MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

23 Temmuz 1970 tarihinden beri Umman Sultanı Kabus bin Said'dir.

14. yüzyılda ünlü Arap seyyahı İbn-i Batuta ve 17. yüzyılda da Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi, Musul ve Kerkük civarlarındaki petrolün “gökyüzüne çıkan ateş” şeklindeki varlığını ve ilkel usullerle kullanıldığını haber vermişlerdir.

1888 yılında Hazine-i Hassa Nazırı Agop Paşa’nın Musul-Kerkük bölgesinde yap­tırdığı geniş çaplı araştırmanın sonunda, buralardaki maden ve petrol yatakları hakkında ayrıntılı bir rapor hazırlanmıştır.

Bağdat Demiryolunun inşasını gerçekleştirmek üzere kurulan Anadolu Demiryolu Şirketi’ne 1888 yılında ilk im­tiyaz verilmek suretiyle, Almanlar’a madencilik alanında bazı ayrıcalıklar da veril­mişti. Bu imtiyaz ile Almanlar, Musul ve Bağdat havalisinde petrol ve diğer madenle­ri arayabilecekti. Irak petrollerinin uluslararası nazik bir mesele haline gelmesinin ilk adımı da buydu.

16 Mayıs 1916’da, İngiltere ile Fransa arasında Sykes-Picot Antlaşma­sı imzalandı. Bu antlaşmaya göre petrol bölgelerinin bulunduğu Arap vilayetleri, İngiltere ve Fransa arasında gizlice taksim edildi.

Türkiye Cumhuriyeti ile İngiltere arasında başlayan siyasi ve diplomatik mücadele sonucunda, Musul Vilayeti ve zengin petrolleri, 5 Haziran 1926 tarihli Ankara Antlaşması ile, Irak Krallığı’na ve dolayısıyla mandater devlet olarak İngiltere’ye bırakılmış oldu. Bu antlaşmaya göre, Musul petrollerinden elde edilecek gelirin % 10’u, 25 yıllık sü­reyle Türkiye’ye verilecekti.

Günümüzde dünya toplam petrol üretiminin yaklaşık % 33’ü (üçte biri) Ortadoğu ülkeleri tarafından sağlanmaktadır. Petrol rezervleri 1980’lerden bu yana yaklaşık % 60 oranında artmasına rağmen, Ortadoğu’nun ispatlanmış petrol rezervlerine (% 48) kıyasla, dünya yıllık petrol üretimin­deki payı (% 33) daha azdır.

Dünya rezervlerinin yaklaşık yarısına; üretiminin ise üçte birine sahip olan Ortadoğu ülkeleri, üretilen petrolün ise sadece % 7’sini tü­ketmektedirler. Bu durum, Ortadoğu petrolünün, temelde zengin ve sanayileşmiş ülkelerin enerji ihtiyacını karşıladığını göstermektedir.

Ortadoğu’da modern sondaj tekniğiyle petrol ilk kez, 1908 yılında, İngiliz nü­fuzu altındaki İran’da, İngiliz sermayedar D’Arcy tarafından çıkarıldı.

Petrol fiyatlarının fırladığı 1980’de Kuveyt’in  petrol geliri 21,7 milyar dolara çıktı. Ülke nüfusunun % 50’den fazlası, petrol endüstrisi ve hizmet sektörü için gelen yabancı işçilerden oluşuyordu. Ülke nüfusunun oldukça az olduğu düşünüldüğünde, OPEC üyesi Kuveyt’in petrolden sağladığı gelirin nasıl dev bir mali gücü de beraberinde getirdiği daha iyi anlaşılır.

28 Ağustos 1928’de av partisi adı altında İskoçya’daki bir şatoda toplanan büyük petrol şirketleri, “dünyanın petrol kaynakları dürüstçe paylaşılmalıdır” sonucuna varmışlardı. Alınan kararlar, Ortadoğu petrolleri üzerinde uygulamaya konuldu. Bu gizli toplantı, aslında yeni ABD ve Avrupa emperyalizminin de bir uzantısıydı.

Gürcüler, İrani bir topluluk olmayıp, Kafkasya kökenlidir. Doğru cevap C'dir.

D ve E şıklarındaki topluluklar, Fars kökenli olup diğerleri Türk kökenlidirler. Halaçlar Orta İran’da Tahran’ın 200 km. güneybatısında Halaçistan adı verilen bölgede yaşarlar. İran’daki en eski Türk topluluğu olup eski bir dil olan Halaçça’yı konuşurlar. 30 bine yakın nüfusları vardır. Afganistan tarihinde önemli rol oynamışlardır. Doğru cevap B'dir.

100-150 bin kadar nüfuslarıyla küçük guruplar halinde ülkeye dağılmış olan Hintli halklardan Çingeneler (Romlar)’in bir kısmı Farslaşmıştır. Gezgin ve kapalı bir sosyal düzene sahip olup aralarında dil birliği yoktur. Sistan ve Belucistan’da yarı göçebe olarak yaşayan Brahoiler yaklaşık 30 bin nüfusa sahiptir. Sünni-Hanefi ve Hint inançlarına sahiptirler. Hint kökenli oldukları kabul edilen Catlar Hint dinleri ve İslamiyete inanmaktadır. İran’daki Hintliler ve Urdular da küçük topluluklardandır. Doğru cevap D'dir.

7. Yüzyılda Müslüman Arap egemenliğine giren İran, Hz. Ömer zamanında zapt edilerek İran’da İslam dönemi başladı. Buna göre doğru cevap D'dir.

Kaçarlar, Türkçe konuşan ve zamanla İranlılaşmış bir Türkmen aşiretler topluluğudur. Kaçarların liderlerinden Ağa Muhammet Şah (1796-1797) Kaçarları birleştirerek Kaçar hanedanını kurdu (1796). Zendleri mağlup ederek İran’ın büyük bir kısmını, Gürcistan’ı, Azerbaycanı ve Horosan’ı ele geçirip başkent yaptığı Tahran’da şehinşahlık tacını giydi; adına hutbe okuttu ve para bastırdı. Böylece Kaçar devleti kuruldu. Buna göre doğru cevap A'dır.

Muzaffereddin Şah döneminin en önemli gelişmelerinden biri de Meşrutiyet’in ilan edilmesiydi. 19. Yüzyılın ikinci yarısında Kaçar hükümdarlarının kötü yönetimi ve Kafkasya’daki toprak kayıplarıyla birlikte artış gösteren siyasi, iktisadi ve sosyal problemler, İran Meşrutiyet hareketinin ortaya çıkmasında başlıca sebepler arasında yer alır. Doğru cevap B'dir.

1934 yılında Şah Rıza, modernleşme çabalarını yakından takip ettiği Atatürk’ün konuğu olarak Türkiye’ye dostluk ziyareti gerçekleştirdi. Bu sürecin bir devamı olarak da 1937’de,
Irak ve Afganistan’ın da katılımıyla Sadabat Paktı imzalandı. Bu antlaşma bölgede barışın sağlanmasında önemli bir etkiye sahip oldu. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı donanması, birkaç asır boyunca ciddi bir tehditle karşılaşmasa da, XIX. yüzyıldan itibaren Avrupa yayılmacılığı ile mücadele etmek zorunda kaldı. Ancak bu güçlerden Fransa, 1830’de Cezayir’i, 1881’de Tunus’u, 1912’de Fas’ı, İtalya ise 1912’de Libya’yı ve İngiltere 1882 yılında Mısır’ı işgal etti. Doğru cevap D'dir.

Bölgesel ittifakları öngören ve daha sonra CENTO (1959) adını alacak olan Bağdat Paktı 1955’te İngiltere, Türkiye, İran, Irak ve Pakistan’ın katılımıyla kuruldu. Buna göre doğru cevap C'dir.