MODERN SOSYOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

Sosyolojide başka insanların eylemlerinin öznel anlamını anlamaya çalışırken kullanılan en önemli kavramlardan biri “güdü“dür (motive). Schutz, bu kavramın iki farklı anlamı olduğunu vurgulayarak “amacıyla“ (in order to) güdüsü ile “çünkü” (because) güdüsü arasında bir ayrım yapar. Her ikisi de eylemi açıklamaya çalışan bu güdülerden ilki, yani amacıyla güdüsü, gelecek yönelimli bir güdüdür ve eylemi amaç ya da proje açısından açıklar. İkincisi, çünkü güdüsü ise geçmişe yöneliktir, eylemin ortaya çıkmasına katkıda bulunan geçmiş deneyimleri tanımlamaya çalışır.

Alfred Schutz, Avusturya kökenli Amerikalı bir toplum felsefecisidir. Viyana’da doğmuş, Viyana Üniversitesi’nde hukuk ve sosyal bilimler eğitimi almıştır. Fenomenolojiye güçlü bir ilgi duyan Schutz Avusturya’nın Almanlar tarafından işgaline dek Husserl ile entelektüel işbirliği içinde çalışmıştır. Schutz, öğrencisi olduğu Husserl’in fenomenolojik felsefesini sosyolojiye dahil etmiş ve bunu diğer yorumlayıcı düşünce ekolleri ile kaynaştırmıştır. Düşünceleri Max Weber ve G.H. Mead’den de etkilenmiş olan (Turner, 2006:438) Schutz’un en önemli eserleri arasında “Toplumsal Dünyanın Fenomenolojisi” (1972) ve T.Luckman’la birlikte yazdığı “Yaşam Dünyasının Yapıları” (1974) sayılabilir.

Edmund Husserl, bugün Çek Cumhuriyeti’nin sınırları içinde bulunan Moravia’da, doğmuş bir Alman filozoftur. Leipzig ve Berlin Üniversitelerinde matematik eğitimi almış, daha sonra felsefe alanına yönelmiştir. Halle, Göttingen ve Freiberg üniversitelerinde çalışmıştır. II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerin yönetimindeki Almanya’da oldukça zor ve sıkıntılı
dönemler geçirmiş, son dönemlerinde yazdığı birçok metin 1939 yılında gizlice Belçika’ya kaçırılarak kurtarılmıştır. En önemli eserleri arasında Mantıksal Araştırmalar (1901), Saf Bir Fenomenoloji ve Fenomenolojik Felsefe Üzerine Düşünceler (1913) ve Avrupa Bilimleri’nin Krizi ve Transandantal Fenomenoloji (1936) sayılabilir.

Fenomenoloji terimi, fenomen kavramının “duyular ve sezgiler tarafından algılanan her şey” şeklindeki anlamından türemiştir. Bu anlamdaki Fenomenoloji (Görüngübilim) kavramı ilk olarak filozof Hegel tarafından 1807’de yayımlanan “Aklın Fenomenolojisi” adlı eserinde kullanılmıştır. Doğru cevap A’dır.

Fenomenolojiye göre fiziksel dünya herkes için aynı olan bir gerçekliğe sahip değildir. Bu görelilik durumu, toplumsal dünyada, fiziksel dünyada olduğundan daha belirgindir. Fenomenolojiye göre toplum insan öznelliğinin ötesinde, dışarıda keşfedilmeyi bekleyen, kendi kendine var olan bir şey değildir. Fenomenoloji, dış dünyanın ancak bu dünya hakkındaki bilincimizle anlamlı olduğu varsayımına dayanan, insan bilincinin işleyişi ile ilgilenen ve insanların içinde yaşadıkları dünyayı yorumlama yollarını incelemeye çalışan bir felsefi yaklaşımdır. Fenomenolojiye göre bireylerden ayrı ve nesnel bir gerçekliğe sahip olan, değişmeyen, herkese göre aynı olan fiziksel bir dünya yoktur, dünya, insanların ona yüklediği anlamlar bağlamında görelidir. Görüldüğü üzere doğru verilen tek seçenek D şıkkıdır.

Edmund Husserl, bugün Çek Cumhuriyeti’nin sınırları içinde bulunan Moravia’da, doğmuş bir Alman filozoftur. Leipzig ve Berlin Üniversitelerinde matematik eğitimi almış, daha sonra felsefe alanına yönelmiştir. Halle, Göttingen ve Freiberg üniversitelerinde çalışmıştır. II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerin yönetimindeki Almanya’da oldukça zor ve sıkıntılı dönemler geçirmiş, son dönemlerinde yazdığı birçok metin 1939 yılında gizlice Belçika’ya kaçırılarak kurtarılmıştır. En önemli eserleri arasında Mantıksal Araştırmalar (1901), Saf Bir Fenomenoloji ve Fenomenolojik Felsefe Üzerine Düşünceler (1913) ve Avrupa Bilimleri’nin Krizi ve Transandantal Fenomenoloji (1936) sayılabilir. Husserl’in fenomenoloji ile ilgili görüşlerini ayrıntılı olarak öğrenmek için “Fenomenoloji Üzerine Beş Ders” kitabını okuyabilirsiniz. Yaşam Dünyasının Yapıları kitabı ise Husserl’in değil Schutz’ın kitabıdır. Doğru cevap B’dir.

Fenomenolojik analiz, bilimsel araştırmalar gibi empirik gözlemlerle, örneğin insan davranışlarının, insan eylemlerinin gözlemiyle başlasa da bu gözlemlerle sınırlı kalmaz, bu eylemlerin anlamını arar, bu eylemlere yönelik olarak Weber’in ideal tipi gibi soyut tipleştirmeler kurmaya çalışır. İşte bir toplumsal örgüt ya da bir toplumsal ilişki gibi belli bir olgunun özünü görmek, keşfetmek ve bu olguya ilişkin bu tip soyut tipleştirmeler geliştirmek şeklinde gerçekleşen bu analize Husserl eidetic analiz adını vermektedir. Doğru cevap E’dir.

Fenomenoloji ile sosyoloji arasındaki köprüyü kuran kişi, Husserl’in öğrencisi olan Alfred Schutz’dur. Schutz, Husserl’in fenomenolojik düşüncelerini sosyolojiye taşımış, bu düşünceleri sembolik etkileşimcilik gibi diğer yorumlayıcı teorilerle birleştirmeye ve gündelik yaşam fenomenine uygulamaya çalışmış, özetle Husserl’in fenomenolojik felsefesine dayanarak toplumsal yaşamı farklı bir şekilde kavramsallaştırmaya çabalamıştır. Bu nedenle geliştirdiği yaklaşım fenomenolojik sosyoloji olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Schutz, daha iyi bir sosyoloji geliştirmek için “toplumsal dünyanın fenomenolojisi”nin üretilmesi gerektiğini savunmuştur. Schutz, Husserl’in fenomenolojik felsefesine dayanarak toplumsal yaşamı farklı bir şekilde kavramsallaştırmaya çalışmış, böylece etnometodolojinin de temellerini atmıştır. Schutz, anlamın ve eylemin felsefi analizini empirik sosyal bilim görevinden açık bir şekilde ayırmıştır. Schutz’a göre toplumsal düzen ortak varsayımlara ve yorumlamalara dayanan, üzerinde uzlaşılmış bir gerçekliktir. Türkçe’ye yaşam dünyası, yaşantı-dünyası veya yaşama evreni olarak çevrilen lifeworld kavramını ilk olarak geliştiren, Schutz değil Edmund Husserl’dir. Yanlış verilen tek seçenek E’dir.

Schutz’a göre gündelik yaşam, başka bireylerle/aktörlerle kurulan etkileşim aracılığıyla onlarla paylaşılan özneler arası bir alandır. Schutz’a göre özneler arasılığı oluşturan üç öge vardır. Bu ögeler; sağduyu bilgisi, tipleştirme ve bakış açılarının karşılıklılığıdır ve bunlar aynı zamanda gündelik yaşama ilişkin bir düzen görüntüsü de yaratırlar. Doğru cevap D’dir.

Sağduyu bilgisi, toplumsallaşma sürecinde dil aracılığıyla öğrendiğimiz ve içselleştirdiğimiz, kendi toplumumuzda eylemde bulunmak ve etrafımızdaki nesne, olay, davranış ve olguları anlamlandırıp yorumlamak için kullandığımız ortak bir bilgi birikimidir. Doğru cevap A’dır.

Tipleştirme, insanların dünyayı anlamlı dizilişler şeklinde yapılandırmalarını sağlayan, ortak olarak paylaşılan sağduyu bilgisini oluşturur. Bu tipleştirmeler, toplum üyeleri arasında ortak bir dünyanın yaratılmasını sağlar ve Schutz’a göre sosyolojinin konusu da sağduyu bilgisini meydana getiren bu ‘tipleştirmeler’dir. Doğru cevap B’dir.

Sosyolojide başka insanların eylemlerinin öznel anlamını anlamaya çalışırken kullanılan en önemli kavramlardan biri “güdü“dür (motive). Schutz, bu kavramın iki farklı anlamı olduğunu vurgulayarak “amacıyla“ (in order to) güdüsü ile “çünkü” (because) güdüsü arasında bir ayrım yapar. Her ikisi de eylemi açıklamaya çalışan bu güdülerden ilki, yani amacıyla güdüsü, gelecek yönelimli bir güdüdür ve eylemi amaç ya da proje açısından açıklar. İkincisi, çünkü güdüsü ise geçmişe yöneliktir, eylemin ortaya çıkmasına katkıda bulunan geçmiş deneyimleri tanımlamaya çalışır. Örneğin bir hırsızlığı amacıyla güdüsü ile açıklayacak olursak, “amaç parayı çalmak ve çocuğunun ihtiyacı olan ilacı almaktı” şeklinde açıklayabiliriz. Diğer taraftan aynı eylemi çünkü güdüsü ile açıklayacak olursak, “çünkü işsiz kalmıştı ve gereken ilacı alacak parası yoktu.” açıklamasını yapabiliriz. Elbette hem eylemleri anlamak bu örnekte olduğundan daha karmaşıktır hem de sosyal bilimciler bu güdüleri analiz etseler de eylemi gerçekleştiren bireyler bu güdülerin farkında olmayabilirler. Ayrıca amacıyla güdüsü ile çünkü güdüsü içiçe geçebilir, bağlama göre her iki açıklama da yapılabilir ya da iki açıklama birleştirilebilir. Bu noktalar, eylemi anlayabilmek için çok daha fazla inceleme yapılması gerektiğini göstermektedir. Görüldüğü üzere eylemi amaç ya da proje açısından açıklayan güdü çünkü güdüsü değil amacıyla güdüsüdür. Doğru cevap C’dir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Cevap A şıkkıdır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Cevap B şıkkıdır.