MODERN SOSYOLOJİ TARİHİ

Ralf Dahrendorf’a göre otorite normlar tarafından belirlenmiş belirli toplumsal rol ve mevkilere iliştirilmiş meşru güçtür.

Wright Mills, işlevselciliğin hâkim olduğu, Marksist teorinin ise büyük ölçüde ihmal edildiği, Amerikan sosyoloji geleneğinde Marksist geleneği canlı tutmaya çalışan birkaç istisna sosyologdan biri olarak kabul edilir. Mills, genel anlamda Amerikan sosyolojisindeki “Grand Teori” geleneğine (birçok şeyi birden tek bir teoride açıklamaya çalışma eğilimine), özellikle de Parsons’un kuramına yönelik sert eleştirileriyle bilinse de o, aynı zamanda aşırı ampirist ve nicelci Amerikan sosyolojisine de eleştireldi.

A seçeneğinde verilen ifadenin doğrusu "çatışma kuramcılarının genel argümanı toplumsal düzenin var olma nedeninin konsensüsten ziyade baskı olduğu yönündedir" şeklindedir.

Mills’in yaşadığı dönemde Amerikan sosyolojisinde Marksist düşünce geleneğini takip eden sosyologların sayısı oldukça azdır. Mills, bu yapı içinde hem Marksist geleneği sürdürmeye çalışması hem de Amerikan sosyolojisinde o dönemin en baskın teorisi olan Parsons’ın yapısal işlevselciliğine yönelttiği eleştiriler nedeniyle Amerikan sosyolojisi içinde radikal bir pozisyonda kalmış ve dışlanmıştır.

Sosyolojik imgelem bireylerin kişisel yaşamlarındaki sorunlarla toplumsal düzeydeki sorunlar arasındaki ilişkiyi görebilecek bir bakış açısına veya yeteneğe sahip olmaları olarak tanımlanabilir.

Mills yirminci yüzyıl toplumunun başlıca rutinlerini gerçekleştirdiklerini düşündüğü beyaz yakalılardan oluşan bu yeni orta sınıfı Marx’ın yabancılaşma kuramına dayanarak çözümlemeye çalışır. Mills’e göre beyaz yakalılardan oluşan bu yeni orta sınıf kendilerini ücretli çalışan işçilerden daha üstün görmekle birlikte, gerek ücretlerinin işçilerden daha yüksek olmaması gerekse yönetici sınıfa olan bağımlılıkları nedeniyle gerçekte çok daha büyük bir yabancılaşma içerisindedirler. Ona göre modern toplumda meydana gelen değişmelere bağlı olarak beyaz yakalıların sadece prestijleri ve gelirleri azalmakla kalmayıp işleri de giderek daha rutin, sıkıcı, özerkliği olmayan ve makineleşmenin de tehdidi altında olan işlere dönüşmektedir. Hem emeğe hem de kendilerine yabancılaşmış olan bu yeni sınıfın üyeleri ne kendi yaşamlarını kontrol edebilecek kişisel güce ne de ulusu şekillendirebilecek politik güce sahip olamayan “acınası tipler”dir.

Mills’e göre iktidar seçkinleri üç önemli kurumun komuta yerlerinde yer alan seçkinlerden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla (i) büyük şirketlerin, özellikle savaş endüstrisini elinde bulunduran büyük şirketlerin yöneticileri, (ii) ordunun üst rütbeli subayları ve (iii) Federal hükümetin başındaki siyasal yöneticilerdir. Mills’e göre, Amerikan toplumunda iktidar ve egemenlik bu üç ekonomik, siyasal ve askerî alanlarda kümelenmekte, bir “iktidar üçgeni” oluşturan büyük şirketler, federal hükümet ve ordudan gelen seçkinler Amerikan toplumuyla ilgili tüm önemli kararları almakta, aile, kilise, din, eğitim ve üniversite gibi diğer kurumlar ise karar alma sürecinden dışlanmaktadır.

Coser sistemin temel çelişkilerinden çok işleyişi esnasında ortaya çıkan çatışmaların çözümlenmesi ile ilgilenmiştir.

Coser çatışmayı çözümlerken George Simmel’in çatışma üzerine olan görüşlerinden oldukça etkilenmiş ve çatışmanın toplumsal yarar sağlayabileceği yönündeki düşünceyi büyük ölçüde Georg Simmel’in Çatışma adlı klasik eserini yeniden formüle ederek geliştirmiştir.

Dahrendorf Marx’tan beri endüstriyel kapitalist toplumda meydana gelen ve postkapitalist toplumsal formasyona dönüşümde rol oynayan önemli değişimlerden bazılarını aşağıdaki gibi sınıflar:
(i) Sermayenin ayrışması (decomposition of capital)
(ii) Emeğin ayrışması (decomposition of labour)
(iii) “Yeni orta sınıf ”ın gelişmesi
(iv) Toplumsal hareketliliğin artması
(v) Eşitliğin artması

Marx’ın kuramında toplumu bölen, üretim araçlarının özel mülkiyeti iken Dahrendorf’un kuramında toplumu bölen meşru güç anlamındaki otoritedir. Dahrendorf için modern toplum, otorite/yetki sahibi olup bunu diğerleri üzerinde uygulayanlarla, otorite/yetki sahibi olmayıp buna tabi olanlar arasında bölünmüş bir toplumdur. Egemen olanla tabi olan şeklinde kristalleşen otorite ilişkileri, Dahrendorf ’un postkapitalist olarak tanımladığı toplumda sınıfsal bölünmenin yeni kriteri olarak yerini alır. Sonuç olarak, otorite konumunda olanlarla olmayanlar arasında bu nedenle her zaman bir bölünme ve güç mücadelesi vardır.

Çatışma teorisi ile işlevselcilik arasındaki en önemli farklıkların bazıları ise kısaca şu şekilde sıralanmaktadır:

1) İşlevselciler için toplum statik veya hareket halinde bir denge iken çatışmacı kuramcılar için her toplum, her zaman ve her aşamada bir değişim sürecine tabidir.

2) İşlevselciler toplumsal düzen ve düzenliliklere vurgu yaparken çatışmacı kuramcılar toplumsal yaşamın her alanında mevcut olan çatışmalara, anlaşmazlıklara ve uzlaşmazlıklara dikkat çekerler.

3) İşlevselciler toplumun ortak olarak paylaşılan normlar, değerler ve genel bir ahlak tarafından bir arada tutulduğunu savunurken çatışmacı kuramcılar toplumsal düzenin (veya toplumun bir arada tutulmasının) toplumsal hiyerarşinin en üst mertebesinde bulunanların sahip oldukları otoritenin zorlayıcı gücüyle sağlandığını savunurlar.

4) Son ve öncekiyle bağlantılı olarak, işlevselciler paylaşılan toplumsal değerler tarafından üretilen birlik ve beraberlik üzerinde yoğunlaşırken, çatışmacı kuramcılar toplumsal düzenin korunmasında gücün önemini vurgular.

Doğru cevap B'dir.

İşlevselciliğe getirilen en önemli eleştirilerden bazıları Amerikan sosyolojisi içinde radikal bir yere sahip olan C. Wright Mills’ten gelmiştir. Mills, kendisi Marksist olmamakla birlikte Amerikan sosyolojisi içinde Marksist geleneği sürdürmeye çalışmıştır. Özellikle Mills’in yaşadığı dönemde Amerikan sosyolojisinde Marksist düşünce geleneğini takip eden sosyologların sayısı oldukça azdır. Mills, bu yapı içinde hem Marksist geleneği sürdürmeye çalışması hem de Amerikan sosyolojisinde o dönemin en baskın teorisi olan Parsons’ın yapısal işlevselciliğine yönelttiği eleştiriler nedeniyle Amerikan sosyolojisi içinde radikal bir pozisyonda kalmış ve dışlanmıştır. Poloma (1993: 285) işlevselciliğin yanı sıra etkileşimci yaklaşımlar tarafından da ihmal edilen çatışmayı Mills’in, sosyal psikolojik ilkelerle yapısal kaygıları ihmal etmeden ele alan yaklaşımının dikkate değer olduğunu belirtmektedir. Poloma’ya göre yapısal kaygılar ile toplumsal sorunların çözümlenmesine duyduğu ilgi Mills’i, yapısal işlevselciliğin etkili olduğu ve “günün sorunlarından uzak değerlendirici olmayan (non-evaluative)” bir sosyolojinin revaçta olduğu bir dönemde uygulamalı ya da değerlendirici (applied or evaluative) bir sosyolojik kuram geliştirmeye ve reformist bir sosyolog olmaya yönlendirmiştir. Doğru cevap D'dir.

Poloma (1993: 286) 1950’lerde sosyolojik imgelem çağrısında bulunan Mills için bu çağrının özünde makroskobik ve moleküler adını verdiği iki “araştırma yolu”nun bir harmanı olduğunu vurgular. Mills makroskobik ve moleküler adını verdiği bu iki araştırma yolunu daha önce 1953 yılında yayımlanan “Günümüz Sosyal Biliminde İki Araştırma Üslubu” (Two Styles of Research in Current Social Study) adlı bir makalesinde tanımlar. Sosyolojik İmgelem, Mills’in aynı zamanda eleştirel nitelikteki sosyolojik yaklaşım ve yöntemini en açık şekilde sergilediği çalışmalarından biri olarak bilinir. Nitekim bu çalışmasında Mills, Amerikan sosyolojisini adeta iki zıt kutba bölen, bir tarafta büyük boy kuramlarla, öte tarafta ise ayrıntılarla uğraşan mikrobakışlı ampirist yaklaşımların her ikisine de sert eleştiriler getirir. Mills çalışmasında öncelikle, toplumsal sorunlardan uzak ve sosyolojik imgelemden yoksun olduğunu düşündüğü ve adına ‘Grand Teori’ dediği büyük boy kuramları, özellikle de bu gelenekte yer alan Parsons’ın Sosyal Sistem çalışmasını katı bir şekilde eleştirir. Ona göre, “Parsons’un genel kuramı, toplumsal düzeni daha açık bir biçimde görmek; insanların ve kurumların kendi somut varlıklarını bulacakları, görecekleri tarihsel gerçeklikler olarak ifade edebilecek sorunları çözüme kavuşturmak çaba ve isteğinin ürünü değildir. Tersine ‘Grand Teori’nin temel aldığı sorun, işleniş biçimi, bulup önerdiği çözümler temelden kuramsal niteliktedir.” (Mills,2000: 85). Doğru cevap A'dır.

“Grand Teori”den sonra da Mills, “Soyutlanmış Ampirizm/Deneyimcilik” (Abstracted Empiricism) adını verdiği ve gündelik yaşamın toplumsal ve tarihsel bağlamlardan soyutlanmış, önemsiz ayrıntılarına gömülü olduğunu düşündüğü aşırı ampirist yaklaşımları eleştirir. Soyutlanmış ampirizm/deneyimcilik genel olarak örnekleme süreciyle seçilmiş bireylerle yapılan mülakatlardan elde edilen dataların işlenmesi ve bulunan sonuçların istatistiksel bildirimler şeklinde ifade edilmesi şeklinde bir yönteme dayanmaktadırç Doğru cevap B'dir.

Mills’in “Beyaz Yakalılar” adlı eseri 1950’lerde Amerika’da giderek büyüyen bir sınıf olan beyaz yakalı orta sınıfın statüsü ile ilgilidir. Mills’e göre, 20. yüzyılda daha çok küçük çaplı girişimcilerden ve küçük mülk sahiplerinden oluşan “Eski ve bağımsız durumdaki orta sınıfın yanı sıra, şirketleşme çatısı altında toplanan Amerikan toplumunda beyaz yakalılardan oluşan yeni ve bağımlı bir orta sınıf daha ortaya çıkmıştır” (Mills, 1974: 361). Mills, özellikle 19. yüzyılın ilk dönemlerinde Amerikan toplumunda çalışan nüfusun beşte dördüne yakınının kendi hesabına çalışan eski orta sınıf üyelerinden oluştuğunu, 1940’larda ise çalışan nüfusun sadece beşte birinin bu eski orta sınıf içinde yer aldığını, geriye kalan ve hayatını çalışarak kazanmak zorunda olanların önemli bir bölümünün ise yeni orta sınıf üyelerinden, maaşlı çalışan beyaz yakalılardan oluştuğunu belirtir (Mills, 1951: 63). Doğru cevap D'dir.

Mills beyaz yakalılardaki yabancılaşmayı, Amerikan toplumunun giderek bir kamu toplumundan çok bir kitle toplumuna dönüşümüyle ilişkilendirir. Ona göre kitle iletişim araçlarıyla giderek daha çok etkilenip şekillendirilen, duygu ve düşünceleri kontrol edilerek yönlendirilen ve iktidar seçkinleri karşısında pasifleştirilen Amerikan toplumundan kamuya dayanan demokratik bir toplum olarak söz etmek artık imkânsız görünmektedir.

Ona göre modern toplumda meydana gelen değişmelere bağlı olarak beyaz yakalıların sadece prestijleri ve gelirleri azalmakla kalmayıp işleri de giderek daha rutin, sıkıcı, özerkliği olmayan ve makineleşmenin de tehdidi altında olan işlere dönüşmektedir. Hem emeğe hem de kendilerine yabancılaşmış olan bu yeni sınıfın üyeleri ne kendi yaşamlarını kontrol edebilecek kişisel güce ne de ulusu şekillendirebilecek politik güce sahip olamayan “acınası tipler”dir.

İşlevselciliğin aksine sosyolojik çalışmalarında çatışma ile güç çözümlemesine ağırlık veren Mills, “İktidar Seçkinleri” (1956) adlı ünlü çalışmasında özellikle Amerikan toplumunda güç/iktidar analizi üzerinde odaklanır ve Amerikan toplumunun, belirli kesimlerden gelen küçük bir seçkin grup tarafından nasıl yönetildiğini analiz etmeye çalışır. Mills’in “İktidar Seçkinleri”, aynı zamanda ulusu şekillendirecek siyasal güçten yoksun olan orta sınıfla tezat oluşturarak önemli kararlar verebilecek pozisyonları ellerinde bulunduran ve yönetici statüsünde olan kişileri kapsar.

Doğru cevap C'dir.

Mills’e göre iktidar seçkinleri üç önemli kurumun komuta yerlerinde yer alan seçkinlerden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla (i) büyük şirketlerin, özellikle savaş endüstrisini elinde bulunduran büyük şirketlerin yöneticileri, (ii) ordunun üst rütbeli subayları ve (iii) Federal hükümetin başındaki siyasal yöneticilerdir. Doğru cevap B'dir.

Coser, yapısal işlevselci kurama bağlı olmakla birlikte, bu kuramın toplumsal hayatın önemli bir boyutunu oluşturduğuna inandığı toplumsal çatışmayı incelemeyi ihmal etmesini her zaman eleştirmiş ve bir bakıma yapısal işlevselciliği çatışmacı kuramla birleştirmeye çalışmıştır. Coser önemli toplumsal ilişkilerin anlaşılmasında merkezî bir öneme sahip olmasına rağmen çatışmanın içinde bulunulan dönemdeki Amerikan sosyologları tarafından neredeyse tamamıyla göz ardı edildiğini belirtir. Doğru cevap C'dir.

Dahrendorf’un Endüstriyel Toplumda Sınıf ve Sınıf Çatışması (1959) adlı çalış- masında geliştirdiği çatışma teorisi, Marx’ın çalışmalarının eleştirel bir okuması üzerine kuruludur. Doğru cevap A'dır.