MODERN ORTADOĞU TARİHİ

Filistinli silahlı grupların İsrail karşısında pasif kalan Ürdün Kralı Hüseyin’e yönelik başarısız darbe girişiminin ardından başlayan ve 1971 yılı Temmuz ayına kadar süren iç savaş ve katliam. İsrail’in destek verdiği operasyonlarda Ürdün yönetimi binlerce Filistinliyi katletmiş ve ülke dışına sürmüştür. Doğru cevap C'dir.

Suriye, M.Ö 60 yılından itibaren Roma imparatorluğunun hakimiyetine girdi.

1866’da kurulan Suriye Protestan Koleji (bugün Beyrut Amerikan Üniversitesi) yeni bir aydın sınıfının doğuşunu beraberinde getirdi.

Savaş gayretlerini teşvik etmek için Fransa ve Rusya ile 1916’da Sykes-Picot anlaşması imzalayan İngilizler, Yahudi sermayesinin desteğini garanti altına almak için de 1917 Balfour Deklarasyonu ile Siyonist lobilere Filistin’i vaat etti.

1920 yılında toplanan San Remo Konferansı’nda İngiltere ve Fransa, Arap dünyasını Sykes-Picot Anlaşması’na göre bölme sürecini hayata geçirdiler. Müttefikler, söz konusu bölgede dört ayrı devlet kurdular.

Fransızların, Faysal’ı Şam’dan kovması üzerine Britanya, Şerif’e vefa borcunu (!) yerine getirmek için Filistin’i ikiye bölerek Ürdün isimli bir devlet oluşturdu.

Suriye, 1920 yılında Fransız işgaline girdi.

Manda idaresi, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Milletler Cemiyeti tarafından Avrupalı bazı ülkelere başka ülke topraklarını idare etme yetkisi veren yasal statüdür.

Eylül 1938’de bağımsız Hatay devletini ilan etti.

15 Nisan 1946 yılında Fransız askerlerinin Suriye topraklarını terk etmesiyle 25 yıllık manda yönetimi sona erdi.

Bilad-i Şam yani Suriye’nin güneyindeki coğrafi bölgeye Filistin adı verilmektedir.

Yavuz Sultan Selim’in 1516 yılındaki seferi ile birlikte Osmanlı idaresine giren Suriye, XX. yüzyılın başlarına kadar 400 yıl, Osmanlı yönetiminde kaldı. Tarihsel bir karşılaştırma yapıldığında, Roma İmparatorluğu’ndan sonra bölge üzerindeki en uzun süreli hâkimiyeti Osmanlılar kurmuştur. Suriye toprakları, Osmanlı dönemi boyunca; buralardan sağlanan vergi gelirleri, Halep’in uluslararası ticaret sistemi içindeki yeri ve Şam’ın seferlerde geçiş yolları üzerinde bulunması gibi faktörlerle doğrudan denetim altında tutulmuştur. Doğru cevap B’dir.

1839’dan itibaren bölgede kurulan yabancı okullar ve özellikle 1866’da kurulan Suriye Protestan Koleji (bugün Beyrut Amerikan Üniversitesi) yeni bir aydın sınıfının doğuşunu beraberinde getirdi. Nazif Yazıcı, Butros Bustani ve Abdurrahman el-Kevakibi gibi aydınlar, sadece batının tesiriyle değil kendi edebî geleneklerini de ihya etmek maksadıyla Arap Rönesansı’nın temelini attılar. 1847 yılında Amerikan misyonerlerinin himayesinde Suriye ve Beyrut’ta Arap Edebiyatçılar Derneği’nin (Cem’iyyet El-Fünûn ve’l-Ulûm) kurulması ile başlayan Arap entelektüel milliyetçiliği hareketi, daha çok Hıristiyan Araplar tarafından büyük rağbet gördü. Yerli gayrimüslim tüccarların ve misyonerlerin finanse ettiği kolejlerde, bütünleştirici Arap-İslam kültüründen çok, Suriye ve Lübnan’ın İslam öncesi tarihleri vurgulandı. Doğru cevap C’dir.

1955 yılında, Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere arasında imzalanan Bağdat Paktı, bölgedeki en önemli gerilim alanlarından birini oluşturuyordu. Nasır’ın karşı çıktığı bu pakt, Suriye yöneticilerinde de büyük bir hoşnutsuzluk oluşturmuştu. Suriye ile Türkiye’yi savaşın eşiğine getiren gerilim süper güçlerin devreye girmesiyle çatışmaya dönüşmedi. Doğru cevap E’dir.

Tarih içinde Avrupa’da genellikle hüsn-ü kabul görmemiş olan Yahudiler yurt arama fikrini daima canlı tutmuşlardı. Zihinlerinde mevcut olan “vaat edilmiş topraklar” fikri ise, onları Filistin’e yönlendiriyordu. Bu konudaki ilk adım 1870’de Alliance İsraélite tarafından Yafa yakınlarında bir ziraat mektebi açılması ve orada “Siyon Sevdalıları” adıyla bir cemiyetin kurulmasıyla atıldı. Doğru cevap D’dir.

Savaşa hazırlıksız yakalanan Suriye’nin iç ve dış politikası ciddi bir sarsıntı geçirdi. Stratejik Golan Tepeleri’nin kaybedilmesi, Suriye ve Mısır’daki radikal sosyalist rejimlere duyulan güveni tamamen yok etti. Esed, Baas Partisi’nin ordu ve sivil örgütlerinde kendisine muhalefet edebilecek tüm önemli kişileri tasfiye etti. Kendine sadık kişileri ve özellikle yakın çevresini stratejik pozisyonlara atayan Esed, 1970 yılında, yönetime doğrudan el koydu. Hafız Esed, “Hareketü’t Tashih” (Düzeltme Hareketi) olarak isimlendirdiği darbe sonrasında güven oluşturacak adımlar attı. Siyasi tutuklulardan bazıları serbest bırakılarak, reform vaatleri eşliğinde kimi baskılar hafifletildi. Ayrıca, Arap ülkeleri ile ilişkilerde olumlu gelişmeler gerçekleşti. Uzun yıllar bozuk olan ilişkilerin tamiri için yeni bir dış politik açılım gerçekleştirildi. Doğru cevap C’dir.

Ortadoğu siyasetinde Suriye’nin en hayati girişimlerinden biri Lübnan savaşıdır. Lübnan’da iç politikadaki etnik gerilim 1970 yılından itibaren tırmanışa geçti. Özellikle artan sayıda Filistinli mültecinin ülkeye gelişi Lübnan’daki Müslüman Sünni nüfusu arttırdığı için, Hıristiyan ve Şii kesimlerde derin bir hoşnutsuzluk başlamıştı. Birkaç yıl süren sinir harbi nihayetinde 1975 yılında Filistin gerillaları ile Lübnan’daki Hıristiyanlar arasında patlak veren çatışma 14 yıl sürecek iç savaşı başlattı. Doğru cevap A’dır.

Su sorunu ilk defa 1950’li yıllarda gerek Suriye ve gerekse Türkiye’nin Fırat nehri üzerinde büyük çaplı projeler geliştirmeye başladıkları bir dönemde kendini gösterdi. 1970’lerin ortasından itibaren Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) çerçevesinde devasa yatırımlar yapmaya başlayan Türkiye’nin Fırat ve Dicle nehirlerine ilişkin planları komşularla ilişkilerini olumsuz etkiledi. Sorunu çözmek üzere 1983’te Türkiye, Irak ve Suriye arasında Ortak Teknik Komite kuruldu. Uzun ve çetin pazarlıklar ardından, 1986 yılında Suriye 1987 yılında Türkiye başbakanlarının karşılıklı ziyaretleri sırasında imzalanan anlaşmalarla su paylaşımı adil ve hukuki ölçütlere bağlandı.  Doğru cevap D’dir.

Etnik gruplar arasındaki gerilim 1841, 1845 ve 1860’ta büyük can ve mal kayıplarının yaşandığı mezhep çatışmalarına neden olmuştur. Etnik gerilim Osmanlı üzerindeki Batı baskısını arttırırken, çözüm olarak 1861 Cebel-i Lübnan Nizamnamesi’yle kurulan Mutasarrıflığın başına, Katolik bir Osmanlı vatandaşı getirilmiş ve bu mutasarrıfa yardım etmek üzere altı büyük mezhebin temsil edildiği 12 kişilik bir yönetim konseyi kurulmuştur. Başına Hıristiyan bir idarecinin getirilmesi ve yönetim konseyinin mezhep dengeleri gözetilerek oluşturulması bakımından mutasarrıflık sistemi, ileride kurulacak Lübnan devletinin de yönetim modeline ilham verecektir Doğru cevap C’dir.

Lübnan’da, Fransız işgaline karşı ortak bir paydada buluşan tarafların bu uzlaşmasına göre, siyasi alanın dini mezhepler temelinde şekillenmesi (confessionalism), bu bağlamda geniş yetkilerle donatılmış cumhurbaşkanın Maruni, başbakanın Sünni ve meclis başkanının Şii olması kararlaştırılmıştır. Confessionalism, özellikle çok sayıda dini grubun bir arada yaşamak zorunda olduğu durumlarda, siyasi ve kurumsal iktidarı bu gruplar arasında belirli bir oranda paylaştırarak kurulan yönetimdir. Doğru cevap C’dir.