MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 6

Petrol arazilerinin ve bunların işletilmelerinin padişaha ait olduğunun vurgulanmasında; önemli siyasi, stratejik ve ekonomik hususiyetleri olan Bağdat Demiryolu imtiyazının Almanlar’a verilmesi mühim bir nedendi. Zira, Demiryolunun inşasını gerçekleştirmek üzere kurulan Anadolu Demiryolu Şirketi’ne 1888 yılında ilk imtiyaz verilmek suretiyle, Almanlar’a madencilik alanında bazı ayrıcalıklar da verilmişti. Bu imtiyaz ile Almanlar, Musul ve Bağdat havalisinde petrol ve diğer madenleri arayabilecekti. Padişah, daha önce yaptığı gibi, bu imtiyaza rağmen petrol yataklarının kendi uhdesinde olduğunu bir kez daha vurgulama ihtiyacı hissetmişti. Doğru cevap D'dir.

1909-1914 döneminde, Alman Deutsche Bank (Anadolu-Bağdat Demiryolu Şirketi), İngiliz D’Arcy Grubu, Royal Dutch-Anglo Saxon Oil Company (Shell) ve Amerikan Chester grubu olmak üzere dört grup petrol bölgelerinin imtiyazlarını ele geçirmek için yoğun mücadele ve rekabetin göstermiştir. Doğru cevap A'dır.

I. Dünya Savaşı devam ederken, İtilaf devletleri arasında savaş sonunda Osmanlı Devleti’ni paylaşmayı öngören gizli antlaşmalar da yapılmıştı. 16 Mayıs 1916’da, İngiltere ile Fransa arasında Sykes-Picot Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre petrol bölgelerinin bulunduğu Arap vilayetleri, İngiltere ve Fransa arasında gizlice taksim edildi. Doğru cevap E'dir.

Ortadoğu petrolünün, temelde zengin ve sanayileşmiş ülkelerin enerji ihtiyacını karşıladığını göstermektedir. Ortadoğu’da üretilip ihraç edilen petrolün yaklaşık üçte biri Asya-Pasifik bölgesine, beşte biri Japonya’ya, altıda biri Avrupa’ya, sekizde biri ABD’ne sevk edilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Dünya üzerindeki yedi (daha sonraları sekiz) büyük çok uluslu şirket, 1910’lardan 1970’lerin başlarına kadar, petrol endüstrisinin hemen tamamını kontrol altında tutmuşlardır. 1928 yılında Ortadoğu petrolünün paylaşımı konusunda gizli bir anlaşma yapan bu şirketler, “Yedi Kızkardeş” olarak anılmıştır: Standard Oil of New Jersey (Exxon), Royal Dutch Shell (Shell), British Petroleum (BP), Gulf Oil (Gulf), Texas Oil (Texaco), Standard Oil of California (Chevron) ve Mobil Oil (Mobil). Bunlara daha sonra Fransız şirketi Française des Petroles (CFP) de eklenmiştir. Doğru cevap D'dir.

Emevi ve Abbasi dönemlerinde merkezi otoritenin bu kadar uzak bölgelere ulaşması imkansız olduğu için, yeni dönemde genellikle yerel Berberi hanedanlıklar halife adına bölgeyi yüzyıllarca yönetti. Bunlar içinde İdrisiler (790), Ağlebiler (800), Fatimiler (909) bölge tarihinin önemli hanedanlıklarıydı.

Yerel Berberi hanedanlıklarca 1062 yılından itibaren kurulan Murabıtlar devleti, özellikle kuzey batı Afrika merkezli olarak uzun yıllar bölgeye hükmetti. 1147 yılında Murabıtlara karşı mücadelede başarılı olan başka bir Berberi hanedanlık devleti olan Muvahhitler devleti batıda Fas, doğuda ise Bingazi kentine kadar uzanan geniş coğrafyaya hüküm sürdü. Bölgenin en parlak dönemlerine şahitlik eden Muvahhitler dönemi, 1220’li yıllardan itibaren kademeli olarak merkezi otoriteyi yitirip yerini küçük hanedan devletçiklerine bıraktı.

ABD, 1930’larda Bahreyn’de ve bütün Suudi Arabistan’da petrol çıkarma ve işletme imtiyazları elde etti. Doğru cevap E'dir.

Afrika’nın ve Mısır’ın can damarı Nil nehri ülkeyi dört bölgeye ayırır.

Nasır, 1956 yılında Süveyş kanalını millileştirip İngilizleri sınır dışı edince İngiltere, Fransa ve İsrail’den oluşan ittifak, Mısır’a saldırdı

Bölgedeki Türk idaresi, yerel bir başkaldırı ya da hoşnutsuzluktan değil, İtalyan 1911 yılında başlayan işgali nedeniyle sona erecekti. Ancak İtalyanların bölgeye yerleşmesi kolay olmadı. Önce Enver Paşa ve Mustafa Kemal’in iştirak edeceği çetin savaşlar (Trablusgarp Savaşı) yaşandı. Ayrıca Osmanlı desteği ile ayaklanan yerel halk, bir yıl boyunca işgale karşı kararlı bir direniş sergiledi. Bununla beraber Osmanlı yönetimi, 1912 yılında yapılan Uşi (Oushy) anlaşması ile bölgenin yönetimini İtalyanlara bırakmak zorunda kaldı. İtalyanların işgali kuzeydeki kıyı şeridi boyunca başlamış olsa da, kısa bir süre sonra güneye ilerleyerek bugünkü Libya’nın sınırlarını oluşturacak şekilde çöl arazileri de içine alarak genişledi.

İran-Irak Savaşı (1980-1988), iki ülkedeki petrol altyapısını büyük oranda yok ettiği gibi, İran ve Irak’ın petrol gelirini de büyük oranda azalttı. Savaş sürerken, 1984 yılında, iki ülke arasında bu kez de “tanker savaşı” başladı. Bundan petrol taşımacılığı ve ticareti ciddi ölçüde etkilendi. Bununla birlikte, 1986 yılında, petrol fiyatlarında % 50’den fazla bir düşüş yaşandı. İran-Irak savaşı devam ederken böyle bir şeyin yaşanması ilginçti. Bu düşüşün sebebi ABD kaynaklıydı. Şöyle ki, ABD Başkanı Reagan, 1980’lerin başında, petrol üretimini arttırma konusunda Suudi Kralını ikna etmiş ve artan üretimle birlikte fiyatlar (13 dolar) dibe vurmuştu. Reagan’ın amacı ise, petrol geliriyle ayakta duran Sovyetler Birliği’ni çökertmekti. Doğru cevap A'dır.

Petrolden elde edilen büyük gelir, ülkelerinin gelişmesi doğrultusunda kullanıldığı gibi, bazen de halka fayda sağlamayan müsrif projeler için kullanıldı. Özellikle Körfez ülkelerindeki petrol geliri, devleti yöneten ailelerin elinde önemli bir güç oldu. Bu zenginlik, modernleşme ve halkın refahı için yeterince kullanılmadığı gibi, aynı zamanda muhaliflerin susturulmasında ve sorunların üzerinin örtülmesinde, dolayısıyla antidemokratik siyasal sistemlerin sürmesinde de etkili oldu. Büyük petrol geliri, ekonomik ve sosyal değişimi de beraberinde getirmiştir. Kent hayatı hızla değişmeye başlamış, lüks ve israfa varan modern hayat etkisini göstermiştir. Ulaşım altyapısı büyük gelişme kaydetmiş; eğitim, sosyal hizmetler, tarım ve sanayiye büyük paralar harcanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Cezayi'de ilk demokratik seçimler 1990 yılında yapıldı. Yerel seçimleri o dönem farklı grupları bünyesinde barındıran ve İslamcı görüşleri ile öne plana çıkan İslami Kurtuluş Cephesi (FIS) kazandı. Ancak Aralık 1991 tarihinde yapılan parlamento seçimlerini de aynı partinin kazanması üzerine yönetime el koyan ordu seçimlerin ikinci turunu ve tüm demokratik süreci askıya aldı. Başta Parti Başkanı Abbas Medeni olmak üzere tüm FIS liderleri tutuklanırken, ülke kanlı bir iç savaşa sürüklendi. 1992 yılından itibaren başlayan iç savaşta binlerce insan hayatını kaybetti.

1972’de, hem Sovyetler Birliği ile bir anlaşma imzalanması hem de Saddam Hüseyin tarafından Irak petrollerinin millileştirilmesi, yönetimdeki Baas Partisi’nin popülaritesini yükseltmiştir. Irak’ın yarım milyar dolarlık petrol geliri, sadece iki yıl içinde 7 milyar dolara yükselmişti. Bu sayede alt yapı yatırımlarına büyük paralar harcandı; hayat standardında ilerlemeler kaydedildi. Bu dönemde Saddam Hüseyin ülkede tek söz sahibi olmuştur. ABD'nin Saddam Hüseyin’i baştan indirip Irak’ı işgal etmesi ise, ülkenin fiilen üçe bölünmesinin kapısını da aralamış oldu. Bağdat ve civarındaki merkezin dışında, kuzeydeki Kürt otonom bölgesi ve güneydeki Şii bölgesi, üç parçalı ve siyasi istikrardan yoksun Irak’ı meydana getirmektedir. Buna bağlı olarak diğer ülkelere ait petrol şirketleri arasında Irak petrolü üzerine bir mücadele başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Mağrip Birliği'nin merkezi Fas'ta bulunmaktadır.

Mağrip Birliğinin üyeleri Cezayir, Moritanya, Fas, Tunus ve Libya’dır. Sudan üye devletler arasında değildir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Fas'ta IV. Muhammed’in sultanlık yetkilerinden vazgeçerek 1958 yılında sınırlı monarşiyi kabul etmesi üzerine yeni anayasal hazırlıklar yapıldı ve 1962 yılında bugün de sürmekte olan parlamenter sisteme geçildi.

Sudan modern döneme Mısır valisi Mehmet Ali Paşa döneminde adım atmıştır.

Merkezi Fas’ta bulunan Birliğin üyeleri Cezayir, Moritanya, Fas, Tunus ve Libya’dır.