata ve hilelerden kayaklı yanıltıcı beyanları ortaya çıkartmak amacı ile yapılan testlerdir.

Bu ifadelerin hepsi örnekleme için doğrudur.

"Denetim testi için kaç kalem seçilmelidir?" sorusuna cevap arayan denetçi örneklem büyüklüğünü belirlemeye çalışmaktadır.

Bir örneklemden bir evren hakkında çıkarımlarda bulunurken denetçi, evrenin özellikleri hakkında iki tür hata yapabilir.

Denetçi bir evreni temsil etmeyen örneklemden çıkarımda bulunmuşsa bu örnekleme riskini oluşturur.

(Tip I Hata) İç kontrolün güvenilirliğinin yanlış ret riski: iç kontroller gerçekte etkin (güvenilir) olduğu halde denetçinin örneklem sonuçlarına dayanarak iç kontrollerin etkin olmadığı (güvenilir olmadığı) sonucuna varması riskidir. Bu durumda denetçi iç kontrole güvenmeyeceği için bu risk, düşük güven riski ve bu nedenle de kontrol riskini çok yüksek belirleyeceği için kontrol riskini yüksek belirleme riski olarak da ifade edilmektedir.

(Tip I Hata) Defter değerini yanlış ret riski; hesap kalanları gerçekte önemli yanlış beyan içermemesine rağmen, denetçinin örneklem sonuçlarına dayanarak hesap kalanlarının önemli yanlış beyanlar içerdiği sonucuna varacak olması riskidir

Denetim örneklemesi uygulamasının planlama aşamasında daha kesin sonuçlara ulaşılması; beklenen hata oranı ile kabul edilebilir hata oranının arasındaki fark tarafından belirlenir. Denetim standartları, örnekleme uygulamasındaki kesinlik kavramını yansıtmak için “örnekleme riski için tolerans” terimini kullanmaktadır. %6-%3= %3

İstatistiki örneklemenin denetçiye sağladığı avantajlar şunlardır;

• Etkin bir örneklem tasarımı,

• Elde edilen kanıtların yeterliliğinin ölçümü,

• Örnekleme riskinin ölçümü.

Örneklem büyüklüğü hesaplanırken olasılık yasaları kullanılır.Bu durum istatistiki örnekleme için geçerlidir.

Nicelik örneklemesi tipik olarak hesap kalanlarındaki hataların parasal tutarının tahmini için kullanılır. Bu nedenle sadece I ve II. madde nitelik örneklemesi için doğrudur.

Sistematik seçim, denetçinin öncelikle bir örnekleme aralığı hesapladığı ve bu örnekleme aralığının büyüklüğüne göre örneklem birimlerini seçtiği seçim yöntemidir. Örneğin 750 birimden (N) oluşan bir evrenden 75 birimin (n) örnekleme seçilmesi isteniyorsa, örnekleme aralığı 750 / 75 = 10 ( N / n ) dur. Bu durumda başlangıç rassal sayısı 1’le 10 arasında bir sayı olacaktır.