MUHASEBE DENETİMİ

Denetim
Denetimin muhasebe dünyasında yapılan en geniş tanımı şu şekildedir: “Denetim, ekonomik faaliyetlerle ilgili savların önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini ölçmek için dışarıdan tarafsız bir biçimde kanıt toplanması, değerlendirilmesi ve sonuçların ilgili taraflara iletilmesi sürecidir.”

Denetimin muhasebe dünyasında yapılan en geniş tanımı şu şekildedir: “Denetim, ekonomik faaliyetlerle ilgili savların önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini ölçmek için dışarıdan tarafsız bir biçimde kanıt toplanması, değerlendirilmesi ve sonuçların ilgili taraflara iletilmesi sürecidir.”
Bu tanımdaki ana unsurları şöyle açıklayabiliriz:
Denetimin konusu: Denetimde öncelikle denetimin konusunu teşkil eden bir takım savlar olmalıdır.

Önceden Belirlenmiş Ölçütler: Denetim tanımının ikinci temel unsuru denetimin konusunu teşkil
eden şeylerin tespit edilebilmesi için önceden belirlenmiş ölçütlerin bulunmasıdır.

Tarafsız Biçimde Kanıt Toplama: Denetim tanımındaki üçüncü temel unsur, denetimi yapacak kişiyle veya denetimin yapılışıyla ilgilidir.

Sonuçların İlgili Taraflara İletilmesi: Denetim tanımındaki dördüncü unsur denetim sonucunda elde edilen bulguların bir raporla denetim görevini veren veya konuyla ilgili taraflara iletilmesidir.

Genel anlamda kontrol ve denetim kavramları açıklandıktan sonra, muhasebe denetiminin genel denetim tanımı içerisindeki yerini tespit edebilmek için denetim türleri üzerinde durulmalıdır. 

Bu çerçevede denetim türlerini faaliyet denetimi, uygunluk denetimi ve finansal tablo denetimi olmak üzere üç grup altında sınıflandırabiliriz.

Muhasebe denetimi bağımsız bir dış denetçinin işletmenin finansal tablolarının doğruluk ve güvenirliği konusunda makul bir güvence sağlamak üzere görüş oluşturmak için sistematik olarak kanıt toplayarak incelemesi ve sonuçları bir raporla iletmesi süreci olarak tanımlanabilir.

Muhasebe denetimi başlangıçta sadece belge ve kayıtların hata ve hile açısından incelenmesiyle başlamıştır. 1900’lü yıllara kadar süren bu yaklaşımda işletmenin finansal belge ve kayıtlarının %100’ünün incelenmesi söz konusu idi.

 Bu incelemede belge ve kayıtların yanlış olup olmadığı denetçiler tarafından işletme sahipleri için araştırılmaktaydı

ABD’de muhasebe denetimi alanında düzenlemeler yapan diğer bir kurum da Sermaye Piyasası Kurulu’dur (Securities an Exchange Commission - SEC). Bu kurulun muhasebe denetimi alanında yaptığı düzenlemeler de sadece ABD içinde değil diğer ülkeler üzerinde de etki yaratmaktadır. Bunun son örneği
2000’li yıllardaki Muhasebe Denetimi alanında yaşanan krizlerle ilgili olarak SEC tarafından çıkartılan Sarbanes Oxley Yasası’dır. Yasa uyarınca, ABD’de bağımsız denetçileri ve denetim firmalarını denetlemek üzere Halka Açık Şirketler Muhasebe Gözetim Kurulu (PCAOB) oluşturulmuştur. Ülkemizde de Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) bu yasaya benzer düzenlemeler yapmıştır.

Dünyadaki muhasebe denetimi mesleğiyle ilgili önemli bir kuruluş da Uluslararası Muhasebe Uzmanları Federasyonu’dur (International Federation of Accountants - IFAC). Bu federasyona bağlı olarak kurulan uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu (International Auditing and Assurance Standards Board- IAASB); denetim, kalite kontrol, inceleme ve diğer güvence hizmetleri için uluslararası standartları belirleyen organdır.

Ülkemizde muhasebe ve denetçilik mesleğinin yasalaşması diğer ülkelere göre oldukça gecikmiştir. Yasalaşma süreci bizde de 1900’lü yılların ilk yarısında başlamış fakat yasalaşma ancak 1989 yılında gerçekleşebilmiştir. Son yıllarda ise muhasebe denetimi mesleğiyle ilgili dünyadaki gelişmelere paralel önemli adımlar atılmaktadır.

İşletme yöneticileri ve işletmeyle ilgili pek çok taraf her gün değişik karar almak durumundadır. Bu kararların büyük çoğunluğu da finansal kararlar diyebileceğimiz karar vericinin ekonomik durumuna etki eden kararlardır. İşletme ile ilgili finansal bilgi kullanıcıları adını verdiğimiz bu tarafları şöyle
sıralayabiliriz: Kuşkusuz finansal bilgi kullanıcısı olarak en önemli taraf yöneticilerdir. Yöneticiler, işletmeyi yönetebilmek için karar alırken bilgiye ihtiyaç duyarlar. 

İşletme Sahipleri ve Ortaklar, önemli bir bilgi kullanıcısı taraftır.

Çalışanların işlerinin devamlılığı ve ücretleri işletmenin başarısına bağlı olduğu için finansal bilgi ihtiyacındadırlar.

Kredi verenler için bu nedenlerle işletmelerin finansal bilgileri çok önemlidir. 

Diğer önemi bir finansal bilgi kullanıcısı Devlettir. 

İşletme dışından diğer bir bilgi kullanıcısı ise işletmeyle iş ilişkisinde bulunan; işletmeden alacağı ve işletmeye borcu olan taraflardır.

Ülkemizde muhasebe ve denetçilik mesleğinin yasalaşması diğer ülkelere göre oldukça gecikmiştir. İngiltere’de (1870), Almanya’da (1896), ABD’de (1896). Hindistan’da (1949), Yunanistan’da (1950) örneklerinde görüldüğü gibi pek çok ülkede 1800’lü yılların sonlarında, bazılarında ise 1900’lü yılların ilk yarısında tamamlanan yasalaşma süreci bizde de 1900’lü yılların ilk yarısında başlamış fakat yasalaşma ancak 1989 yılında gerçekleşebilmiştir. Son yıllarda ise muhasebe denetimi mesleğiyle ilgili dünyadaki gelişmelere paralel önemli adımlar atılmaktadır.

Denetimin muhasebe dünyasında yapılan en geniş tanımı şu şekildedir: “Denetim, ekonomik faaliyetlerle ilgili savların önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini ölçmek için dışarıdan tarafsız bir biçimde kanıt toplanması, değerlendirilmesi ve sonuçların ilgili taraflara iletilmesi sürecidir.”

Uygunluk denetimi, kişilerin yapmış oldukları işlemlerin veya faaliyetlerin bir otorite veya üst yönetim tarafından belirlenmiş kural veya düzenlemelere uyumunun test edilmesidir.

Muhasebe denetimi bağımsız bir dış denetçinin işletmenin finansal tablolarının doğruluk ve güvenirliği konusunda makul bir güvence sağlamak üzere görüş oluşturmak için sistematik olarak kanıt toplayarak incelemesi ve sonuçları bir raporla iletmesi süreci olarak tanımlanabilir.

Denetimin ana unsurları şöyle açıklayabiliriz:

Denetimin konusu: Denetimde öncelikle denetimin konusunu teşkil eden bir takım savlar olmalıdır.

Tanım genel olarak denetimi tanımlama amacında olmakla beraber, çıkış noktası muhasebe denetimi olduğu için işletmeler ve onların dışa sunduğu finansal bilgiler denetimin temel konusu olarak belirtilmektedir. Finansal tablo denetiminde, burada sözü edilen denetimin konusunu finansal tablolardaki yönetimin beyanları oluşturur. Yönetim finansal tablolarda tamlık, eksiksizlik, doğruluk gibi bir takım savlarda (iddialarda) bulunur. Muhasebe denetimiyle eş anlamlı kabul edebileceğimiz finansal tablo denetiminde, denetimin konusunu bu savlar oluşturur. Uygunluk denetiminde ise denetimin konusunu kişilerin yapmış oldukları işlem ve faaliyetler oluşturur.

Önceden Belirlenmiş Ölçütler: Denetim tanımının ikinci temel unsuru denetimin konusunu teşkil eden şeylerin tespit edilebilmesi için önceden belirlenmiş ölçütlerin bulunmasıdır. Finansal tablo denetiminde önceden belirlenmiş ölçütler Genel Kabul Görmüş Muhasebe Kavram ve İlkeleridir. Bu kavram ve ilkelerin uygulanış detaylarıyla ilgili standartlar da ölçütlerin (kriterlerin) bir parçasını oluşturur.

Tarafsız Biçimde Kanıt Toplama: Denetim tanımındaki üçüncü temel unsur, denetimi yapacak kişiyle veya denetimin yapılışıyla ilgilidir. Burada tarafsız biçimde ifadesi, denetimin konusunu oluşturan şeylerle doğrudan ilgili olmayan bir kişi tarafından tarafsız olarak kanıt toplayarak testlerin yapılması gereğini belirtmektedir. Dolayısıyla tarafsızlık ancak denetimin konusu olan bilgi, faaliyet veya işlem gibi şeylerle direkt ilgili olmayan bir kişi tarafından yerine getirilmesiyle sağlanabilir.

Sonuçların İlgili Taraflara İletilmesi: Denetim tanımındaki dördüncü unsur denetim sonucunda elde edilen bulguların bir raporla denetim görevini veren veya konuyla ilgili taraflara iletilmesidir.

Örneğin vergi denetçileri, denetledikleri vergi beyanlarını ve bağlantılı finansal tablolarla ilgili elde ettikleri sonuçları bir tutanakla üstlerine bildirirler. Finansal tablo denetiminde ise denetim sonucunda denetim raporu yazılır ve bu rapor finansal tablolarla birlikte yayınlanır.

Genel kabul görmüş muhasebe kavram ve ilkelerini ölçüt alan denetim türü Finansal Tablo Denetimidir.

Ölçüt olarak etkinliği veya verimliliği ölçmek için önceden belirlenmiş performans göstergelerinin kullanıldığı denetim türü Faaliyet Denetimidir.

Ülkemizdeki muhasebe denetimi mesleğiyle ilgili ilk önemli adım 1981 yılında çıkartılan Sermaye Piyasası Kanunu’dur. Bu kanunun 16. ve 22. Maddelerinde ülkemizde ilk kez yasal olarak muhasebe denetimi konusuna yer verilmekte ve bağımsız denetleme kuruluşlarından söz edilmektedir.

Yasaya göre muhasebe denetimi görevi Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlere (S.M.M.M) ve Yeminli Mali Müşavirlere (Y.M.M) verilmiştir. SMMM’ler denetimin dışında işletmelerin muhasebe kayıtlarını tutma hakkına da sahiptirler. YMM’lerin kayıt tutma hakkı yoktur ancak onların da ayrıca tasdik adı verilen bir görevleri vardır. Tasdik, ülkemize özgü ve maliye bakanlığına yönelik bir onaylama işlemidir. YMM’ler işletmelerin vergi beyannameleri ve bu beyannameye dayanak teşkil eden finansal tabloların, muhasebe belge ve kayıtlarının vergi mevzuatı açısından denetlerler ve onaylarlar. Bu onaylama işlemine rağmen vergi uzmanları da denetlenen finansal tabloları, onaylanan kuruluşu denetleyebilirler.

Türk Ticaret Kanununa göre Muhasebe Denetimin konusunu Finansal Tablolar, Yönetim Kurulunun yıllık faaliyet raporu, Envanter ve muhasebe kayıtları, İç Denetim (özellikle risk yönetimi açısından) oluşturur.

Borç Verenler, Kamu, Devlet, İş ilişkisinde bulunanlar işletme dışı bilgi kullanıcılarındandır.