MODERN SOSYOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Adorno ve Horkheimer 1947’den itibaren “kitle kültürü” terimi yerine “kültür endüstrisi”ni kullanmayı tercih ederler. “Bu ifadeyi ‘kültür endüstrisi’ ile değiştirdik, amacımız onu savunanların kabul edebileceği bir yorumu baştan dışlamaktı: Yani onun bizzat kitlelerden kaynaklanan bir kültür olarak yorumlanmasını engellemekti.”

Habermas’a göre Marx çalışmalarında emeğe merkezî bir önem atfetmiş, etkileşimi/iletişimi ise göz ardı ederek onu emeğe indirgemiştir. Bu ise Habermas’a göre Marx’ın çalışmalarındaki en önemli sorunu  oluşturmaktadır. Nitekim Habermas’a göre sosyokültürel hayatın temelini oluşturan amaçsal akılcı eylem (iş/emek) değil iletişimsel eylemdir. Bu nedenle Marx’ın çalışmalarından önemli ölçüde etkilenmekle birlikte Habermas çalışmalarında iş/emek üzerinde değil iletişim üzerinde yoğunlaşır.

Walter Benjamin (1892 - 1940)

Benjamin resmi olarak hiçbir zaman Enstitünün üyesi olmamıştır. Ancak özellikle Adorno ile düşünsel etkileşimi ekse- ninde okulla ilişkili olup, ölümünden sonra da tüm yapıtları okulun katkıları ile yayınlanmıştır. Nazi Almanya’sından kaçarken yakalanma riski ile karşı karşıya kalınca - 1940 yılında - yaşamına son vermiş olan Benjamin’in temel ilgi alanı estetik ve edebiyat eleştirisi olmuştur. Tek yön (1928), Brecht’i Anlamak, Parıltılar, Pasajlar ve Son Bakışta Aşk Benjamin’in önemli eserlerinden bazılarıdır.

Habermas geç-kapitalizm olarak tanımladığı dönemde ekonomik krizlerin yanısıra meşruiyet krizlerinin de önemini savunur. Bu dönemde devlet, müdahalelerle ekonomik krizleri çözebilmekte; ancak bu müdahaleler esnasında tüm talepleri uzlaştırabilme imkânı olmadığından bu sefer de düşünsel bazda meşruiyetini yitirme krizine yol açabilmekte; farklı çıkarları uzlaştırmada başarılı olduğu zaman da çalışma etiği ve rekabet dürtüsünün zayıfladığı bir güdülenme krizine neden olabilmektedir.

Enstitünün çeşitli üyelerini kapsayan bir terim olarak” Frankfurt Okulu” tabiri ilk kez Enstitü üyelerinin bir
bölümü Frankfurt’a döndükten sonra 1960’larda kullanılmış ve akabinde Adorno tarafından da gururla sahiplenilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Enstitünün kurucusu olarak kabul edilen kişi o zaman bir doktora öğrencisi olan Felix Weil’dir.

Eric Fromm (1900-1980) Fromm, Enstitünün psikanaliz alanında uzmanlaşmış tek üyesidir. Psikanalizle
Marksizm’i birleştirmeye çalışmış olan Fromm 1934-1938 yılları arasında Enstitünün kadrosunda yer almıştır. Özgürlükten Kaçış (1941), Sağlıklı Toplum (1955), Sevme Sanatı (1956), Sevginin ve Şiddetin Kaynağı (1964) ve İnsandaki Yıkıcılığın Kökenleri (1973) Fromm’un önemli eserlerinden bazılarıdır.Doğru cevap B'dir.

Max Horkheimer (1895 - 1973)
Okulun yine çekirdek kadrosundan olan Horkheimer 1930 yılında Enstitünün müdürü olmuştur. Esas olarak sosyoloji ve felsefe alanında yoğunlaşmış olan Horkheimer’in başlıca eserleri şunlardır: Geleneksel ve Eleştirel Kuram (1936), Aydınlanmanın Diyalektiği - Theodor W. Adorno ile birlikte - (1944), Akıl Tutulması (1947) ve Araçsal Aklın Eleştirisi (1967).Doğru cevap D'dir

Leo Löventhal (1900 - 1993) Okulun çekirdek kadrosundan olan Löwenthal Enstitüye 1930 yılında katılmıştır. Okulun 1930’lar sonrasında tarih ve iktisattan uzaklaşarak daha çok kültür, estetik ve psikanaliz üzerinde yoğunlaşmasında çok etkili olmuş isimlerden biridir. Löventhal’ın önemli eserleri arasında, Aldatmanın Peygamberleri - Nobert Guterman ile birlikte - (1949), Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum (1961) vardır.Doğru cevap C'dir.

Okul üzerine önemli çalışmalardan biri olarak kabul edilen “Frankfurt Okulu” (1989) adlı kitabı kaleme almış olan Bottomore, okul tarihinin dört ayrı dönem halinde ele alınabileceğini ifade eder.Doğru cevap A'dır.

Okul üzerine önemli çalışmalardan biri olarak kabul edilen “Frankfurt Okulu” (1989) adlı kitabı kaleme almış olan Bottomore, okul tarihinin dört ayrı dönem halinde ele alınabileceğini ifade eder. Doğru cevap A'dır.

Frankfurt Okulunun kültür kuramı, onların aydınlanmanın diyalektiğine ilişkin çözümlemeleriyle oldukça ilişkilidir. Adorno ile Horkheimer’in birlikte yazdıkları Aydınlanmanın Diyalektiği (1944) kitabının yalnızca ismi bile, kuramcıların aydınlanmanın belirsizliklerini keskin bir şekilde kavramış olduklarını gösterir.

Walter Benjamin (1892 - 1940) Benjamin resmi olarak hiçbir zaman Enstitünün üyesi olmamıştır.
Ancak özellikle Adorno ile düşünsel etkileşimi ekseninde okulla ilişkili olup, ölümünden sonra da tüm yapıtları okulun katkıları ile yayınlanmıştır. Nazi Almanya’sından kaçarken yakalanma riski ile karşı karşıya kalınca - 1940 yılında - yaşamına son vermiş olan Benjamin’in temel ilgi alanı estetik ve edebiyat eleştirisi olmuştur. Tek yön (1928), Brecht’i Anlamak, Parıltılar, Pasajlar ve Son Bakışta Aşk Benjamin’in önemli eserlerinden bazılarıdır.

Jurgen Habermas (1929- )
Adorno’nun asistanlığını yapan Habermas bir süre kendisiyle birlikte çalıştı. 1971-1982 yılları dışında 1994’teki emekliliğine kadar Frankfurt Ünivensitesinde Felsefe ve sosyoloji Profesörü olarak çalıştı. Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü (1962) ‘İdeoloji’ Olarak Teknik ve Bilim (1968); İltişimsel Eylem Kuramı (1981), Öteki Olmak,Ötekiyle Yaşamak Siyaset Kuramı Yazıları (1996) en önemli kitaplarıdır.
Habermas, Kasım 2005 ve Haziran 2008 tarihlerinde Dünyanın ilk 100 entelektüeli listelerinde 22. ve 7. sırada yer almıştır. Doğru cevap E'dir.

Frankfurt Okulu, literatürde yaygın olarak Eleştirel kuram ya da Eleştirel teori olarak da adlandırılır.

Birincisi, 1923’de Frankfurt’ta kurulan, 1933’te sürgün edilen, bundan kısa bir süre sonra Amerika’ya yerleşen ve 1950’li yılların başlarında Frankfurt’ta yeni- den kurulan “Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü” etrafında toplanan Horkheimer, Adorno, Marcuse, Löwenthal, Benjamin, Neumann ve Fromm gibi isimleri içerir. İkinci kolu ise Jurgen Habermas’ın felsefe ve sosyoloji alanlarındaki, eleştirel kuram kavramını yeniden şekillendiren yakın dönem çalışmaları oluşturur

Enstitünün üçüncü dönemi 1950-1970 yıllarını kapsar. Enstitü üyelerinin,yani Enstitünün 1950’de tekrar Frankfurt’a dönmesiyle, okul üyelerinin esas fikirlerini içeren birçok temel metin yayınlandı. Böylece, Frankfurt Okulu Almanya’da önemli bir etki yarattı. Özellikle 1956 sonrasında, “Yeni Sol”un ortaya çıkışıyla hem Amerika’da hem de Avrupanın büyük kısmında Frankfurt Okulunun etkisi yayılmaya başladı. Enstitünün üçüncü dönemi bu anlamda Okulun düşünsel ve siyasal etkisinin en güçlü olduğu dönemdir.

Literatürde hem pozitivist hem de yorumlayıcı sosyal bilim yaklaşımlarına alternatif üçüncü bir yaklaşım olarak adı geçen eleştirel sosyal bilim, önemli ölçüde Frankfurt Okulunun eleştirel teorisi ile bağlantılı olarak gelişmiştir.

Horkheimer’ın Enstitünün başına geçmesiyle Okulun ilgi alanı büyük ölçüde felsefeye kaymıştı. Horkheimer’in felsefesi ise modern pozitivizmin ve ampirizmin eleştirine dayanmaktaydı. Onun pozitivizm eleştirisi şu üç noktada yoğunlaşır:

Pozitivizm, insan varlığına mekanik bir belirlenimcilik/determinizm şeması içerisinde yaklaşır.

Pozitivizm, dünyayı yalnızca deneyde dolaysız olarak verilen biçimiyle al- gılar. Öz ve görünüş arasında bir ayrım yapmaz.

Olgu ve değer arasında mutlak bir ayrım koyarak bilgiyi insan isteminden ayırır.

Frankfurt Okuluna göre Aydınlanma ile birlikte ön plana çıkan “akıl” süreç içerisinde kendine eleştirel olmaktan çıkıp eleştirdiği diğer mitler gibi kendisi de bir mite dönüşerek bireyleri her yönüyle düzenlenmiş bir sistemin köleleri haline getirmiştir.