MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Yavuz Sultan Selim’in 1516 yılındaki seferi ile birlikte Osmanlı idaresine giren Suriye, XX. yüzyılın başlarına kadar 400 yıl, Osmanlı yönetiminde kaldı. Tarihsel bir karşılaştırma yapıldığında, Roma İmparatorluğu’ndan sonra bölge üzerindeki en uzun süreli hâkimiyeti Osmanlılar kurmuştur. Suriye toprakları, Osmanlı dönemi boyunca; buralardan sağlanan vergi gelirleri, Halep’in uluslararası ticaret sistemi içindeki yeri ve Şam’ın seferlerde geçiş yolları üzerinde bulunması gibi faktörlerle doğrudan denetim altında tutulmuştur. Doğru cevap B’dir.

1839’dan itibaren bölgede kurulan yabancı okullar ve özellikle 1866’da kurulan Suriye Protestan Koleji (bugün Beyrut Amerikan Üniversitesi) yeni bir aydın sınıfının doğuşunu beraberinde getirdi. Nazif Yazıcı, Butros Bustani ve Abdurrahman el-Kevakibi gibi aydınlar, sadece batının tesiriyle değil kendi edebî geleneklerini de ihya etmek maksadıyla Arap Rönesansı’nın temelini attılar. 1847 yılında Amerikan misyonerlerinin himayesinde Suriye ve Beyrut’ta Arap Edebiyatçılar Derneği’nin (Cem’iyyet El-Fünûn ve’l-Ulûm) kurulması ile başlayan Arap entelektüel milliyetçiliği hareketi, daha çok Hıristiyan Araplar tarafından büyük rağbet gördü. Yerli gayrimüslim tüccarların ve misyonerlerin finanse ettiği kolejlerde, bütünleştirici Arap-İslam kültüründen çok, Suriye ve Lübnan’ın İslam öncesi tarihleri vurgulandı. Doğru cevap C’dir.

1955 yılında, Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere arasında imzalanan Bağdat Paktı, bölgedeki en önemli gerilim alanlarından birini oluşturuyordu. Nasır’ın karşı çıktığı bu pakt, Suriye yöneticilerinde de büyük bir hoşnutsuzluk oluşturmuştu. Suriye ile Türkiye’yi savaşın eşiğine getiren gerilim süper güçlerin devreye girmesiyle çatışmaya dönüşmedi. Doğru cevap E’dir.

Tarih içinde Avrupa’da genellikle hüsn-ü kabul görmemiş olan Yahudiler yurt arama fikrini daima canlı tutmuşlardı. Zihinlerinde mevcut olan “vaat edilmiş topraklar” fikri ise, onları Filistin’e yönlendiriyordu. Bu konudaki ilk adım 1870’de Alliance İsraélite tarafından Yafa yakınlarında bir ziraat mektebi açılması ve orada “Siyon Sevdalıları” adıyla bir cemiyetin kurulmasıyla atıldı. Doğru cevap D’dir.

Savaşa hazırlıksız yakalanan Suriye’nin iç ve dış politikası ciddi bir sarsıntı geçirdi. Stratejik Golan Tepeleri’nin kaybedilmesi, Suriye ve Mısır’daki radikal sosyalist rejimlere duyulan güveni tamamen yok etti. Esed, Baas Partisi’nin ordu ve sivil örgütlerinde kendisine muhalefet edebilecek tüm önemli kişileri tasfiye etti. Kendine sadık kişileri ve özellikle yakın çevresini stratejik pozisyonlara atayan Esed, 1970 yılında, yönetime doğrudan el koydu. Hafız Esed, “Hareketü’t Tashih” (Düzeltme Hareketi) olarak isimlendirdiği darbe sonrasında güven oluşturacak adımlar attı. Siyasi tutuklulardan bazıları serbest bırakılarak, reform vaatleri eşliğinde kimi baskılar hafifletildi. Ayrıca, Arap ülkeleri ile ilişkilerde olumlu gelişmeler gerçekleşti. Uzun yıllar bozuk olan ilişkilerin tamiri için yeni bir dış politik açılım gerçekleştirildi. Doğru cevap C’dir.

Ortadoğu siyasetinde Suriye’nin en hayati girişimlerinden biri Lübnan savaşıdır. Lübnan’da iç politikadaki etnik gerilim 1970 yılından itibaren tırmanışa geçti. Özellikle artan sayıda Filistinli mültecinin ülkeye gelişi Lübnan’daki Müslüman Sünni nüfusu arttırdığı için, Hıristiyan ve Şii kesimlerde derin bir hoşnutsuzluk başlamıştı. Birkaç yıl süren sinir harbi nihayetinde 1975 yılında Filistin gerillaları ile Lübnan’daki Hıristiyanlar arasında patlak veren çatışma 14 yıl sürecek iç savaşı başlattı. Doğru cevap A’dır.

Su sorunu ilk defa 1950’li yıllarda gerek Suriye ve gerekse Türkiye’nin Fırat nehri üzerinde büyük çaplı projeler geliştirmeye başladıkları bir dönemde kendini gösterdi. 1970’lerin ortasından itibaren Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) çerçevesinde devasa yatırımlar yapmaya başlayan Türkiye’nin Fırat ve Dicle nehirlerine ilişkin planları komşularla ilişkilerini olumsuz etkiledi. Sorunu çözmek üzere 1983’te Türkiye, Irak ve Suriye arasında Ortak Teknik Komite kuruldu. Uzun ve çetin pazarlıklar ardından, 1986 yılında Suriye 1987 yılında Türkiye başbakanlarının karşılıklı ziyaretleri sırasında imzalanan anlaşmalarla su paylaşımı adil ve hukuki ölçütlere bağlandı.  Doğru cevap D’dir.

Etnik gruplar arasındaki gerilim 1841, 1845 ve 1860’ta büyük can ve mal kayıplarının yaşandığı mezhep çatışmalarına neden olmuştur. Etnik gerilim Osmanlı üzerindeki Batı baskısını arttırırken, çözüm olarak 1861 Cebel-i Lübnan Nizamnamesi’yle kurulan Mutasarrıflığın başına, Katolik bir Osmanlı vatandaşı getirilmiş ve bu mutasarrıfa yardım etmek üzere altı büyük mezhebin temsil edildiği 12 kişilik bir yönetim konseyi kurulmuştur. Başına Hıristiyan bir idarecinin getirilmesi ve yönetim konseyinin mezhep dengeleri gözetilerek oluşturulması bakımından mutasarrıflık sistemi, ileride kurulacak Lübnan devletinin de yönetim modeline ilham verecektir Doğru cevap C’dir.

Lübnan’da, Fransız işgaline karşı ortak bir paydada buluşan tarafların bu uzlaşmasına göre, siyasi alanın dini mezhepler temelinde şekillenmesi (confessionalism), bu bağlamda geniş yetkilerle donatılmış cumhurbaşkanın Maruni, başbakanın Sünni ve meclis başkanının Şii olması kararlaştırılmıştır. Confessionalism, özellikle çok sayıda dini grubun bir arada yaşamak zorunda olduğu durumlarda, siyasi ve kurumsal iktidarı bu gruplar arasında belirli bir oranda paylaştırarak kurulan yönetimdir. Doğru cevap C’dir.

Lübnan’daki iç savaşın 15 yıllık faturası ağır oldu. 144 bini aşkın insan hayatını kaybederken, yüz binlercesi yaralanmış, 17 bin kişi kaybolmuş ve bir milyona yakın insan ülkeyi terk etmek zorunda kalmıştır. Uzun müzakerelerin ardından Milli Uzlaşma Belgesi yani Taif Anlaşması, 22 Ekim 1989’da kabul edildi. Anlaşma, mezhebi dengeye dayalı Lübnan iç siyasetini revize ederken İsrail’e karşı mücadele veren Hizbullah hariç tüm milis güçlerin dağıtılması, göçmenlerin yeniden yurtlarına dönmesi gibi sosyal barışı doğrudan etkileyen hususları karara bağladı. Anlaşma Soğuk Savaş’ın sona erdiği belirsiz bir dönemde bölgesel aktörlerin uzlaşmasını yansıtıyordu. Taif Anlaşması ile siyasi gücün dinî cemaatler arasındaki dağılımı yeniden düzenlenmiş; 128 sandalyeli parlamento Hıristiyanlar ve Müslümanlar arasında eşit paylaşılmıştır. Doğru cevap E’dir.

Jeopolitik: Coğrafya ve tarihin belirlediği ilişkilerdir. Devletlerin dış politika davranışlarını, ülkelerin coğrafi konumu, fiziki çevresi, sahip olduğu kaynaklar, geçiş yolları vs. ile ilişkilendiren yaklaşımdır. Kısaca bir bölgenin coğrafyası ve orada gelişen tarih, o bölgenin jeopolitiğini (coğrafyadan kaynaklanan siyasi önemini) belirleyen dinamiklerdir. Bu kavram ilk defa İsveçli Kjellen (1864-1922) tarafından kullanıldı ve Halford MacKinder (1860-1947) tarafından geliştirildi.

Ortadoğu teknoloji ve bilime yön veren bir bölge olarak tanımlanamaz. Doğru cevap A seçeneğidir.

Hindistan hiç bir kaynakta bir Ortadoğu ülkesi olarak kabul görmemiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bedevîler Çöllerde hayatlarını göçebe olarak geçiren gruplardır ve yerleşik hayata ve ziraata karşıdırlar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hazarî: Bedevilerin aksine çöllerdeki vahalarda yerleşik hayatı benimsemiş guruplardır. Kan bağı ve kabile bağları konusunda bedevîler gibi olmakla birlikte bunlar ziraat ve ticaret ile uğraşırlar. En büyük sorunları bedevîlerin yaptıkları yağmalardır. Bu yağmadan kurtulabilmek için bedevîlere “ihave” adıyla bir “kardeşlik vergisi” öderler.

Abbasiler döneminde islami bilimler (hadis, tefsir, fıkıh), dil, felsefe ve tarih gibi kültür ve medeniyet alanında İslam dünyası önemli gelişmeler yaşamıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Soğuk Savaş, Başını ABD’nin çektiği Batı Bloğu ile Sovyetler Birliği’nin çektiği Doğu Bloğu arasında, 1947 ile 1991 yılları arasında süren uluslar arası siyasi, ideolojik ve askeri gerilim dönemidir.

Bölgede en yaygın konuşulan dil Arapçadır.

Yezidilik: Kökü Emeviler zamanına kadar indirilen ve İslam ile putperest inançların karışımından meydana gelen bir dindir. Melek Taus diye isimlendirdikleri Şeytan’a tapmaları ile tanınmışlardır. Suriye’de ortaya çıkmasına rağmen Kuzeybatı Irak’ta Sincar dağlarında Kürtler arasında gelişmiştir. Bu gün ağırlıklı olarak Irak’ta yaşamakta olup yeni Irak anayasasında da kabul edilen etno-dinî bir guruptur.

Filistin’de Yahudi Devleti kurmayı amaçlayan Siyonizm fikri ile başlayan Arap İsrail sorunun bir tarafında İsrail diğer tarafında da Filistinliler bulunmaktadır.