MODERN SOSYOLOJİ TARİHİ

Kant’a göre dünya hakkında çeşitli algılarımız vardır ama bu algılar dünyanın gerçekte ne olduğuna karşılık gelmiyor olabilir.

Fenomenoloji, Edmund Husserl tarafından geliştirilen, dış dünyanın ancak bu dünya hakkındaki bilincimizle anlamlı olduğu varsayımına dayanan ve insan bilincinin işleyişini ve insanların içinde yaşadıkları dünyayı yorumlama yollarını inceleyen
bir felsefi yaklaşımdır.

Edmund Husserl’in fenomenolojik felsefesinin en önemli özelliği yönelimselliktir

Düşüncelerin a priori (deney öncesi) özlerini ortaya çıkarmayı amaçlayan ve olguların özlerini sistematik bir şekilde görebilmek ve inceleyebilmek için bireylerin kendi bireysel bilinçlerini paranteze almaları şeklinde özetlenebilecek olan bu strateji fenomenolojik indirgeme olarak adlandırılır.

Fenomenoloji ile sosyoloji arasındaki köprüyü kuran kişi, Husserl’in öğrencisi olan Alfred Schutz’dur.

Schutz’a göre özneler arasılığı oluşturan üç öge vardır. Bu ögeler; sağduyu bilgisi, tipleştirme ve bakış açılarının karşılıklılığıdır ve bunlar aynı zamanda gündelik yaşama ilişkin bir düzen görüntüsü de yaratırlar.

İşe, okula ya da gezmeye giderken pijamalarımızla gitmeyiz. Bu yerlere pijamayla gitmemizi yasaklayan bir yasa olmasa da dışarıya pijamalarla çıkmamamız gerektiği, sağduyu bilgisi sayesinde öğrendiğimiz bir şeydir.

Schutz’a göre sağduyu bilgisi sayesinde, “gerçekte toplum belirli bir biçimi olmayan, bireysel deneyimlerden oluşan bir karmaşa olsa da insanlar kendi aralarında toplumda istikrar ve düzen olduğuna dair bir illüzyon yaratırlar”.

Bir bankaya gittiğimizde bankoda oturan ve işlemimizi yapmak için bize yardımcı olacak olan bankacıyla kurduğumuz ilişki, onlar ilişkisine verilebilecek bir örnektir.

Sosyoloji teorilerini çok farklı biçimlerde sınıflandırmak mümkündür. Bu sınıflandırmalar içinde temel varsayımları ve çalışma nesneleri açısından sosyoloji teorilerinin en genel düzeyde ikiye ayrıldığı sınıflamanın yaygın olarak kabul gördüğü söylenebilir. Bu sınıflamada birinci grubu, insan davranışlarını büyük ölçüde biçimlendirdiği varsayılan geniş ölçekli toplumsal yapılara ve bu yapıların çözümlenmesine ağırlık veren teoriler oluşturur. Bu teorilere genel olarak yapısalcı teoriler ya da makro sosyoloji adı verilir. İkinci grubu ise insan davranışlarının büyük ölçüde toplum tarafından biçimlendirildiği varsayımını reddeden, bu nedenle toplum yapısını bir bütün olarak ele almak yerine bireysel aktörlere ve bu aktörlerin eylemlerine ve karşılıklı etkileşimlerine odaklanan teoriler oluşturur. Bu ikinci gruba giren teorilere de genel olarak yorumlayıcı yaklaşımlar, toplumsal eylem yaklaşımları ya da mikro sosyoloji adı verilir. Max Weber’in yaklaşımı, sembolik etkileşimcilik, fenomenolojik sosyoloji ve etnometodoloji, genel olarak yorumlayıcı sosyolojik yaklaşımlar arasında sayılmaktadır

Max Weber’in yaklaşımı, sembolik etkileşimcilik, bu ünitenin konusunu oluşturan fenomenolojik sosyoloji ve bir sonraki ünitenin konusunu oluşturan etnometodoloji, genel olarak yorumlayıcı sosyolojik yaklaşımlar arasında sayılmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Sembolik Etkileşimciler, insan davranışlarında önemli bazı düzenlilikler olduğunu kabul etmekle, diğer bir deyişle toplumsal yapının bütün ögelerini reddetmemekle birlikte nedensel çözümlemenin insan davranışlarının iç yüzünün anlaşılmasına pek fazla bir katkı sağlamayacağı düşüncesindedirler. Fenomenoloji ise bireylerin eylemlerinin amaçsal eylemler olduğunu, dış koşullar tarafından belirlenmediğini savunarak pozitivist sosyolojinin hem birey ve toplum anlayışına hem de yöntemine tümden karşı çıkar. Fenomenoloji ayrıca pozitivist sosyolojinin nesnellik iddiasına da karşı çıkar. Fenomenolojiye göre insanlar kendi görüş, varsayım ve yorumlarından tam olarak sıyrılamayacakları için pozitivizmdeki nesnellik bir yandan gerçekleşmesi imkansız bir durum, diğer yandan da gerçekliğin çarpıtılması olarak görülür. Yorumlayıcı yaklaşımlar içinde fenomenoloji ve fenomenolojik düşünceden gelişen etnometodoloji, toplumsal eylemin nedensel açıklamasını reddettikleri için pozitivist metodolojiden ve yapısalcı yaklaşımlardan en radikal biçimde ayrılan yaklaşımlar olarak kabul edilmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Görelilik durumu, toplumsal dünyada, fiziksel dünyada olduğundan daha belirgindir. Örneğin nehirler, çiçekler, kayalar, insanlar onları nasıl etiketlerse etiketlesin, nasıl nitelerse nitelesin vardırlar, yani insanlardan ve insanların sınıflandırmalarından bağımsız bir şekilde fiziksel olarak mevcutturlar. Ancak aynı şeyi toplumsal dünyadaki kavramlar için söylemek pek mümkün değildir. Fenomenolojiye göre toplum insan öznelliğinin ötesinde, dışarıda keşfedilmeyi
bekleyen, kendi kendine var olan bir şey değildir. Fenomenologlara göre bireyler dış dünyayla sadece duyuları aracılığıyla, dokunarak, görerek, duyarak, koklayarak ve tadarak temas kurarlar ama sadece duyulara sahip olmak, dünyanın bireye anlamlı gelmesi için yeterli değildir. Bireyler duyuları aracılığıyla sonsuz sayıda deneyim yaşarlar ve deneyimlediklerini dünyaya anlatabilmek için onları fenomenler şeklinde organize ederler. Fenomenolojiye göre bunun nedeni toplumun “gündelik yaşamlarımızda rutinlerimiz, etkileşimlerimiz ve diğer insanlarla paylaştığımız ortak varsayımlar aracılığıyla yarattığımız ve yeniden yarattığımız bir şey” olmasıdır. Bu nedenle, yani toplumu diğer insanlarla paylaştığımız varsayımlar aracılığıyla yarattığımız için toplumsal dünyayı diğer insanlarla ortak bir şekilde tanırız. Doğru yanıt B'dir.

Husserl’e göre toplumsal dünya ve toplumsal gerçeklik, insanların varsayımlarından ve yorumlarından oluşmaktadır. Nesnelerin gerçek doğası hakkındaki bilgimizden emin olamayacağımız için de bilgiye ulaşma yolunda bildiğimizi varsaydığımız bilgileri, yani deneyimlerimizi ve sağduyuya dayalı inançlarımızı bir kenara bırakmamız, bu bilgi yokmuş gibi davranmamız, dünyayı ya da belirli toplumsal durumları, bunu deneyimleyenlerin açısından görmeye çalışmamız gerekir. Sağduyuya ve deneyime dayalı bu bilgileri bir kenara atma süreci ‘paranteze alma’, ‘fenomenolojik indirgeme’ veya ‘epoche’ olarak bilinir. Doğru yanıt E'dir.

Türkçe’ye yaşam dünyası, yaşantı-dünyası veya yaşama evreni olarak çevrilen lifeworld kavramını ilk olarak geliştiren, Edmund Husserl’dir. Husserl neyin gerçek ve normal olduğu konusundaki inançlarımızı yöneten kuralların altında yatan kültürel uyumu sağlayanın yaşam dünyası olduğunu ileri sürmüş, ancak bu ortak yaşam dünyasındaki deneyimlerin toplumsal ve kültürel boyutları üzerinde fazla durmamıştır (Turner, 2006: 339). Habermas’ın çalışmalarında da önemli bir yere sahip olan yaşam dünyası kavramı üzerinde daha ayrıntılı bir şekilde duran, Schutz olmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Pozitivizmin aksine fenomenolojiye göre insan davranışı dış güçler veya gerçeklikler tarafından şekillendirilip yönetilmez. Fenomenolojiye göre, pozitivizmin bilimsel yöntemi ile toplumu ya da toplumsal durumları, bu durumu yaşayan, deneyimleyen kişilerin anlamlandırmaları ve yorumları açısından anlamak mümkün değildir. Pozitivizm toplumsal olguları bireylerin ötesinde, kendi bağımsız gerçekliklerine sahip olan olgular olarak görürken fenomenolojiye göre toplumsal olgular kurgulardır. Fenomenolojik araştırmalarda genellikle katılımcı gözlem gibi teknikler kullanılır. Doğru yanıt D'dir.

Schutz, toplumsal eylemin öznel olarak anlamlı olan eylemler olduğunu, sosyolojinin de incelediği bireylerin eylemlere yüklediği öznel anlamları anlamaya çalıştığını vurgular ve sosyologların bu anlamları eksik ya da yanlış anlamaları durumunda teorilerin veya açıklamaların toplumsal gerçekliğin yanlış anlaşılmasına dayalı olacağını, bu nedenle bilimsel olarak değerlerini büyük ölçüde kaybedeceklerini belirtir. Schutz’a göre yorumlayıcı sosyoloji kavramının sınırlılığı buradan kaynaklanmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Yaşarken sayısız miktarda nesneyi, olayı ve eylemi deneyimleriz, ancak bütün bu deneyimlediğimiz şeyleri algılarken bir şekilde sınıflandırırız. İşte bu sınıflandırma süreci, diğer bir deyişle dünyada deneyimlediğimiz bütün nesneler, olaylar ve eylemler içinde tipik olanları seçerek aynı tipteki şeyleri bir araya getirmemiz süreci, tipleştirme olarak adlandırılır. Doğru yanıt A'dır.

İşe, okula ya da gezmeye giderken pijamalarımızla gitmeyiz. Bu yerlere pijamayla gitmemizi yasaklayan bir yasa olmasa da dışarıya pijamalarla çıkmamamız gerektiği, sağduyu bilgisi sayesinde öğrendiğimiz bir şeydir. Doğru yanıt C'dir.

Fenomenoloji, dar kapsamlı olmakla, önemsiz görülen konulara odaklanmakla,
insan davranışını yöneten kanunlar hakkında temel bilgi sunamamakla, teknik ve sıkıcı bir hal almakla, hiçbir yorumu diğerinden üstün saymadığı için kendi açıklamalarının geçerliği konusunda çelişkili olmakla, bir yandan aktörlerin toplumsal yaşamı inşa ettiği konusunda bir genellemeye vardığı, diğer yandan makrososyolojideki genellemelere karşı çıktığı için kendisiyle çelişmekle eleştirilmiştir. Schutz, düşüncelerinin toplumsal dünyanın ampirik çalışılmasına nasıl uygulanabileceğine dair fazla bir şey söylememekle ve toplumsal dünyanın fenomenolojisini işlemselleştirmemekle eleştirilmiştir. Ayrıca öncelikli olarak küçük grupların etkinlikleri ve etkileşimleriyle ilgilendiği için fenomenolojinin toplumun bütününü inceleyen büyük teorilere oranla zayıf kaldığı ve bilimsel olmadığı ileri sürülmüştür. Bunun yanında fenomenolojik bakış açısına göre kimse varsayımlardan bağımsız, nesnel ve üstün bir analiz yapamayacağına göre bilimsel analize dayalı her tür açıklamanın öznel bir yorumdan ibaret olarak kalacağı ileri sürülmüş ve fenomenoloji bu açıdan çelişkili olmakla eleştirilmiştir. Doğru yanıt D'dir.