MODERN ORTADOĞU TARİHİ

Suudi Arabistan 2. 149.690 km. kare toprağı ile Arap Yarımadası’nda yer almaktadır. Doğu sahilleri Basra Körfezi’ne batı sahilleri de Kızıldeniz’e uzanmaktadır. Arap yarımadası diye isimlendirilen coğrafyanın merkezinde olması hasebi ile pek çok Arap devleti ile sınırı vardır. Güneyinde Yemen, doğusunda Uman, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt ve Irak yer almaktadır.

Suudi Arabistan’ın tamamı Müslümandır. Ancak şu şekilde bir tasnif yapmak mümkündür: Başkentin bulunduğu Riyad ve çevresi Sünnî/Vehhabi; Doğu tarafında yer alan Katıf, Ahsa bölgeleri genelde Şiî; Hicaz bölgesi ise farklı Sünnî
mezheplerden meydana gelmekle birlikte; Medine’de az da olsa köklü bir Şiî gurubu (Nahavile) da bulunmaktadır. Ayrıca Necran bölgesinde de İsmaililer yaşamaktadır.

Özellikle Hicaz bölgesine gerek Osmanlılar ve gerekse Suudiler zamanında göç ederek yerleşen değişik etnik kimliğe mensup (Türkistanlılar, Türkler, Afganistanlılar, Endonezyalılar, Afrikalılar, vs.) Müslüman guruplar bulunmakla birlikte; bunlar da kuruluş yıllarında vatandaşlık alarak Suudi toplumu ile kaynaşmışlardır.

Osmanlı devleti vehhabileri ancak Irak ve Suriye vilayetleri sınırlarında faaliyet göstermeye başladıklarında ciddiye aldı. Fakat geç kalınmıştı ve onlar nüfuzlarını 19. yüzyılın başında kısa süreli de olsa Hicaz’a (Mekke-Medine) kadar uzattılar. Mekke ve Medine’yi işgal ederek öğretilerini orada uygulamaya soktular. Bu durum Osmanlı Devleti’nin aşırı tepkisine neden oldu. Suudilerin, başka bir deyişle vehhabilerin Hicaz bölgesine el atmaları Osmanlı Devleti’nin Müslümanlar üzerindeki hilafet prestijini sarstı. Bu yüzden onları Hicaz’dan çıkartmak için önce Bağdat ve Şam valileri, ardından
da Mısır valiliği aracılığı ile askeri harekâtlar yaptırdı. Uzun süre uğraşılan bu problem ancak Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın 1818 yılında Necid içlerine yaptığı askeri sefer neticesinde bertaraf edilebildi. Vehhabilerin merkezi Dir’iyye tahrip edildi ve o sıradaki emirleri Abdullah b. Suud önce Kahire’ye ardından da İstanbul’a gönderilerek idam edildi.

1876 yılında Riyad’ta doğan ancak ailesi ile birlikte küçük yaşta Kuveyt’e iltica etmek zorunda kalan Abdülaziz b. Abdurrahman Modern Suudi Arabistan’ın kurucusu olarak kabul edilir. Literatürde ailesine nispeten kendisi İbn Suud, Necid Emiri, Suudi Arabistan Kralı gibi isimler ile de anılır. Kuruluşundan bugüne kadar geçen süredeki bütün Suud kralları onun oğullarıdır.

Arap Denizi, Aden Körfezi ve Kızıldeniz ile çevrili olan Yemen, Suudi Arabistan ile Uman arasında 527. 968 kilometre karelik orta büyüklükte olan ve Arap Yarımadası’nın güneybatısında yer alan bir ülkedir. Arap Yarımadası’nda en eski uygarlıkların yeşerdiği verimli bir coğrafya olduğu için tarihte bu bölgeye “Mutlu Yemen” ismi verilmiştir.

Yemen’in Osmanlı idaresine alınmasından beklenen temel faydalar; Portekiz tehdidinin
bölgeden uzaklaştırılması, Haremeyn’in muhafazası, Hindistan ticaret yolunun (baharat yolu) güvenliğinin sağlanması ve Yemen’de uzun zamandan beri sürmekte olan istikrarsızlığın düzene kavuşturulması idi. Modern Yemen tarihçileri de birçok diğer Arap
ülkeleri tarihçilerinin aksine bu hususları sıklıkla dile getirerek Osmanlı Devleti’nin Yemen’deki varlığını gerekli bulmaktadırlar ve bu duruma olumlu bakmaktadırlar.

Hindistan’a yerleşen İngiltere, tıpkı Portekizliler gibi önemini kavradığı Aden’le ilgilenir. Bu tür bölgelerde uyguladığı genel siyasetlerine uygun olarak 19. yüzyılın başlarında San’a Şeyhi ile ihtilâf halinde olan Lahic Sultanı’yla ticari bir anlaşma yapar. Diğer taraftan San’a Şeyhi ile de irtibata geçerek onu da kazanmak için bir takım hediyeler gönderir ve bölgeye yerleşmek için uygun bir fırsat bekler. 1837’de Aden yakınlarında kaza yapan İngiliz bandıralı bir geminin mürettebatıyla yolcularının yerlilerin saldırısına uğraması, İngiltere’ye aradığı fırsatı sunar. İngiltere’nin hesap sorup baskı yaptığı Lahic Sultanı, tazminat olarak şehri ve limanı İngilizlere satmaya rıza gösterir. İngilizler, Lahic Sultanı’nın oğlunun bu duruma itiraz etmesi üzerine, 1839’da Aden’i işgal edip idari olarak Bombay’a bağlar.

Yemen’de hızlı bir imar ve kalkınma faaliyeti başlatılmış ve San’a adeta yeniden imar edilmiştir. Eski camiler ve medreseler onarılıp; kışlalar, okullar ve hastaneler yapılarak toplum ile kaynaşma sağlanmıştır. Yemen’de gerçek bir modernleşme hareketi başlatılmıştır. Ziraat ve ticaretin gelişmesini sağlayacak tedbirler alındı. Bu yüzden -daha sonra yaşanan sorunlara ve isyanlara (1891 ve 1904 isyanları gibi) rağmen- Türkler ile Yemenliler arasındaki ilişkiler daima bu olumlu hatıralar üzerine bina edilmiştir.

Osmanlılar bölgeyi tahliye ettikten sonra, Yemen’de bir tarafta İngilizler (daha ziyade güneyde) diğer tarafta da Zeydilerin idaresi başladı. İmam Yahya, savaşın sonunda Yemen’de kalan Osmanlı memurlarını bırakmayarak idarenin onların elinde gelişmesini sağladı. Her ne kadar uyguladığı yasalar Zeydi mezhebinin prensipleri olsa da idari mekanizma daha ziyade Türklerin tesis estiği tarzda yürüdü. Yemen, Lozan anlaşmasının imzalandığı 1923 yılına kadar hâlâ bir Osmanlı toprağı olarak kalmaya devam etti.

Dünya petrol rezervlerinin Yüzde 16 sına sahip olması bu ülkeyi dünya endüstrisi için vazgeçilmez kılmaktadır.

Muhammed b. Abdilvehhab (1703-1792): Merkezi Arabistan’da Uyeyne’de doğdu.

15 Ocak 1902 tarihinde gece yarısı Reşidilerin kontrolün- deki Riyad kalesini bir mukavemet görmeden ele geçirdi.

Bunun için 1912 yılında Riyad’ın kuzeyinde suyu olan Artaviye’den başlayarak çölde yüz elliden fazla bölgede el-Hecer veya Hicra de- nilen yerleşme alanları kurdu. Kabile kabile yerleştirdiği bedevileri bir taraftan ziraate ve yerleşik hayata alıştırırken diğer taraftan da vehhabi akidesini öğrenip uygulamalarını sağladı. İhvan diye isimlendirilen bu yerleşimciler aynı zamanda Abdülaziz’in daha sonra kullanacağı askeri gücünü oluşturacaktı.

İdrisîler: Mağrıpli Ahmed b. İdrisi soyundan gelen Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed El İdrisî yırmınci yüzyılın başında Yemen’ın bir sancağı olan Asir’e gelerek dinî söylemleri ile kabileleri başına toplayıp, 1909 yılında Asîr’de bir devlet kurmaya teşebbüs etmiştir.

1932 yılından itibaren önce maliye akabinde de hariciye işlerini sürdürecek kurumları hayata geçiren Kral Abdülaziz, dini liderlerin itirazlarına rağmen 1933 yılında petrol arama imtiyazını bir Amerikan şirketine (Standart Oil of California) vermesi ile dünya gündeminde yer almaya başlamıştır.

Taklid: Şii itikadına göre, her şii, dini uygulamalarında, yaşayan bir müçtehidi (dini konularda fikir üretebilen) taklid etmek zorundadır. Taklid edene Mukallid, taklid edilene de Müçtehid veya Merce’u’t-taklid adı verilir.
Şii toplumunda en önemli yeri işgal eden müçtehidlerin etkisi de büyüktür. Ayrıca topladıkları Hums ile tükenmez mali kaynakları bulunmaktadır.

Diğer taraftan 1945’lerden itibaren yaşanan Arap Birliği-İslam Birliği tartışmaları, 1969 yılında İslam Konferansı Örgütü’nün (İKÖ,) (şimdiki ismi İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) kuruluşunu da sağlamıştır.

Gat ve Gat Meclisi: Afrika kökenli bir bitki türü olan Gat (Catha edulis) ağızda uzun süre tutulduğunda uyarıcı/ uyuşturucu etkisi olmaktadır.

Soğuk Savaş’ın sonuna gelindiği 22 Mayıs 1990’da Güney Yemen Kuzey ile birleşerek bugünkü Yemen Cumhuriyeti’ni meydana getirmişlerdir.