MODERN ORTADOĞU TARİHİ

Mısır, Yavuz Sultan Selim tarafından 1517 yılında Osmanlı topraklarına katıldı. Bu fetih, sadece Memluk ülkesini tarih sahnesinden silmekle kalmamış, aynı zamanda kutsal emanetlerle somutlaşan hilafet makamının da Türklere geçmesini sağlamıştır. Bu dönemde Mısır’a özel bir önem veren Osmanlı yönetimi, bölgeye “Beylerbeyi” olarak daima vezir payesinde görevliler tayin etmiştir. Kahire bu dönemde başkent İstanbul’dan sonra ülkenin en büyük ikinci şehri haline gelmiştir. Önceki asırlarda sahip olduğu fikri ve kültürel bir merkez olma özelliğini Osmanlı
döneminde artırarak korumuştur.

Mehmet Ali Paşa’dan sonra aynı performansı gösteremeyen hanedan yöneticileri, aşırı borçlanma yoluna gitti ve dış müdahalelere maruz kaldı. Askeri ve ekonomik anlamda gerilemeyi durduramadılar. 1869 yılında açılan ve bölgeye yeni bir stratejik önem kazandıran, ekonomisini değiştiren Süveyş kanalının idaresini ve hisselerini elden çıkarmak zorunda kaldılar. Ortaya çıkan karmaşa ve Urabi Paşa isyanı denilen iç ihtilalleri bahane eden İngiltere zaten ekonomik olarak ele geçirdiği Mısır’ı 1882 yılında işgal etti.

Sedat 6 Ocak 1981’de bir suikast neticesinde ölünce, yerine eski Hava Kuvvetleri Komutanı Hüsnü Mübarek geçti. Dış politikada Batı ile olan yakınlaşma devam ederken, Mübarek’in cumhurbaşkanı sıfatıyla ilk hamlesi, Arap ülkeleriyle ilişkilerin düzeltilmesi yönünde adımlar atmak oldu. İran-Irak savaşı sırasında Irak’a askeri yardımda bulunan Mübarek yönetimi, 1982 yılında Lübnan’ı işgal
eden İsrail’e mesafeli bir siyaset uygulayınca yeniden Arap ülkeleriyle yakınlaşmaya
başladı. 1989 yılında yeniden Arap Birliği’ne alındı ve merkezi de Kahire’ye taşındı. Ocak 1991 Körfez harekâtında ABD’nin öncülüğündeki müttefik kuvvetler yanında yer alan Mübarek yönetimi, İsrail-Filistin uzlaşmasını öngören 1993 Oslo Anlaşmasına tam destek verdi.

Libya’nın ilk yerleşimcilerinin Berberiler olduğu bilinmektedir. M.Ö. 1000’li yıllarda bölgenin batısına yerleşen Fenikeliler, Trablus kentini kurarken, doğu bölgelerine yerleşen Yunanlılar da bugünkü Barka kenti ve çevresindeki bölgeleri kurmuştu. Çok geçmeden bölge Roma imparatorluğunun hakimiyetine girmiş ve iki parça tek bir devletin hakimiyeti altında birleşmiştir. Ancak Roma’nın ikiye bölünüşü sürecinde özellikle IV. Yüzyıldan itibaren Libya topraklarının batısı Batı Roma, doğu kesimleri de Doğu Roma’nın hakimiyetine girince coğrafya yeniden ikiye bölünmüştür.

Toplumdaki ve ülke bürokrasisindeki değişimi iyi okuyamayan kral İdris’in dış politika tercihleri, dönemin popüler milliyetçilik ve Nasırizm söylemine inanan genç elitler tarafından benimsenmiyordu. Bu genç askeri elitlerden oluşan bir grup subay, kralın Türkiye’ye ziyareti sırasında darbe yaparak 1969 yılında yönetime el koydu. Darbenin mimarı 27 yaşındaki Albay Muammer Kaddafi başlarda, ülke sosyolojisinin zorunlu bir sonucu olarak kabile koalisyonu ile iyi geçinmeyi düşünse de, kısa süre sonra baskıcı bir rejim inşa etti. Batı ile ilişkilerin iyileşmeye başladığı 2000’li yılların başından itibaren ekonomik toparlanmasını gerçekleştiren Libya, bir süre sonra tüm Arap coğrafyasını etkileyen Arap Baharı ile kaosa sürüklendi. Kaddafi yönetimi, olayların Libya’ya sıçraması üzerinde sert önlemlere başvururken, Batılı ülkelerin hava operasyonları
ile destek verdiği muhalif silahlı gruplar kısa sürede rejimi devirerek Kaddafi dönemini kapattılar.

M.Ö. 9. yüzyılda bugün başkent Tunus içerisinde yer alan bir yerde Kartaca’yı kurmuş olan Fenikeliler, bölgeyi önemli bir siyasi, ekonomik ve askeri merkez haline getirmişti. Kartaca’nın M.Ö. 146’da Romalılar tarafından işgal edilmesiyle hem yönetim el değiştirmiş hem de bölge Hıristiyanlaşmıştır. Fransızların Cezayir’i 1830 yılında işgali ardından gittikçe bölgede güçlenen
varlığı, 50 yıl sonra Tunus işgalini getirmiştir. Bedevi kabilelerin Cezayir sınırını ihlal etmesini gerekçe gösteren Fransızlar, 1881 yılında Tunus’u işgal etmiştir. O sırada yönetimde bulunan Hüseyni Hanedanı’nın egemenliğinin kâğıt üzerinde sürmesine rağmen, Fransızların Tunus Beyi ile imzaladıkları 1881 tarihli anlaşmalarla, 1956’ya kadar sürecek olan sömürge dönemini başlattı.

Ülke geneline yayılan ekonomik sorunlardan kaynaklı 1984’te yeni bir isyan hareketi ortaya çıkmıştı. Krizi fırsata dönüştüren Zeynel Abidin Bin Ali, 1987 yılında Burgiba’nın hastalığını bahane ederek yumuşak bir darbe ile yönetimi ele geçirmiştir. 1990 yılından itibaren baskı politikaları hoşnutsuz bir kitle yaratırken, uygulanan yanlış ekonomi politikaları da devasa bir genç işsizler ordusu ortaya çıkardı. 2009 yılından itibaren yöneticiler hakkında çıkan yolsuzluk haberleri bardağı taşıran damla oldu. Öfkeli halk, 2010 yılı sonunda sokaklara döküldü. 2011’de Bin Ali ülkeyi terk etmek zorunda kalırken, 6 ay sonra gıyabında yargılandığı mahkeme tarafından yolsuzluk ve kamu kaynaklarını kötüye kullanmak suçlarından 35 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.

1830 yılında komşu Cezayir’i işgal eden Fransızlar, ilave olarak Fas topraklarına göz dikmiş olsalar da, bir yanda İspanya öbür yanda Almanya baskılarıyla bunu fiiliyata geçiremediler.
Neredeyse bir asır boyunca Avrupalı güçler arasındaki çekişmelere konu olan ve her defasında küçük parçalar halinde birçok defa işgal edilen Fas toprakları sonunda 1912 yılında Fransa’ya bırakıldı. Ancak aynı sırada İspanya da Fas üzerinde hak iddia edince, aynı yıl ülkenin kuzeyince Akdeniz kıyısındaki kesimi onlara bırakıldı.

Mısır Hidivine bağlanan Sudan, gerçekte İngiltere tarafından yönetilmeye başladı. Birinci Dünya Savaşı başlayınca Mısır’daki milliyetçiler Sudan’ın kendilerine bağlanmasını isteyince Londra hükümeti bunu reddetti. Olayların büyümesi ve İngiltere’nin Sudan valisinin suikastla öldürülmesi
üzerine İngiltere 1924’te Mısır güçlerini Sudan’dan tamamen çıkardı. 1951 yılında İngiltere’nin Sudan’a ayrı bir bağımsızlık vereceği anlaşılınca, Mısır Kralı Faruk son bir hamle ile kendini Mısır ve Sudan’ın birleşik kralı ilan ettiyse de, durumda değişiklik olmamış ve Sudan 1956 yılında Mısır’dan ayrı bir devlet olarak bağımsız olmuştur.

Asıl adı Arap Mağrip Birliği (Arab Maghreb Union) olan siyasal yapı, 17 Şubat 1989 yılında kurulmuştur. Merkezi Fas’ta bulunan Birliğin üyeleri Cezayir, Moritanya, Fas, Tunus ve Libya’dır. Soğuk Savaş’ın bitmeye başladığı bir dönemde kuzey Afrika’daki jeopolitik yakınlaşmanın bir sonucu olarak kurulan örgüt, kendi üyeleri arasında ekonomik işbirliğini önceleyip üçüncü aktörlere karşı tıpkı Avrupa Birliği’nde olduğu gibi ortak politikalar belirlemeyi hedeflemektedir. 1990
yılında imzalanan anlaşma ile, üye ülkeler arasında ekonomik, sosyal ve kültürel konuları kapsayan 30 farklı alanda işbirliği yapılması kararlaştırılmıştır.

Mısır’ın %90’ı Müslüman’dır. Ülkede yaklaşık %10’luk bir Hıristiyan azınlık (Kıptiler) yaşamaktadır.

Mısır, Yavuz Sultan Selim tarafından 1517 yılında Osmanlı topraklarına katıldı.

Kuzey Afrika’nın ikinci en geniş ülkesi olan Libya’nın doğusunda Mısır, güneyinde Çad ve Nijer, batısında Cezayir, kuzeybatısında ise Tunus bulunmaktadır.

Kaddafi islam, sosyalizm ve Arap milliyetçiliğinin karışımından oluşan yeni bir felsefe geliştirip, ilk cildini 1976 yılında, ikincisini de 1980’de bastığı “Yeşil Kitap” adıyla yayınladı.

Fransa Cezayir'i 1830'da sömürgeleştirmiş ve Cezayir'in bağımsızlığını kazandığı 1962'ye kadar bu durum devam etmiştir.

Yeni dönemle birlikte çok sayıda siyasi parti kurulurken, ilk demokratik seçimler 1990 yılında yapıldı. Yerel seçimleri o dönem farklı grupları bünyesinde barındıran ve İslamcı görüşleri ile öne plana çıkan İslami Kurtuluş Cephesi (FIS) kazandı. Ancak Aralık 1991 tarihinde yapılan parlamento seçimlerini de aynı partinin kazanması üzerine yönetime el koyan ordu seçimlerin ikinci turunu ve tüm demokratik süreci askıya aldı. Başta Parti Başkanı Abbas Medeni olmak üzere tüm FIS liderleri tutuklanırken, ülke kanlı bir iç savaşa sürüklendi.

Fas hiç bir zaman Osmanlı topraklarına katılmamıştır. Osmanlı Devleti tarafından kontrol edilerek tampon bölge olarak kabul edilmiştir. Topraklarının %20'si tarıma elverişlidir. Ayrıca nüfusunun çoğunluğunu Araplar oluşturmaktadır. Ve 1956 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir. Fas en parlak dönemini Muvahhitler zamanında yaşamıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Fas Osmanlı topraklarına katılmamış, dışarıdan desteklenmiştir.

Emevi ve Abbasi dönemlerinde merkezi otoritenin bu kadar uzak bölgelere ulaşması imkansız olduğu için, yeni dönemde genellikle yerel Berberi hanedanlıklar halife adına bölgeyi yüzyıllarca yönetti. Bunlar içinde İdrisiler (790), Ağlebiler (800), Fatimiler (909) bölge tarihinin önemli hanedanlıklarıydı.

Yerel Berberi hanedanlıklarca 1062 yılından itibaren kurulan Murabıtlar devleti, özellikle kuzey batı Afrika merkezli olarak uzun yıllar bölgeye hükmetti. 1147 yılında Murabıtlara karşı mücadelede başarılı olan başka bir Berberi hanedanlık devleti olan Muvahhitler devleti batıda Fas, doğuda ise Bingazi kentine kadar uzanan geniş coğrafyaya hüküm sürdü. Bölgenin en parlak dönemlerine şahitlik eden Muvahhitler dönemi, 1220’li yıllardan itibaren kademeli olarak merkezi otoriteyi yitirip yerini küçük hanedan devletçiklerine bıraktı.