MUHASEBE DENETİMİ VE MALİ ANALİZ - Deneme Sınavı - 5

Denetçi denetim sırasında öznel yargısını kullanır. Denetim kanıtı ve yasal kanıt birbirinden farklıdır. Denetçi ne kadar kanıt toplayacağına mesleki yargısını kullanarak karar verir. Önemlilik ve risk arttıkça toplanacak kanıt sayısı da artar. Denetim kanıtının yapılacak denetim amacıyla ilgili olması gerekir. Stok sayımı için stokların mülkiyetine ait kanıt ilgili kabul edilmez.

Kanıtın güvenilirliğini belirleyen bu unsurlar; kanıtın ilgili olması, kanıtın zamanlılığı, kanıtın kaynağı ve kanıtın objektifliğidir. Kanıtın maliyeti de önemli bir unsurdur; ancak kanıtın güvenilirliğini belirleyen unsurlardan biri değildir.

Kaynağına göre kanıt türleri muhasebe kayıt ortamı ve destekleyici kanıtlar olarak ikiye ayrılır.

Bu nedenle cevap I ve III tür.

İşlem ve olaylara ilişkin iddialar; gerçekleşme, tam olma, doğruluk, dönemsellik, sınıflandırmadır.

Ele alınan bir faaliyet döneminde meydana gelen tüm işlem ve olayların eksiksiz olarak kayıtlara yansıtılmasına tam olma iddiası denir.

Ele alınan bir zaman kesiti içindeki tüm işlemlerle ilgili kayıt ve belgelerin tek tek gözden geçirilmesi olarak tanımlanan denetim yöntemine aralıksız denetim denir.

Bir denetçinin stok sayımı yapılırken hazır bulunması ve işlemin nasıl yapıldığına tanık olması gözleme örnek verilebilir.

Denetçinin, denetimi tamamlayıcı nitelikteki çalışmaları şunlardır:  Yapılan denetim programının yeniden gözden geçirilmesi, gelecekteki olası belirsizliklerin değerlendirilmesi, bilânço tarihinden sonraki önemli olayların gözden geçirilmesi, müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemleri belirleme ve inceleme, müşteri işletmeden beyan mektubu alınması, genel analitik testler yapılması. Çalışan performansının, çalışma koşullarının ve müşteri memnuniyetinin ölçülmesi farklı bir konunun alt başlıkları olabilir.

Gelecekteki belirsizlikler, doğrudan doğruya işletmeyle üçüncü kişiler arasında olan ve denetim raporunun yazılma aşamasına kadar sonuçlarının net olarak ortaya çıkması beklenmeyen durum ve olaylardır. Bu belirsizlikler her ne kadar denetlenen dönemle ilgili olmasa da işletmeye gelecekte zarar verebilecek sonuçlar ortaya çıkarabilir. Cari yılın oranlarının sektör oranları ile karşılaştırılması ise genel analitik testler kapsamında değerlendirilmesi gereken şeylerden biridir.

Bilânço tarihinden sonraki olaylar, bilânço tarihinden denetim çalışmasının sona erdiği tarihe kadar gerçekleşen olaylar olarak tanımlanır. Bilânço tarihinde şüpheli durumda olan alacağın tahsili veya değersiz hale gelmesi, kayıtlarda maliyet bedeli ile görünen bir gayrimenkulün çok düşük veya yüksek bedelle satılması, önemli düzeyde hisse senedi veya tahvil çıkarılması, önceki yıl iş hacmine göre önemli sayılabilecek bir iş bağlantısı kurulması gibi durumlar bilânço tarihinden sonraki önemli olaylar olarak sayılabilir. Yönetimin denetçiye verdiği sözlü beyanların doğrulanması ise yönetimden yazılı beyan mektubu istenmesinin sebeplerinden biridir.

Denetçi, denetim sürecinde müşteri işletmenin yöneticilerine ve personeline çeşitli sorular yöneltir ve pek çok sözlü yanıt alır. Denetçi sözlü beyanları yazılı hale getirmek için denetim tamamlandığında, müşteri işletmenin yönetiminden beyan mektubu ister. Yönetimin denetçiye verdiği sözlü beyanların doğrulanması, dönem içinde verilen sözlü beyanların uygunluğunun devam ettiğini belirlemek, yönetimin beyanlarına ilişkin yanlış anlaşılma olasılığını azaltmak, mali tabloların düzenlenmesinde esas sorumluluğun yönetime ait olduğunu vurgulamak ve müşteri ile denetçi arasında anlaşmazlık olması halinde kanıt olarak kullanabilmek için beyan mektubu son derece önemlidir. Fakat müşteri işletmenin beyan mektubu diğer denetim işlemlerinin yerine geçmez.

Denetçi, denetim sonuçlarını değerleme aşamasına geçmeden önce son olarak bazı kanıtlar oluşturur. Denetimin genel amacı, mali tabloların doğruluğuna ilişkin bir görüş bildirmek olduğuna göre, müşteri işletmenin mali tablolarının son taslağı üzerinde genel analitik testler yaparak bu tablolarda yer alan bilgilerin güvenilirliği ölçülmeye çalışılır. Analitik testler; mali tabloların alt toplamlarını, toplamlarının ve kalemlerin tutarlarının önceki dönemin tutarları ve cari yılın bütçelenmiş verileri ile karşılaştırılması, mali tablolarla ilgili oranların hesaplanması, önceki yılın ve cari yılın bütçelenmiş oranları ile karşılaştırılması, üretim ve satış hacmi, çalışanlar sayısı gibi finansal olmayan verilerin önceki yılın verileri ve cari yılın planlanmış verileri ile karşılaştırılması ve cari yılın oranlarının sektör oranları ile karşılaştırılması gibi çalışmaları kapsar.

Denetimin tamamlanması genel olarak üç aşamada gerçekleştirilir.

a. Denetimi tamamlama çalışmaları.

b. Sonuçların değerlenmesi.

c. Denetim raporunun düzenlenmesi.

Denetçinin, denetimi tamamlayıcı nitelikteki çalışmaları şunlardır:

a. Yapılan denetim programının yeniden gözden geçirilmesi,

b. Gelecekteki olası belirsizliklerin değerlendirilmesi,

c. Bilânço tarihinden sonraki önemli olayların gözden geçirilmesi,

d. Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemleri belirleme ve inceleme,

e. Müşteri işletmeden beyan mektubu alınması,

f. Genel analitik testler yapılması.

İşletmeyle ilgili belirsizlikler için aşağıdaki örnekler verilebilir:

• Kaybedilmesi durumunda işletmenin itibarını ve mali durumunu sarsacak davalar,

• Devlet kurumları ile devam etmekte olan anlaşmazlıklar, vergi ve kamulaş- tırma davaları,

• İşletmenin boyutunu aşan ve gerçekleştiğinde işletmeye zarar verecek olan sözleşme, garanti ve kefaletler,

• Devam eden toplu sözleşme görüşmeleri,

• Satılan malların garanti kapsamına giren garantilerden doğabilecek yükümlülükler,

• Çevreye verilen zararlar nedeniyle gelecekte ortaya çıkması olası yüksek çevresel maliyetler.

Denetim çalışmasınn sona erdiği tarih, denetim raporunun düzenlendiği tarihtir.

Yönetimden yazılı beyan mektubu istenmesinin amaçları şunlardır

• Yönetimin denetçiye verdiği sözlü beyanların doğrulanması,

• Dönem içinde verilen sözlü beyanların uygunluğunun devam ettiğini belirlemek,

• Yönetimin beyanlarına ilişkin yanlış anlaşılma olasılığını azaltmak,

• Mali tabloların düzenlenmesinde esas sorumluluğun yönetime ait olduğunu vurgulamak,

• Müşteri ile denetçi arasında anlaşmazlık olması halinde kanıt olarak kullanmak.

Müşteri işletme, denetçiye sunduğu beyan mektubunda genel olarak şu hususları teyit ettiğini belirtir

• Yönetimde ve iç kontrol sisteminde yer alan veya finansal tablolar üzerinde önemli etkileri olabilecek çalışanların hiçbir usulsüzlüklerinin olmadığı,

• Bağımsız denetim raporu tarihi itibariyle tüm muhasebe kayıtları ve destekleyici belgelerin denetçilere sunulduğu,

• Finansal tabloların önemli yanlışlıklar içermediği,

• Kurallarına uyulmaması halinde finansal tablolar üzerinde önemli etkileri olabilecek düzenleyici kurumların yaptırımına konu olabilecek herhangi bir işlemde bulunulmadığı,

• Finansal tablolarda yer alması gereken mahkemelik hususlar, teminatlar, ipotekli varlıklar gibi hususlara ilişkin açıklamaların yapıldığı,

• Stokların net gerçekleşebilir değeriyledir.

Sonuçların değerlenmesi sürecinde denetçi hangi çalışmaları gerçekleştirir?

a. Kanıtların yeterliliğinin değerlenmesi,

b. Önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin son değerlemesinin yapılması,

c. Hataların düzeltilmesinin istenmesi,

d. Çalışma kâğıtlarının gözden geçirilmesidir.

Denetçinin olumlu görüş haricinde, işletmenin durumuna göre dört tür bağımsız denetim raporu düzenleyebileceği belirtilmektedir.

a. Açıklamalı olumlu görüş verilmesi,

b. Şartlı görüş verilmesi,

c. Görüş bildirmekten kaçınma,

d. Olumsuz görüş verilmesi.