MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Haşimîler X. yüzyıldan XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar (1924) Mekke’nin yönetimini elinde bulunduran emîrlerle, I. Dünya Savaşı’ndan sonra bir müddet Hicaz, Suriye, Irak ve halen Ürdün’de hüküm süren kralların mensup olduğu ailenin adıdır. Doğru cevap A'dır.

Oldukça zeki ve dünya siyasetine vakıf olan Şerif Hüseyin aynı zamanda ihtiraslı bir kişiliğe sahipti. Hatta II. Abdülhamid tarafından İstanbul’da zorunlu ikamete tutulmasının muhtemel nedeni de onun bu kişiliğiydi. Şerif Hüseyin göreve başladığından itibaren merkezi idare ile ters düştü. Zira ittihatçılar, geçmişe ait her türlü imtiyazları kaldırıp, her yerde anayasayı ve dolayısıyla merkezin gücünü hissettirmek istiyorlardı. Oysa Şerif Hüseyin en azından kendisinden öncekiler gibi eski imtiyazları sonuna kadar kullanmak arzusunda idi. Bu yüzden devletin merkezden yaptığı düzenlemelere karşı geliyor, hatta bölgedeki devlet memurları ile anlaşamıyordu. İttihatçılar asırlardır Cidde üzerinden kontrol edilen Mekke’yi vilayet merkezi yapma teşebbüsünde bulunarak bu çekişmeyi daha da arttırdılar. Medine’ye kadar ulaşan demiryolunu da Mekke’ye ulaştırmak istediler. Şerif Hüseyin ise merkezin gittikçe artan nüfuzundan rahatsız oluyordu. Bu rahatsızlığını da ittihatçıların uygulamalarına karşı gelerek gösteriyordu. Özellikle Vehip Bey’in Nisan 1914’te Hicaz valisi olarak tayin edilmesinden sonra bu sürtüşmeler daha da arttı. Doğru cevap B'dir.

Irak’ın, Akdeniz bölgesini Basra Körfezi aracılığı ile Pakistan, Hindistan ve Uzakdoğu’ya bağlayan kısa bir yol geçidi üzerinde bulunması ona coğrafi konumu bakımından bir irtibat ülkesi olma imtiyazını da vermektedir. Çevresindeki ülkelere nazaran daha geniş tarım alanlarına ve özellikle zengin petrol yataklarına da sahip olması Irak’ın jeopolitik önemini arttırmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Irak diğer Ortadoğu ülkelerinin etnik ve dini bakımdan gösterdiği özellikleri sergiler. Arap, Kürt ve Türk etnik unsurunun dışında daha ziyade dini farklılıkları ifade eden Keldani, Süryani, Ermeni, Musevi, Sabii (Mandei) ve Yezidiler bulunmaktadır. Bu gurupların etnik kimlikleri ağırlıklı olarak Arap ve Kürtler ile bu bölgeye göç etmiş Farslardır. Müslüman guruplar Şii ve Sünni olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Sağlıklı nüfus sayımları olmamakla birlikte, Şii nüfus Sünni nüfustan fazladır. Tarih boyunca Irak, farklı dini ve etnik grupları bünyesinde barındırmış heterojen yapıda bir ülkedir. Irak’ta nüfus dağılımının tahmini rakamları şöyledir: Genel olarak nüfusun %75’ini Araplar, %18’ini Kürtler ve geri kalan %7’sini de Türkmenler, Asurîler, Ermeniler ve diğer gruplar oluşturmaktadırlar. Ancak bu rakamlar tartışmalı olup, özellikle küçük gruplar kendilerini daha fazla gösterme eğilimindedir. Mesela Türkmenlerin % 10 olduklarına dair iddialar vardır. Doğru cevap D'dir.

Hıristiyan guruplar, Keldaniler, Asurîler, Süryani Ortodokslar, Süryani Katolikler, Ermeni Ortodokslar, Ermeni Katoliklerle birlikte az sayıda Protestanlardan oluşmaktadır. Hıristiyanlar, Irak’ın değişik yerlerinde dağınık halde yaşamaktadırlar. Başkent Bağdat Hıristiyanların yoğun oldukları başlıca merkezdir. Hıristiyanların yoğun olduğu diğer bir yer de Musul ve çevresidir. Aynı şekilde Erbil’de, Kerkük’te, Duhok ve Basra’da da Hıristiyan nüfus vardır. Keldani kilisesi, Irak’taki Hıristiyan azınlık arasında çoğunluğu oluşturmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Suudi Arabistan'ın güneyinde Yemen, doğusunda Uman, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt ve Irak yer almaktadır.

Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması akabinde Londra’daki en önemli tartışma konularından bir tanesi Irak’ın geleceği idi. Nitekim Osmanlı Devleti henüz savaşa iştirak etmeden önce, İngilizler kuvvetlerini, Ekim 1914’te Hindistan’dan Bahreyn Adası önlerine getirip fırsat kollamaya başlamışlardı. Osmanlı Devleti, Kasım 1914’de savaşa girdiğini ilan edince, beklediği fırsatı yakalayan İngiltere, kuvvetlerini Fave Boğazı’ndan Basra’ya doğru sevk ederek fiilen Irak’ın işgaline girişti. 1914 yılının sonlarında Basra’ya doğru ilerleyen İngilizlerin sloganı “Irak halkının özgürleştirilmesi” idi. Nitekim bu sloganın cazibesine kapılan bir kısım Iraklı entelektüel, bürokrat v.s., Bağdat’tan Basra’ya geçerek İngilizlerin hizmetine girdi. Doğru cevap D'dir.

Basra Körfezi kıyılarındaki petrol rezervleri de Suudi Arabistan’ın Jeopolitiğini belirleyen en önemli unsurdur. Dünya petrol rezervlerinin % 16 sına sahip olması
bu ülkeyi dünya endüstrisi için vazgeçilmez kılmaktadır.

Başkentin bulunduğu Riyad ve çevresi Sünnî/Vehhabi; Doğu tarafında yer alan Katıf, Ahsa bölgeleri genelde Şiî; Hicaz bölgesi ise farklı Sünnî mezheplerden meydana gelmekle birlikte; Medine’de az da olsa köklü bir Şiî gurubu (Nahavile) da bulunmaktadır. Ayrıca Necran bölgesinde de İsmaililer yaşamaktadır.

Saddam’ın devlet başkanı olması ile birlikte bölgesel dengeleri sarsacak İran-Irak Savaşı’nın başlaması aşağıda bahsedeceğimiz olaylar ve menfaatler ile paralellikler arz etmesi, Saddam’ın kimliği hakkında bugün bile giderilemeyen kuşkular uyandırmaktadır. 1979 yılında Necef ve Kerbela’da başlayan Şii ayaklanmaları sert bir şekilde bastırıldığı gibi, Muhammed Bakır el Sadr ve kız kardeşinin 1980 yılında idam edilmeleri İran-Irak ilişkilerini iyice gerdi. Böylece Irak, 22 Eylül 1980’de İran topraklarında işgale girişerek yeni bir savaşı başlattı. Doğru cevap E'dir.

Muhammed b. Abdilvehhab Orta Arabistan’da Necid bölgesinde yaşayan ve Hanbeli mezhebine bağlı bir ulema ailesine mensuptu. Eğitimini ailesinin yanında tamamladıktan sonra Hanbeli mezhebini, 13 Yüzyıl’da yaşamış olan Harranlı İbn Teymiyye’nin (1263-1328) görüşleri doğrultusunda yorumlayıp yeni bir dinî anlayış (Vehhabilik'i) geliştirdi.

15 Ocak 1902 tarihinde gece yarısı Reşidilerin kontrolündeki Riyad kalesini bir mukavemet görmeden ele geçirdi. Böylece bölgede tekrar Suudi ailesinin dönemi başladı. Nitekim bu tarih Suudi Arabistan’ın kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.

1950 yılı başlarından itibaren artık İngiltere’nin Orta-Doğu’daki yerini almaya başlayan Amerika, bölge politikalarında yeni düzenlemeler yapma ihtiyacı duydu. Amerika’nın Orta-Doğu politikalarında etkin aktör olması, daha ziyade 1957’te Eisenhower doktrinlerinin açıklanmasından sonradır. Uluslararası komünizmin açık saldırısına karşı Orta-Doğu ülkelerini korumayı taahhüt eden bu doktrin esasında İngiltere’nin bıraktığı boşluğu doldurmak ve batı endüstrisi için son derece önemli olan petrol kaynaklarını kontrol etmeyi maçlamaktaydı. Ancak bu doktrinden beklenen sonucun alındığını söylemek zordur. Nitekim, daha önce tıpkı Bağdat Paktı ile ikiye bölünen Arap ülkeleri, bu doktrinden sonra daha da belirgin bir biçimde bölünerek, Amerika veya Sovyet yanlısı olarak ortaya çıkmışlardır. Doğru cevap C'dir.

İngilizlerin gözetiminde 1922 yılında yaptığı Muhammara anlaşması ile Irak sınırını belirlemiştir.

Kral Abdülaziz, ölümü olan 1953 yılına kadar; akabinde oğulları Suud 1964; Faysal 1974; Halid 1982; Fahd 2005 yılına kadar Suudi Arabistan’ı idare etmişlerdir.

ABD’nin Afganistan’da savaşmak üzere organize ettiği nsavaşçıların sonradan oluşturdukları grup El Kaide’dir.

I. Dünya Savaşı sonrasında Şark-ı Ürdün, Allenby’nin “düşmanın işgal edilmiş doğu bölgesi” taksimatı içinde kalmıştı. Faysal b. Hüseyin’in Suriye Krallığı’nı tesisi üzerine Kerek ve Amman buraya bağlanmış, Maan ve Akabe de Hicaz Kralı Hüseyin’e itaatini bildirmişti. Fakat Suriye’nin Fransız mandasına terk edilmesi ve Faysalın Şam’dan çıkarılması ile bu bölge başsız kaldı ve anarşiye sürüklendi. Doğru cevap A'dır.

Emir Abdullah, II. Dünya Savaşı başlar başlamaz hamisi İngilizlere savaşta yanlarında yer alabileceğini bildirdi. Başlangıçta savaş Avrupa’da seyrettiği için İngiltere buna gerek duymadı. Fakat çarpışmalar 1941 ‘de Ortadoğu’ya sıçrayınca Emir Abdullah’ın İngilizlerin yardımıyla 1921’den itibaren kurulmuş olan Glubb Paşa kumandasındaki ordusu (Arap Lejyonu), Irak’ta Alman subayların yardımıyla iktidarı ele geçiren Râşid Ali’ye karşı kullanıldı ve böylece Ürdün savaşa iştirak ettirildi. Arkasından da bu ordu İngiliz kuvvetlerinin Suriye’ye girmesinde büyük rol oynadı ve bu hizmetleri karşılığında Emir Abdullah’a bağımsızlık sözü verildi. Savaşın bitmesinden sonra verilen söz yerine getirilerek Ürdün’ün bağımsızlığı ve Abdullah’ın krallığı ilân edildi (22 Mart 1946); böylece halen sürmekte olan Ürdün Haşimî Krallığı tarih sahnesine çıkmış oldu. Doğru cevap B'dir.

Bölgede en önemli organizasyon 1981 yılında kurulan Körfez İşbirliği Teşkilatı’dır (GCC) ve Suudi Arabistan bu teşkilatın lokomotifi durumundadır. Gerçekte ekonomik işbirliğini öngören bu teşkilat, Arap Dünyası’ndaki son gelişmelerden itibaren de siyasi bir blok oluşturmuştur. Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri ve Uman’dan oluşan birlik; Körfez ülkelerinden olmamasına karşılık Ürdün ve Fas’ı da gözlemci olarak birliğe katmışlardır.

Mısır Beylerbeyi Hadım Süleyman Paşa’ya Hind Seferi emri verildiğinde o da
hazırlıklarını tamamlayarak önce Kızıldeniz’in girişindeki stratejik bir mevki olan
Aden’i ele geçirdi ve burayı Hint seferi için bir üs yaptı (1538). Bu tarihten sonra
Osmanlı hakimiyeti sahilden başlayarak Yemen’e yayıldı ve 1540 yılında Yemen
Beylerbeyliği kuruldu.