MUHASEBE DENETİMİ VE MALİ ANALİZ

Müşteri işletme, denetçiye sunduğu beyan mektubunda genel olarak şu hususları teyit ettiğini belirtir

• Yönetimde ve iç kontrol sisteminde yer alan veya finansal tablolar üzerinde önemli etkileri olabilecek çalışanların hiçbir usulsüzlüklerinin olmadığı,

• Bağımsız denetim raporu tarihi itibariyle tüm muhasebe kayıtları ve destekleyici belgelerin denetçilere sunulduğu,

• Finansal tabloların önemli yanlışlıklar içermediği,

• Kurallarına uyulmaması halinde finansal tablolar üzerinde önemli etkileri olabilecek düzenleyici kurumların yaptırımına konu olabilecek herhangi bir işlemde bulunulmadığı,

• Finansal tablolarda yer alması gereken mahkemelik hususlar, teminatlar, ipotekli varlıklar gibi hususlara ilişkin açıklamaların yapıldığı,

• Stokların net gerçekleşebilir değeriyledir.

Sonuçların değerlenmesi sürecinde denetçi hangi çalışmaları gerçekleştirir?

a. Kanıtların yeterliliğinin değerlenmesi,

b. Önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin son değerlemesinin yapılması,

c. Hataların düzeltilmesinin istenmesi,

d. Çalışma kâğıtlarının gözden geçirilmesidir.

Denetçinin olumlu görüş haricinde, işletmenin durumuna göre dört tür bağımsız denetim raporu düzenleyebileceği belirtilmektedir.

a. Açıklamalı olumlu görüş verilmesi,

b. Şartlı görüş verilmesi,

c. Görüş bildirmekten kaçınma,

d. Olumsuz görüş verilmesi.

Bağımsız denetim raporu, bağımsız denetim kuruluşu ve bağımsız denetçi adına imzalanır.

Bağımsız denetçi, finansal raporlama standartları çerçevesinde, finansal tabloların tüm önemli yönleriyle gerçeği doğru ve dürüst bir şekilde yansıttığına veya dürüstçe sunulduğuna kanaat getirdiğinde olumlu görüş ifade eder.

Denetçi bu aşamada kanıtların yeterliliğinin değerlenmesi, önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin son değerlemesinin yapılması, hataların düzeltilmesinin istenmesi, çalışma kâğıtlarının gözden geçirilmesi çalışmalarını gerçekleştirir. Denetçi, denetim sırasında bulduğu hataları, düzeltici ve sıfırlandırıcı yevmiye kayıtlarının yapıldığı çalışma kâğıdına kaydeder ve müşteri işletmeye düzeltme kayıtlarının listesini vererek, muhasebe defterinde gerekli düzeltmelerin yapılmasını ister. Hataların düzeltilmesinde iki tarafın da sorumluluğu vardır fakat müşteri işletme gerekli düzeltmeleri yapmayı reddedebilir. Bu durumda denetçi, durumun önem derecesine göre raporunda ulaşacağı görüşe bunu yansıtır.

SPK’nin Seri: X, 22 sayılı tebliğine (29. Kısım 2.Bölüm) göre; tebliğ hükümlerine göre yürütülen bir bağımsız denetim çalışması sonucunda düzenlenen standart bir bağımsız denetim raporunun; başlık, muhatap, giriş paragrafı, işletme yönetiminin finansal tablolara ilişkin sorumluluğu, bağımsız denetçinin sorumluluğu, bağımsız denetçi görüşü, bağımsız denetim raporunun tarihi, bağımsız denetim kuruluşunun adresi unsurlarını içermesi gerekir. Gelecekteki olası belirsizliklerin değerlendirilmesi ise denetimi tamamlama çalışmalarının konusudur.

SPK’nin Seri: X, 22 sayılı tebliğine (29. Kısım 2.Bölüm) göre; bağımsız denetçi finansal tabloların tüm önemli yönleriyle gerçeği doğru ve dürüst bir şekilde yansıtıp yansıtmadığı hususundaki kanaatini Kurulca (SPK) yayımlanan finansal raporlama standartları çerçevesinde oluşturur. Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS), finansal tabloların işletmenin gerçek ekonomik durumunu dürüst bir şekilde yansıtıp yansıtmadığı veya belirli işlem, hesap veya açıklamalara ilişkin özel hükümler uyarınca hazırlanıp hazırlanmadığı hususlarının tespitinde bağımsız denetçiye ölçüt oluşturur.

Finansal tablolarda denetçinin olumlu denetim görüşünü etkileyecek önemlilikte yanlış ve yanıltıcı işlemlerin olması halinde denetçi, denetim raporunda olumlu görüş dışında bir görüş bildirir. SPK’nin Seri: X, 22 sayılı tebliğinde (30. Kısım 1.Bölüm) denetçinin olumlu görüş haricinde, işletmenin durumuna göre dört tür bağımsız denetim raporu düzenleyebileceği belirtilmektedir. Bunlar; açıklamalı olumlu görüş verilmesi, şartlı görüş verilmesi, görüş bildirmekten kaçınma ve olumsuz görüş verilmesidir.

Bağımsız denetçi, bağımsız denetim raporu tarihinden sonra ancak, finansal tabloların yayınlanmasından önce finansal tabloları önemli ölçüde etkileyebilecek bir hususu fark etmesi durumunda, finansal tablolarda herhangi bir değişikliğe ihtiyaç olup olmadığını gözden geçirerek konuyu işletme yönetimiyle görüşür ve gerekli işlemleri yapar. Bağımsız denetçinin değiştirilmesine gerek görmesine karşın işletme yönetiminin finansal tabloları değiştirmediği ve bağımsız denetim raporunun işletmeye teslim edilmiş olması durumunda, bağımsız denetçi, finansal tabloların ve bağımsız denetim raporunun kamuya açıklanmaması için işletme yönetiminden en üst seviyede sorumlu kişiyi yazılı olarak uyarır.

Denetçinin, denetimi tamamlayıcı nitelikteki çalışmaları ifade edilmektedir.

İşletmeyle ilgili belirsizlikler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Kaybedilmesi durumunda işletmenin itibarını ve mali durumunu sarsacak davalar

Devlet kurumları ile devam etmekte olan anlaşmazlıklar, vergi ve kamulaştırma davaları

İşletmenin boyutunu aşan ve gerçekleştiğinde işletmeye zarar verecek olan sözleşme, garanti ve kefaletler

Devam eden toplu sözleşme görüşmeleri

Denetçi sözlü beyanları yazılı hale getirmek için denetim tamamlandığında, müşteri işletmenin yönetiminden beyan mektubu ister. Yönetimden yazılı beyan mektubu istenmesinin amaçlarından biri de "Yönetimin denetçiye verdiği sözlü beyanların doğrulanmasıdır.

Denetçi bu aşamada, elde ettiği kanıtların yeterliliğini ve tespit ettiği yanlışlıkların, finansal tablo kullanıcılarının bu tablolara dayanarak alacakları kararları etkileme derecesini gözden geçirerek müşteri işletmeden düzeltme yapmasını isteyebilir veya daha fazla kanıt toplamaya karar verebilir. Bu aşama sonuçların değerlendirilmesi olarak adlandırılır.

Analitik testler aşağıdaki çalışmaları kapsar:
• Mali tabloların alt toplamlarının, toplamlarının ve kalemlerin tutarlarının
önceki dönemin tutarları ve cari yılın bütçelenmiş verileri ile karşılaştırılması
• Mali tablolarla ilgili oranların hesaplanması, önceki yılın ve cari yılın bütçelenmiş
oranları ile karşılaştırılması
• Üretim ve satış hacmi, çalışanların sayısı gibi finansal olmayan verilerin önceki
yılın verileri ve cari yılın verileri ile karşılaştırılması
• Cari yılın oranlarının sektör oranları ile karşılaştırılmasıdır

Başlık, Giriş Paragrafı, Muhatap ve Denetçinin İmzası bağımsız denetim raporunun temel unsurlarındandır.

Finansal tabloların finansal raporlama standartlara uyarınca gerçeği tüm önemli
yönleriyle doğru ve dürüst bir şekilde yansıtıp yansıtmadığına ilişkin görüş oluşturulması
süreci, finansal tabloların anılan ilkelerin işlem türleri, hesap bakiyeleri veya
dipnotlara ilişkin özel hükümleri uyarınca hazırlanıp hazırlanmadığı hususunun
değerlendirilmesini de içerir. Bu değerlendirmede "Mevcut koşullar çerçevesinde işletme yönetimince yapılan muhasebe tahminlerinin makul olması" hususu da yer almaktadır.

Bağımsız denetçi, seçilen bazı muhasebe politikaları, bunların uygulanması ve dipnotları yeterliliği gibi konularda, işletme yönetimi ile aynı görüşleri paylaşmayabilir. Bağımsız denetçi bu görüş ayrılıklarının, finansal tablolara olan etkisinin önemli ve yaygın olduğu durumda şartlı veya olumsuz görüş bildirir.

Denetçi, olumlu denetim görüşünü etkilemeyen ancak; finansal tablo kullanıcılarının dikkatine sunulmasını gerekli gördüğü hususları bir açıklama paragrafında vurgulayabilir. Bu rapor türü olarak da anılmaktadır.

Denetçi çalışma alanının sınırlandığı ancak karşılaştığı aksaklıkların finansal tablo kullanıcıları tarafından bilinmesi gerektiğine karar verdiği durumlarda şartlı görüş bildirmektedir.