MODERN ORTADOĞU TARİHİ

Orta kavramı ilk defa 1850’lerde İngilizlerin Hindistan’daki Sömürge idaresi tarafından iç yazışmalarında kullanılmakla birlikte; gerçekte bir kavram olarak literatürde kullanılması Amerikan tarihçi Alfred Mahan (1840-1914) ile başlamıştır.

Ortadoğu başlığının kullanılmaya başlanması Birinci Dünya Savaşı sonuna denk gelmektedir. Uzakdoğu’ya nispetle kullanılan bu kavram coğrafi bir yön olarak doğru olsa bile, stratejisyenlere göre Anadolu, Akdeniz’in doğusu ve Mısır ile birlikte Balkanları da içine aldığından siyasi anlatıma uygun değildi. Türkiye’nin Avrupa kısmı coğrafi olarak bu tanımın dışında iken siyasi olarak,Türkiye bu tanımın içindedir. Bu coğrafyada Müslüman olmayan kuşağı temsil eden yegane ülke İsrail iken farklı etnik kökeni temsil eden ülke ise Pakistan’dır. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

A, B, C ve D seçenekleri dış dinamiklerle ilgilidir. İç dinamiklerle ilgili Tarih içinde bu coğrafyanın geleneksel idari yapısı nasıldır ve uzun dönemli istikrar veya idare hangi yöntem(ler)le sağlanmıştır? sorusuna verilen verilen cevaplar genel bakıştır. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

A, B, C ve E seçenekleri İslamiyetin kabulünden sonra yaşanan gelişmelerdir. "Eyyamul Arap” diye bilinen tarihi çekişmeler İslamiyetten önce yaşanmıştır. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Birinci Dünya Savaşı akabinde büyük güçler burada başat güç rolünü üstlenen Osmanlı Devletini bertaraf edince dengeler yeniden şekillendi. Savaş sonunda 18
Ocak 1919’da Paris’te toplanan “Barış Konferansı” çözümden ziyade yeni problemler yarattı. Osmanlı Devleti’nden koparılan Arap halklarının kendi ayakları üstünde duruncaya kadar galip devletlerin mandası altına alınması benimsendi. Bu arada yerel halkların kendi mandalarını seçebilmesi de önerildi. Bu teklif oldukça aşağılayıcıydı. Oluşturulan komisyonların raporları bölgede manda sistemini resmileştiren San-Remo Konferansının (19-26 Nisan 1920) alt yapısını hazırladı. Buna göre Suriye ve Lübnan Fransız mandası, Irak ve Filistin’in (bugünkü Ürdün dahil) de İngiliz mandası altına alınması kararlaştırıldı. Sevr Anlaşması'nda Anadolu’da başlayana Milli Mücadele bu anlaşmayı ortadan kaldırdı. Oysa San Remo’nun ağır şartları Ortadoğu’da uzun yıllar etkili olmaya devam etti. Çaldıran Savaşı'nda ise Yavuz Sultan Selim Safevilere karşı alınan zaferle doğuda kendini güven altına almıştır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Ortadoğu coğrafyası eskiden beri zengin bir etnik çeşitliliğe sahiptir. Bu çeşitlilik
hem coğrafyanın yerli halklarından ve hem de tarih boyunca bölgede yaşanan
göçlerden beslendi. Ayrıca etnik kimliğin beslediği ve yarattığı “ulus” kavramı burada batılıların anladığı anlamı kazanmadı. Her zaman din ve onun oluşturduğu kültür “ulus” kavramının önünde durdu. Bölgede en çok konuşulan dil farklı aksanlarla da olsa Arapça ve ondan sonra Türkçedir. Şiilik etnik grubu değil dini kollarından biridir. Türkiye Türkleri’nin çoğu, Suriye Türkmenleri
Sünni iken; İran ve Irak Türklerinin de tamamına yakını Şii'dir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Dinin uygulanmasını anlatan fıkıh mezheplerin (Hanefilik, Malikilik, Şafiilik, Hanbelilik, Caferilik) kurallarını benimsemekle birlikte dine daha mistik bir anlam yükleyen, hatta sezgileri ön plana çıkaran, bazen de Kur’an ayetlerine zahiri (görünen) kelime anlamları dışında batıni (içsel) anlamlar yükleyen tasavvuf (Sufilik) hareketleridir. Tarih içinde pek çok isimle ortaya çıkan bu gurupların en tanınmışları Kadirilik, Nakşilik, Rufailik ve Bektaşilik oldu. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Karmatiler İsmaliye'den gelmektedir. Kuzey Afrika’da etkin olan Fatımiler de İsmaliye kolundadır. Semavi dinlerin en eskisi olan Museviliktir. Hanbeli mezhebinin yeni yorum Vehhabilik'tir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Temel çatışma alanları arasında; sınırlar, milliyetçilik, Filistin sorunu ve Arap-İsrail çatışması kaynakların kullanımı ve Arap Baharı bulunmaktadır. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Jeopolitik: Coğrafya ve tarihin belirlediği ilişkilerdir. Devletlerin dış politika davranışlarını, ülkelerin coğrafi konumu, fiziki çevresi, sahip olduğu kaynaklar, geçiş yolları vs. ile ilişkilendiren yaklaşımdır. Kısaca bir bölgenin coğrafyası ve orada gelişen tarih, o bölgenin jeopolitiğini (coğrafyadan kaynaklanan siyasi önemini) belirleyen dinamiklerdir. Bu kavram ilk defa İsveçli Kjellen (1864-1922) tarafından kullanıldı ve Halford MacKinder (1860-1947) tarafından geliştirildi.

Ortadoğu teknoloji ve bilime yön veren bir bölge olarak tanımlanamaz. Doğru cevap A seçeneğidir.

Hindistan hiç bir kaynakta bir Ortadoğu ülkesi olarak kabul görmemiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bedevîler Çöllerde hayatlarını göçebe olarak geçiren gruplardır ve yerleşik hayata ve ziraata karşıdırlar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hazarî: Bedevilerin aksine çöllerdeki vahalarda yerleşik hayatı benimsemiş guruplardır. Kan bağı ve kabile bağları konusunda bedevîler gibi olmakla birlikte bunlar ziraat ve ticaret ile uğraşırlar. En büyük sorunları bedevîlerin yaptıkları yağmalardır. Bu yağmadan kurtulabilmek için bedevîlere “ihave” adıyla bir “kardeşlik vergisi” öderler.

Abbasiler döneminde islami bilimler (hadis, tefsir, fıkıh), dil, felsefe ve tarih gibi kültür ve medeniyet alanında İslam dünyası önemli gelişmeler yaşamıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Soğuk Savaş, Başını ABD’nin çektiği Batı Bloğu ile Sovyetler Birliği’nin çektiği Doğu Bloğu arasında, 1947 ile 1991 yılları arasında süren uluslar arası siyasi, ideolojik ve askeri gerilim dönemidir.

Bölgede en yaygın konuşulan dil Arapçadır.

Yezidilik: Kökü Emeviler zamanına kadar indirilen ve İslam ile putperest inançların karışımından meydana gelen bir dindir. Melek Taus diye isimlendirdikleri Şeytan’a tapmaları ile tanınmışlardır. Suriye’de ortaya çıkmasına rağmen Kuzeybatı Irak’ta Sincar dağlarında Kürtler arasında gelişmiştir. Bu gün ağırlıklı olarak Irak’ta yaşamakta olup yeni Irak anayasasında da kabul edilen etno-dinî bir guruptur.

Filistin’de Yahudi Devleti kurmayı amaçlayan Siyonizm fikri ile başlayan Arap İsrail sorunun bir tarafında İsrail diğer tarafında da Filistinliler bulunmaktadır.

Birinci Dünya Savaşı yıllarında İngiltere’nin Mezopotamya’daki askeri faaliyet alanı “Ortadoğu”, Mısır’daki askeri faaliyet alanı da “Yakındoğu” olarak tanımlanıyordu. Bu kullanımın içinde daha çok Güneybatı Asya’da yer alan Arap Yarımadası, Mezopotamya, Basra Körfezi ve ayrıca İran yer almaktaydı. Savaştan sonra bu iki farklı kavram yeni bir jeopolitik yaklaşım ile Ortadoğu başlığı altında birleştirildi. Doğru cevap A'dır.