MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 9

Şerif Hüseyin, Haşim’i ailesi ve kendilerine bağlı aşiretleri Osmanlıdan bağımsız bir Arap imparatorluğu kurma hayalini İngilizlerle işbirliği yaparak gerçekleştireceklerini düşünüyordu. Şerif Hüseyin ile İngiltere’nin Mısır fevkalâde komiseri Sir Henry McMahon arasında 1915 yılı boyunca mektuplar ile süren pazarlıklar nihayet 27 Haziran 1916’da Osmanlı hükümetine karşı başlayan isyan ile sonuçlandı. Doğru cevap B’dir.

Faysal, Fransa’nın muhalefetine rağmen Ocak 1919’da toplanan Paris Barış Konferansı’na İngiltere’nin özellikle de T.E. Lawrence’ın desteğiyle katıldı. Kendisi Araplar adına toplantıya katıldığını belirterek onların bir bütün halinde istiklâlini savunduysa da sadece Hicaz temsilcisi olarak kabul edildi. Faysal ilk defa burada kendilerinin İngilizler tarafından kandırıldıklarını anladı. Emir Faysal Ocak 1920 ortalarında Suriye’ye döndü ve aynı yılın Mart ayında toplanan Eşraf Kongresi’nde Filistin ve Lübnan’ı da içine almak suretiyle “Büyük Suriye Kralı” ilân edildi. Ancak bu durum, 1920 Nisanı’nda toplanan San-Remo Konferansı’nda reddedilerek daha önce yapılan gizli anlaşmalar gereği Suriye ve Lübnan Fransız mandasına bırakıldı. İki taraf arasında 24 Temmuz’da cereyan eden Meyselûn Savaşı’nın ardından Fransızlar Şam’ı işgal edip Suriye’deki Haşimî krallığına son verdiler. Doğru cevap C’dir.

Irak, Suudi Arabistan’dan sonra dünyanın ikinci büyük petrol rezervlerine sahiptir. Bu yüzden dünyanın en önemli sıvı yakıtı olan petrole ihtiyaç duyuldukça ve alternatif enerji kaynakları gelişmedikçe Irak’ın önemi daha da artacaktır. Doğru cevap D’dir.

Irak, Arap yarımadasının kuzeydoğusunda yer alır. Kuzeyden Türkiye, doğudan İran, güneydoğudan Basra Körfezi ve Kuveyt, güneyden Suudi Arabistan ve batıdan Ürdün ve Suriye ile çevrilidir. Modern Irak coğrafyası toplam 438.317km. dır. Denize olan kıyı sınırı 60 km kadar iken kara sınırı 3500 km. civarındadır ve bunun 350 km’si Türkiye sınırıdır. Doğru cevap A’dır.

Tarihçiler, Osmanlı Devleti’nin Irak’taki varlığını üç devreye ayırırlar. Birinci devresi, doğrudan idarenin sürdüğü 1534-1704 dönemi; akabinde 1704-1831 Kölemen valileri dönemi ve 1831-1923 yılları arasında da doğrudan Osmanlı idaresinin ikinci dönemidir. Bütün bu süre zarfında Osmanlı idaresi, Irak üzerinde Osmanlı-İran çekişmeleri yüzünden iki kere de kesintiye uğramıştır. 1587-1629 ve 1736-1747 yıllarında İran’ın bölge üzerinde nüfuz kurma çabaları ve işgalleri doğrudan Osmanlı idaresini engellemiştir. Doğru cevap E’dir.

Irak’ta nasıl bir idare kurulacağı tartışılırken, Kerbela’da daha önce kurulmuş olan Cemiyye al Nahda al İslamiye’nin faaliyetleri ve özellikle Şiî müçtehit Ayetullah Şirazî’nin, “Müslüman olmayan bir hükümete bağlılığı isteyenlerin kâfir olacağına” dair fetvası, ayaklanmanın çıkmasına neden oldu. Tabii ki ayaklanmanın sebebi sadece bu değildi. İngilizlerin Irak idarecisi A. Wilson’un uygulamaları, yerli ahali yerine işlerde pek çok Hintlinin istihdam edilmesi, ayrıca Osmanlı döneminde uygulanan vergilerin iki hatta üç katına çıkarılması da isyanın oluşmasına katkıda bulundu. Doğru cevap B’dir.

İngilizler, Musul meselesi başta olmak üzere, Irak’ın geleceği üzerinde planlar yapmaya başladılar. Nitekim İngilizlerin ilk girişimleri Musul sorununa kendi lehlerinde bir çözüm arayışı olmuştur. Soruna haksız bir işgal olarak bakan Türkiye ise eninde sonunda meselenin kendi lehinde çözüleceğine inanıyordu. Aslında İngilizler de bunun farkındaydı ve bu yüzden Lozan’da üstün gayret sarf ederek Musul meselesinin çözümünü engelleyerek sorunu ileri bir tarihe ertelediler... Türkiye’nin yoğun protestolarına ve uluslararası girişimlerine sebep olan Musul meselesi, bilindiği gibi, Musul-Kerkük petrollerinden 25 yıl süreyle Türkiye’ye %10luk bir hissenin ayrılması şartıyla 1926’da İngilizlerin istediği biçimde halledildi. Doğru cevap D’dir.

1952’den sonra Cemal Abdunnasır’ın liderliğindeki Mısır, Irak’ın en güçlü muhalifi oldu. Sovyet nüfuzunun bölgede egemen olmaya başlamasından endişelenen Amerika, İngiltere’yi teşvik ederek bir takım bölgesel paktların oluşturulmasını istedi. Bunun bir sonucu olarak Irak 1955 yılında Türkiye, İran, Pakistan ve İngiltere ile Bağdat Paktı’nı imzaladığı zaman, Suriye ve Mısır memnuniyetsizliklerini açıkça ortaya koydular..  Doğru cevap C’dir.

Iraklı siyasetçiler oldukça dar görüşlü ve gereğinden fazla kararsız idiler. Araya devletler oyunu da girince Irak’ta anayasal monarşinin devam ettiği 1921- 1958 yılları arasında 58 kabine iş başına geldi. Sonuçta, Nasırcı düşüncelerden ziyade, Suriye’deki Baasçı düşüncelerden etkilenen Hür Subayların lideri Abdülkerim Kasım bir darbe yaptı. Darbe sırasında Kral naibi Abdulillah ve Kral II. Faysal ve Başbakan Nuri Said 14 Temmuz 1958’de öldürüldü. Böylece İngiliz desteğiyle ayakta duran Irak Haşimî Krallığı tarihe karıştı ve yerine Irak Cumhuriyeti kuruldu. Doğru cevap A’dır.

1980-1988 tarihleri arasında geçen savaş, İran ve Irak devletleri arasında gerçekleşmiştir. Doğru cevap D’dir.

Emir Abdullah, II. Dünya Savaşı başlar başlamaz hamisi İngilizlere savaşta yanlarında yer alabileceğini bildirdi. Başlangıçta savaş Avrupa’da seyrettiği için İngiltere buna gerek duymadı. Fakat çarpışmalar 1941 ‘de Ortadoğu’ya sıçrayınca Emir Abdullah’ın İngilizlerin yardımıyla 1921’den itibaren kurulmuş olan Glubb Paşa kumandasındaki ordusu (Arap Lejyonu), Irak’ta Alman subayların yardımıyla iktidarı ele geçiren Râşid Ali’ye karşı kullanıldı ve böylece Ürdün savaşa iştirak ettirildi. Arkasından da bu ordu İngiliz kuvvetlerinin Suriye’ye girmesinde büyük rol oynadı ve bu hizmetleri karşılığında Emir Abdullah’a bağımsızlık sözü verildi. Savaşın bitmesinden sonra verilen söz yerine getirilerek Ürdün’ün bağımsızlığı ve Abdullah’ın krallığı ilân edildi (22 Mart 1946); böylece halen sürmekte olan Ürdün Haşimî Krallığı tarih sahnesine çıkmış oldu. Doğru cevap D’dir.

Dünya petrol rezervlerinin Yüzde 16 sına sahip olması bu ülkeyi dünya endüstrisi için vazgeçilmez kılmaktadır.

Muhammed b. Abdilvehhab (1703-1792): Merkezi Arabistan’da Uyeyne’de doğdu.

634 yılında ilk kez İslam devletlerinin kontrolüne giren bölge
sonraki 9 asır boyunca değişik devletlerin kısa dönemli hâkimiyetleri altında yaşadı.

15 Ocak 1902 tarihinde gece yarısı Reşidilerin kontrolün- deki Riyad kalesini bir mukavemet görmeden ele geçirdi.

İngilizler, Yahudi sermayesinin desteğini garanti altına almak
için de 1917 Balfour Deklarasyonu ile Siyonist lobilere Filistin’i vaat etti.

Bunun için 1912 yılında Riyad’ın kuzeyinde suyu olan Artaviye’den başlayarak çölde yüz elliden fazla bölgede el-Hecer veya Hicra de- nilen yerleşme alanları kurdu. Kabile kabile yerleştirdiği bedevileri bir taraftan ziraate ve yerleşik hayata alıştırırken diğer taraftan da vehhabi akidesini öğrenip uygulamalarını sağladı. İhvan diye isimlendirilen bu yerleşimciler aynı zamanda Abdülaziz’in daha sonra kullanacağı askeri gücünü oluşturacaktı.

İdrisîler: Mağrıpli Ahmed b. İdrisi soyundan gelen Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed El İdrisî yırmınci yüzyılın başında Yemen’ın bir sancağı olan Asir’e gelerek dinî söylemleri ile kabileleri başına toplayıp, 1909 yılında Asîr’de bir devlet kurmaya teşebbüs etmiştir.

1932 yılından itibaren önce maliye akabinde de hariciye işlerini sürdürecek kurumları hayata geçiren Kral Abdülaziz, dini liderlerin itirazlarına rağmen 1933 yılında petrol arama imtiyazını bir Amerikan şirketine (Standart Oil of California) vermesi ile dünya gündeminde yer almaya başlamıştır.

Taklid: Şii itikadına göre, her şii, dini uygulamalarında, yaşayan bir müçtehidi (dini konularda fikir üretebilen) taklid etmek zorundadır. Taklid edene Mukallid, taklid edilene de Müçtehid veya Merce’u’t-taklid adı verilir.
Şii toplumunda en önemli yeri işgal eden müçtehidlerin etkisi de büyüktür. Ayrıca topladıkları Hums ile tükenmez mali kaynakları bulunmaktadır.