MODERN ORTADOĞU TARİHİ

İranda  Kürtler, Larlar, Tatlar, Talışlar, Farslar, Teberiler, Gilekler, Lekler, Lurlar, Sistanlılar yaşamaktadır. Tatarlar İran kökenli değildir.

Yahudiler: Varlıkları Hıristiyanlık öncesine, Persler zamanına kadar gider. 30 bin civarındaki nüfuslarıyla dağınık bir halde bulunurlar. Pehleviler döneminde İran siyaseti ve ekonomisinde etkili oldular. Pehleviler’in yakın ilişki içinde oldukları İsrail’in kuruluşundan sonra çoğu İsrail’e göç etti. Bugün dil ve kimliklerini büyük oranda kaybetmiş olan İranlı Museviler genellikle Farsça ve Türkçe konuşurlar.

Kaçarlar, Türkçe konuşan ve zamanla İranlılaşmış bir Türkmen aşiretler topluluğudur. Kaçarların liderlerinden Ağa Muhammet Şah (1796-1797) Kaçarları birleştirerek Kaçar hanedanını kurmuştur (1796)

Reuter İmtiyazı: Feth Ali Şah zamanında verilen ilk imtiyazlar, Nasıreddin Şah döneminde artarak devam etti. 1872’de, İngiliz Baron Julius de Reuter, yirmi dört yıllığına büyük bir imtiyaz elde etti. Şaha verilecek hisseyi de içeren Reuter imtiyazı, ülkedeki madenlerin işletilmesi, fabrikaların yapımı, demiryollarının döşenmesi, kanal ve sulama işlerinin sağlanması, bir bankayla bazı kamu hizmetleri idarelerinin kurulması ve ayrıca gümrüklerin kontrolünü kapsıyordu. Ancak, halkın tepkisi ve Ruslar’ın da baskısıyla Nasıreddin Şah bu imtiyazları iptal etti.

1906-1911 İran Meşrutiyeti denemelerinin görüldüğü yıllardır.19. Yüzyılın ikinci yarısında Kaçar hükümdarlarının kötü yönetimi ve Kafkasya’daki toprak kayıplarıyla birlikte artış gösteren siyasi, iktisadi ve sosyal problemler, İran Meşrutiyet hareketinin ortaya çıkmasında başlıca sebepler arasında yer alır.

Ocak 1980’de Humeyni’nin desteğiyle devlet başkanı olarak seçilen Ebu’l-Hasan Beni Sadr, Cumhurbaşkanı yandaşlarıyla karşıtları arasındaki çatışmalardan sonra 22 Haziran 1981’de görevinden alındı. Beni Sadr, Halkın
Mücahitleri’nin lideri Mesut Recevi ile birlikte Fransa’ya kaçmıştır.

Azerbaycanlı bir ulema ailesinden gelmiş, Meşhed ve Kum’da Humeyni’yle beraber ilahiyat okumuştur. Humeyni’nin ölümünden sonra Ayetullah rütbesiyle dini (ruhani) lider seçilerek 1981-1988 yılları arasında görev alan Ali Hamaneydir.

Muhammed Hatemi Dönemi 1997-2005 arasındadır.

Bir demircinin oğlu Mahmud Ahmedinejad Irak savaşına katıldı. Humeyni’nin devrimci ideallerini yeniden canlandırmayı ve yoksullara destek olmayı vaat eden seçim kampanyasıyla cumhurbaşkanı oldu; muhafazakâr kesimin tam desteğini aldı.

Gürcüler, İrani bir topluluk olmayıp, Kafkasya kökenlidir. Doğru cevap C'dir.

D ve E şıklarındaki topluluklar, Fars kökenli olup diğerleri Türk kökenlidirler. Halaçlar Orta İran’da Tahran’ın 200 km. güneybatısında Halaçistan adı verilen bölgede yaşarlar. İran’daki en eski Türk topluluğu olup eski bir dil olan Halaçça’yı konuşurlar. 30 bine yakın nüfusları vardır. Afganistan tarihinde önemli rol oynamışlardır. Doğru cevap B'dir.

100-150 bin kadar nüfuslarıyla küçük guruplar halinde ülkeye dağılmış olan Hintli halklardan Çingeneler (Romlar)’in bir kısmı Farslaşmıştır. Gezgin ve kapalı bir sosyal düzene sahip olup aralarında dil birliği yoktur. Sistan ve Belucistan’da yarı göçebe olarak yaşayan Brahoiler yaklaşık 30 bin nüfusa sahiptir. Sünni-Hanefi ve Hint inançlarına sahiptirler. Hint kökenli oldukları kabul edilen Catlar Hint dinleri ve İslamiyete inanmaktadır. İran’daki Hintliler ve Urdular da küçük topluluklardandır. Doğru cevap D'dir.

7. Yüzyılda Müslüman Arap egemenliğine giren İran, Hz. Ömer zamanında zapt edilerek İran’da İslam dönemi başladı. Buna göre doğru cevap D'dir.

Kaçarlar, Türkçe konuşan ve zamanla İranlılaşmış bir Türkmen aşiretler topluluğudur. Kaçarların liderlerinden Ağa Muhammet Şah (1796-1797) Kaçarları birleştirerek Kaçar hanedanını kurdu (1796). Zendleri mağlup ederek İran’ın büyük bir kısmını, Gürcistan’ı, Azerbaycanı ve Horosan’ı ele geçirip başkent yaptığı Tahran’da şehinşahlık tacını giydi; adına hutbe okuttu ve para bastırdı. Böylece Kaçar devleti kuruldu. Buna göre doğru cevap A'dır.

Muzaffereddin Şah döneminin en önemli gelişmelerinden biri de Meşrutiyet’in ilan edilmesiydi. 19. Yüzyılın ikinci yarısında Kaçar hükümdarlarının kötü yönetimi ve Kafkasya’daki toprak kayıplarıyla birlikte artış gösteren siyasi, iktisadi ve sosyal problemler, İran Meşrutiyet hareketinin ortaya çıkmasında başlıca sebepler arasında yer alır. Doğru cevap B'dir.

1934 yılında Şah Rıza, modernleşme çabalarını yakından takip ettiği Atatürk’ün konuğu olarak Türkiye’ye dostluk ziyareti gerçekleştirdi. Bu sürecin bir devamı olarak da 1937’de,
Irak ve Afganistan’ın da katılımıyla Sadabat Paktı imzalandı. Bu antlaşma bölgede barışın sağlanmasında önemli bir etkiye sahip oldu. Doğru cevap E'dir.

Bölgesel ittifakları öngören ve daha sonra CENTO (1959) adını alacak olan Bağdat Paktı 1955’te İngiltere, Türkiye, İran, Irak ve Pakistan’ın katılımıyla kuruldu. Buna göre doğru cevap C'dir.

15 Ocak 1979’da Şahın ülkeden kaçması ve 1 Şubat’ta da sürgünde bulunduğu Fransa’dan gelen Humeyni’nin Tahran’da milyonlarca kişinin katılımıyla görkemli bir şekilde karşılanması, İran’da yeni bir devrin başladığının habercisiydi. 11 Şubat 1979’a gelindiğinde gösteriler sona erdi. Humeyni’nin kurduğu İslam Konseyi, Fransa’ya sürgüne gönderilen Bahtiyar’ın yerine Mehdi Bazirgân’ı başbakanlığa atadı. Ayetullah Humeyni İran İslam devriminin lideridir. Buna göre doğru cevap A'dır.

Baştan beri şahın yanında yer alan ABD, İran için en büyük düşman ilan edilmişti. 1979
Kasımı’nda Amerikan büyükelçiliğinin işgaliyle bir yıldan fazla sürecek olan rehine krizi ise, iki ülke arasında yıldan yıla şiddetlenecek olan çatışmanın da ilk işaretleri oldu. Buna göre doğru cevap A'dır.