MODERN SOSYOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 2

Feminizmin 2000’lerin sonlarından itibaren yeni bir dönemece girdiği ve bunun da dördüncü dalga feminizm olarak adlandırıldığı kabul edilmektedir (Wyre, 2009; Chamberlain, 2017; Cochrane, 2014). Pek çok feminist dördüncü dalga feminizmle yeni iletişim teknolojileri arasında önemli bir ilişki olduğunu, dördüncü dalganın merkezinde çevrimiçi (online)/dijital feminizmin yer aldığı belirtmektedir (Rivers, 2017). Dördüncü dalgada sınırlar ve merkezler önceki dalgalara oranla daha az belirgindir, çok farklı ve çok sayıda anlatı aynı anda var olabilmektedir. Dördüncü dalga ne dışlayan ne de men eden bir harekettir, sadece feminizmin hem içinden hem dışından gelen belirli etkilerle oluşan bir aktivizm akınıdır. Bu bakımdan dördüncü dalganın marjinalleri içeri çeken ve beyaz ve ana akım feminizmlerin egemenliğine meydan okuyan radikal bir feminizm olduğu, çeşitli nedenlerle ana akım içinde yer almayan kadınların feminizm alanını yeniden tanımlamalarını sağlayabilecek bir araç olduğu belirtilmektedir (Riera, 2015, s.78). Bununla birlikte dördüncü dalga feminizm henüz teorik yönden önceki dalgalar kadar güçlü değildir, şimdilik yeni bir feminist anlayış geliştirme potansiyeline sahip olan bir dizi yeni eylemlilik ve ilişkililik türü olarak düşünülebilir.

Ekofeminizm 1970’lerde kadın ve doğa arasındaki ilişkiler konusunda giderek artan bir bilinçle kurulmuş, kadın ve doğanın birlikte özgürleştirilebileceği fikri üzerinde temellenmiş bir teoridir. Terim ilk kez 1974 yılında kadınları, gezegeni kurtarmak üzere ekolojik bir devrim yapmaya çağıran Fransız yazar Françoise d’Eaubonne tarafından kullanılmıştır. Ekofeminizm erkeklerin hem kadınlar hem de doğa üzerindeki egemenliğini eleştiren, üretim ve yeniden üretim arasındaki çelişkiye odaklanarak üretimden kaynaklanan zarar ve sorunları hem biyolojik hem de sosyal yeniden üretim süreçlerinde görünür kılmaya ve bunlara çözüm üretmeye çalışan bir feminist teoridir. Ekofeminizm hem kadın ve doğa konusunda erkek yanlısı önyargılardan kurtulmuş bir etik çerçevesi kurmaya çalışır hem de etnik ya da sınıfsal konumları nedeniyle ana akım ya da baskın söylem içinde ihmal edilen, değer verilmeyen farklı grupları merkeze alır. Bu grupları sadece içermekle kalmaz, onların çoklu perspektifi üzerine inşa olur.

Postmodern Feminizm diğer feminizmlerden farklı olarak kadınlarla erkekler arasında temel farklılıklar olduğu varsayımına karşı çıkar ve bu tip ikili karşıtlıkların dünyanın modernist algılanışının ürünü olan varsayımsal ve yapay ikilikler olduğunu savunur. Postmodern feministler cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasında daha önceki feministlerin yaptığı ayrımı reddetmiş, cinsiyetin de toplumsal cinsiyetin de kategorik olarak toplum tarafından üretildiğini savunmuşlardır. Postmodern feminizm kadınların ezilmesine yol açan nedenlerin neler olduğuna dair açıklama yapan ya da kadınların özgürleşmesi için atmaları gereken adımları sıralayan tarzdaki feminist düşüncelere de şüpheyle yaklaşır. Hatta Hélène Cixous gibi bazı postmodern feministler feminist veya lezbiyen terimlerini bile fallus merkezli düşünceyle ilişkili görür, reddeder ve özgürleşmek isteyen kadınların farklılıkları engelleyen bir birlik ima eden bu tip terimlerden uzak durmaları gerektiğini düşünürler. Postmodern feminizme göre her birey, yaşamlarında yer alan çoklu baskı sistemlerinden farklı düzeylerde etkilenir, bu nedenle radikal feministlerin yaptığı gibi kadınların deneyimlerini evrenselleştirmek ya da kadınların kendi aralarındaki ortak özelliklerin, erkeklerle kadınlar arasındaki ortak özelliklerden daha fazla olduğunu kabul etmek problemlidir. Postmodern feminizm bunun yerine etnik durum, sınıf ve cinsel yönelim gibi açılardan kadınlarla erkekler arasındaki benzerliklerin ve kadınların kendi aralarındaki farklılıkların kabul edilmesi gerektiğini savunur. Böylece kadınların birbirleri üzerinde kurduğu baskı da görünür olacaktır.

Postmodern feministler bilgi konusunda farklı görüşlere sahiptirler, bütün bilgilerin göreli olduğunu iddia edenler de, bütün bilgilerin toplumsal olarak konumlandığı ve bağlamsal olduğunu iddia edenler de vardır. Postmodern feminist epistemoloji hem feminist ampirizmi hem de feminist duruş epistemolojisni eleştirir ve çoğulluğu, bilginin bağlamsal temelini ve gerçekliğin olumsallığını vurgular. İster cinsiyetçi olmayan bir şekilde ampirist feministler tarafından üretilsin, ister kadın duruşunun daha üstün olduğunu savunan feminist duruş epistemolojisini benimseyenler tarafından üretilsin, postmodern feministlere göre tek, nesnel bir hakikate ulaşma ihtimali yoktur. Erkeklerin kendi perspektiflerini ve ilgilerini evrensel ve tarafsız gibi gösterdiklerini belirten Irigaray’a göre postmodern feminist epistemolojinin rolü erkeklerin toplumsal dünyayı kendi gördükleri ve deneyimledikleri şekliyle, sanki mutlak gerçekmiş gibi nasıl tanımlayıp betimlediklerini ortaya koymaktır. Bu çerçevede postmodern feminist epistemoloji toplumsal dünyanın söylemsel doğasını anlayacak bir yapısöküm yaklaşımı kullanan, toplumsal gerçekliğin nesnel bir gerçekliği olduğunu iddia eden büyük anlatıları eleştiren, hakikatin çoğul olduğunu kabul eden ilişkisel ve bağlamsal bir bilgi teorisi kullanan, dili maddi, aktif, üretken bir sistem olarak kavramsallaştıran bir epistemolojidir. Postmodern feminist epistemoloji söylem dışında bir hakikat olamayacağını ileri sürerken kendisinin de bir söylem olmasıyla, sosyolojinin ve feminizmin akademik çalışma biçimlerini reddederek sadece postmodernler ve diğerlerinden oluşan iki kutuplu bir evren sunmakla ve kadın ve ataerki gibi kategorileri anlamsızlaştırdığı için politikayı anlamsız kılmakla eleştirilmiştir.

Kronolojik olarak tarihteki ilk Feminist düşünürler olarak Sappho (M.Ö.630-570), Christine de Pizan (1364-1430), Mary Astell (1666-1731), Abigail Adams (1744-1818) gibi isimler kabul edilir.

Aydınlanma düşüncesini savunan liberal feministlerin temel çabası Aydınlanmanın erkek olarak varsaydığı “birey” kavramının kadınları da içerecek şekilde genişletilmesidir. Liberal feministler genel olarak aşağıdaki ilkeleri paylaşmışlardır (Donovan, 2001, s.27):
1. Akla inanç: Akıl ve Tanrıyı neredeyse eşanlamlı gören liberal feministler her bireyin kendi aklına ve vicdanına sahip olduğunu vurgulamış, gerçeğin en güvenilir kaynağının gelenekler veya kurumlar değil, bireysel vicdan olduğunu savunmuşlardır.
2. Kadınlarla erkeklerin aynılığı: Liberal feministler kadınların ve erkeklerin ontolojik olarak benzer olduğuna inanmış, ruhları, akılları veya yetenekleri arasında bir fark olmadığını savunmuşlardır.
3. Eğitim: Toplumsal değişim ve dönüşüm için en önemli yolun eğitim, özellikle de eleştirel düşünebilme eğitimi olduğunu savunmuşlardır.
4. Bağımsızlık: Liberal feministler bireyin diğer bireylerden ayrı olarak gerçeği arayan, yalnız, bağımsız bir varlık olduğunu ve haysiyetinin de bağımsızlığına bağlı olduğunu savunmuşlardır.
5. Doğal haklar doktrini: Liberal feministler doğal haklar doktrinine bağlı kalmış, birçoğu kendini siyasal haklarla sınırlamasa da hareket ağırlıkla oy verme hakkı talebine yoğunlaşmıştır.

Liberal feministler ana mücadele alanını eğitime erişim olarak görür. Erkek ve kadınlar eşit eğitim alırlarsa, eğitim ve istihdam alanlarında fırsat eşitliği sağlanıp kadınların önündeki yapay engeller kaldırılırsa topluma eşit şekilde katılabileceklerini savunurlar. Erkeklerin ellerindeki haklardan vazgeçmeleri gerektiğini düşünmezler, diğer bir deyişle erkeklerle kadınlar birbirleriyle savaş halinde değildir. Bunun bir sonucu olarak devrim değil, toplumsal reform yanlısıdırlar.Radikal veya Marksist/ Sosyalist feministler gibi devrim veya özgürleşme kavramlarını kullanmayı pek tercih etmezler.

Liberal feminizmin önde gelen isimlerinden Mary Wollstonecraft’ın 1792 yılında yazdığı “Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi” adlı eseri ilk büyük ve sistematik feminist tezdir ve feminist teorinin klasiklerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Kültürel feminist geleneğin başlangıcı olarak Margaret Fuller’ın 1845 yılında yayınlanan “On Dokuzuncu Yüzyılda Kadın” adlı eseri kabul edilir.

Anarko feminizm, evangelist feminizm, sosyal feminizm, liberal feminizm birinci dalga feminist akımlardandır ancak varoluşçu feminizm ikinci dalga feminizm akımlarındandır.

19. yy öncesindeki kadın hakları talepleri bu dalga içinde değerlendirilmez

Kadınların erkeklere üstünlüğü

Mary Wollstonecraf

Françoise d’Eaubonne

Judith Butler

Feminist araştırmalarda amaç kadınların dünya görüşüne yönelik bir anlamaya ulaşmak ve kadın özgürlüğüne katkıda bulunmaktır, bu nedenle feminist araştırmalar politiktir değildir.

Judith Butler

varoluşçu ekofeminizm

Genel olarak kadınların anayasal haklarla ilgili konularda erkeklerle eşit haklara sahip olma çabalarını yansıtan bir dalgadır.

varoluşçu feminizm

Varoluşçuluk iradesi ve bilinci olan insanlarla irade ve bilinçten yoksun nesneler arasında kesin bir ayrım yapan, insanların davranışlarından sorumlu olduğunu vurgulayan bir felsefi akımdır. Varoluşçu feminizm temel olarak kadınların ikincil konumunu varoluşçuluk üzerinden açıklayan Simone De Beauvoir’ın düşüncelerinden doğan ve daha sonra farklı yaklaşımlarla zenginleşmiş olan bir feminist teoridir. De Beauvoir’ın 1949’da yayınladığı “İkinci Cins” (The Second Sex) adlı eseri ikinci dalga içindeki en önemli eserlerden biridir. De Beauvoir varoluşçuluk geleneği içinde yer aldığı için önceden verilmiş olan, belirli niteliklere sahip olan bir insan özü olduğu şeklindeki özcü görüşü reddeder. Kadınların da doğalarından ya da biyolojilerinden kaynaklanan bir rolü olmadığını savunur. İkinci Cins adlı eserinde biyolojik cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasında önemli bir ayrım yapmıştır. Yine de De Beauvoir kadın ve erkekler arasındaki biyolojik farklılıkları reddetmez. Her ne kadar (biyolojik) cinsiyetin psikolojik ve davranışsal yönlerinin biyolojik farklılıkların kaçınılmaz sonuçları değil ataerkil kültürün ürünü olduğunu belirtse de yine de erkeklerle kadınlar arasında indirgenemez biyolojik farklılıklar olduğunu vurgular.