MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 2

Suudi Arabistan’ın tamamı Müslümandır. Ancak şu şekilde bir tasnif yapmak mümkündür: Başkentin bulunduğu Riyad ve çevresi Sünnî/Vehhabi; Doğu tarafında yer alan Katıf, Ahsa bölgeleri genelde Şiî; Hicaz bölgesi ise farklı Sünnî mezheplerden meydana gelmekle birlikte; Medine’de az da olsa köklü bir Şiî gurubu (Nahavile) da bulunmaktadır. Ayrıca Necran bölgesinde de İsmaililer yaşamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Suudilerin idaresindeki Dir’iyye’ye giden Muhammed b. Abdilvehhab, burada Suudi ailesinin reisi Muhammed b. Suud ile irtibata geçti. Yaptıkları görüşmeler neticesinde iki taraf arasında bir ittifak meydana geldi. Buna göre Muhammed b. Suud oluşturacakları yapıda eskiden olduğu gibi gelenekten gelen gücünü kullanabilecek, kendisi de dinî işlerden sorumlu olacaktı. Böylece gelenek ve dinî bir yapıdan oluşan ve zamanla devletleşecek olan bir ittifak kuruldu. Bu yeni dinî yorum Vehhabilere, doğru yola getirmek için diğer Müslümanlar ile savaşmayı meşru kılıyordu. Ayrıca bu anlayış Arap kabileleri arasında mevcut geleneksel gazve yani birbirlerini yağmalama kültürünü de destekleyince kolay kabul gördü. Bu tarihten itibaren vehhabî öğretisini yaymak adına çevrelerindeki kabileler ve kasabalar üzerine giderek savaşan Suudi ailesi, sürekli nüfuz alanlarını geliştirdi. Doğru cevap A'dır.

Muhammed b. Abdilvehhab Orta Arabistan’da Necid bölgesinde yaşayan ve Hanbeli mezhebine bağlı bir ulema ailesine mensuptu. Eğitimini ailesinin yanında tamamladıktan sonra Hanbeli mezhebini, 13 Yüzyıl’da yaşamış olan Harranlı İbn Teymiyye’nin (1263-1328) görüşleri doğrultusunda yorumlayıp yeni bir dinî anlayış geliştirdi. Muhammed b. Abdilvehhab’in ismine nispetle Vehhabilik diye isimlendirilen bu yeni yoruma göre; asırlardır Müslümanlar sapkınlık içindedirler, uzun zamandan beri İslamiyet, Kur’an’da ve Hz. Muhammed’in hadislerindeki şeklinden hayli uzaklaşmıştır, bu yüzden yeniden eski şekline döndürülmelidir, Müslümanların dini hayatı bid’atler (sonradan ortaya çıkan uygulamalar) ile doldu, bunun için bu bid’atler ile savaşarak dini aslına döndürmek gerekmektedir. Doğru cevap D'dir.

Abdülaziz, bütün gücüne ve siyasi dehasına rağmen kendisine bağlı göçebe unsurları yerleşik hayata geçirmeden ve onları eğitmeden kalıcı bir devlet kuramayacağının farkındaydı. Bunun için 1912 yılında Riyad’ın kuzeyinde suyu olan Artaviye’den başlayarak çölde yüz elliden fazla bölgede el-Hecer veya Hicra denilen yerleşme alanları kurdu. Kabile kabile yerleştirdiği bedevileri bir taraftan ziraate ve yerleşik hayata alıştırırken diğer taraftan da vehhabi akidesini öğrenip uygulamalarını sağladı. İhvan diye isimlendirilen bu yerleşimciler aynı zamanda Abdülaziz’in daha sonra kullanacağı askeri gücünü oluşturacaktı. Doğru cevap B'dir.

İngilizlerin himayesinde kurulmuş olan Hicaz Haşimi Krallığı topraklarına 1924 yılında yönelen Abdülaziz (İbn Suud), 1925 yılına kadar sürdürdüğü savaşlar ile Hicaz bölgesini de tamamen hakimiyetine kattı ve ertesi yıl kendisini Hicaz Kralı ve Necid ve Civarının Sultanı olarak ilan etti (1926). Aynı yıl -henüz dünya tanımamış iken- Türkiye Cumhuriyeti bu yeni siyasi yapıyı resmen tanıdı. Doğru cevap C'dir.

Abdülaziz bin Abdurrahman: Modern Suudi Arabistan’ın kurucusu olarak kabul edilir. Literatürde ailesine nispeten kendisi İbn Suud, Necid Emiri, Suudi Arabistan Kralı gibi isimler ile de anılır. Kuruluşundan bugüne kadar geçen süredeki bütün Suud kralları onun oğullarıdır. Doğru cevap A'dır.

Reşidiler: Merkezi Arabistan’da Cebel-i Şammar’da bir ailedir. Suud ailesinin müttefiki iken daha sonra en büyük rakibi olmuşlardır. Hatta 1891’de Suudilerin kontrolündeki Riyad’ı ele geçirerek onları sürmüşlerdir. Bölgede Osmanlı Devletine en sadık ailelerden biri olarak bilinen aile emirleri Muhammed b. Reşid’den itibaren Cebel-i Şammar kaymakamı olarak tayin edilmişlerdi. Doğru cevap B'dir.

Siyasi Yapılanma: Suudi Arabistan’da siyaset yasaktır. Mutlak monarşi egemendir. Kralın yetkilerini şer’î hükümlerin dışında hiçbir şey kısıtlamamaktadır. Bu yüzden kralı denetleyen mekanizma sadece Muhammed b. Abdilvehhab’ın soyundan gelen (Âl-i Şeyh) ulema sınıfıdır. Her iki taraf arasında akrabalıklar da tesis edildiğinden yetkiler adeta yazılı olmayan kurallar ile aralarında bölünmüştür. Buna rağmen Suudi toplumu dünyada ve bölgesindeki gelişmelerden uzak tutulamamıştır. Pek çok gizli ve açık siyasi guruplar ortaya çıkmıştır. Ülkenin yasama kaynağı olan Hanbeli mezhebinin vehhabi yorumunu dahi tenkit eden Yeni Vehhabî Hareketi (Selefîler) bunlardan bir tanesidir. Resmi dini görüşü eleştirerek her türlü seküler gelişmelere karşı çıkmaktadırlar. Doğru cevap E'dir.

En eski Arap toplumunu temsil eden Yemen bir kabile toplumudur. Özellikle ülkenin kuzey tarafları (Yukarı Yemen) kabilelerin etkin olduğu yerlerdir. Güney’de kabilevi toplum yapısı daha zayıf olmakla birlikte, burada yaşayanların çoğunun da bir şekilde Kuzey’dekiler ile akrabalık bağları bulunmaktadır. Genelde devlet önünde kendi nüfuz ve mevkilerini muhafaza etme arzusu duyan kabilelerin zaman zaman birbirleri ile menfaatleri çatışmaktadır. Ancak Zeydî mezhebine mensup kabileler tarih boyunca bütünlük arzederek Yemen içinde 1962 yılına kadar özel statülerini muhafaza edebilmişlerdir. Ülkede Afrika Arapları, Güney Asya kökenliler ile az da olsa Avrupalılar da bulunmaktadır. Ayrıca Osmanlı döneminden kalma Türk kökenli aileler de mevcuttur. Yerli halka karışan ve şehir toplumunda oldukça prestijli bir yeri olan Türk asıllıların (bir gurup oluşturmamışlardır) sayısı hakkında net bilgi bulunmamaktadır. Yemen’de başta Somali ve Irak kökenli olmak üzere 150 bin civarında (2010 itibari ile) da mülteci yaşamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Osmanlılar bölgeyi tahliye ettikten sonra, Yemen’de bir tarafta İngilizler (daha ziyade güneyde) diğer tarafta da Zeydilerin idaresi başladı. İmam Yahya, savaşın sonunda Yemen’de kalan Osmanlı memurlarını bırakmayarak idarenin onların elinde gelişmesini sağladı. Her ne kadar uyguladığı yasalar Zeydi mezhebinin prensipleri olsa da idari mekanizma daha ziyade Türklerin tesis estiği tarzda yürüdü. Yemen, Lozan anlaşmasının imzalandığı 1923 yılına kadar hâlâ bir Osmanlı toprağı olarak kalmaya devam etti. Hatta 1920 seçimlerinde orada da TBMM için milletvekilleri seçildi ama Ankara’ya gelme imkanları olmadı. Doğru cevap D'dir.

Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı Osmanlı topraklarına katması üzerine (1517) Mekke emiri olann Şerîf Berekât b. Muhammed, bir elçilik heyetiyle birlikte on iki yaşındaki oğlu Ebû Nümeyy’i Mısır’a gönderip padişaha saygılarını ve Osmanlı hâkimiyetini benimsediğini bildirdi. Bunun bir nişanesi olarak da Mekke’nin anahtarlarını sundu. Doğru cevap B.

Yavuz Sultan Selim’den itibaren Osmanlı Sultanları kutsal bölgelere duydukları saygıdan ötürü Hâdimu’l-Haremeyn (İki kutsal mekânın hizmetçileri) unvanını kullanıyorlardı. Doğru cevap C.

Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı Osmanlı topraklarına katması üzerine (1517) Mekke emiri olan
Şerîf Berekât b. Muhammed, bir elçilik heyetiyle birlikte on iki yaşındaki oğlu Ebû Nümeyy’i Mısır’a gönderip padişaha saygılarını ve Osmanlı hâkimiyetini benimsediğini bildirdi. Doğru cevap B.

II. Meşrutiyetin ilânından sonra da durum değişmedi ve Avn ailesine mensup ve o sırada İstanbul’da bulunan Şerîf Abdullah Paşa b. Muhammed emirliğe tayin edildi. Ancak onun Mekke’ye hareket hazırlığı içinde iken ansızın ölümü üzerine yerine aynı aileye mensup olan ve 1893’ten beri İstanbul’da zorunlu ikamete tabi tutulan Şûrâ-yı Devlet âzası Şerif Hüseyin b. Ali gönderildi (1908). Doğru cevap A.

Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni paylaşmak üzere aralarında gizli anlaşmalar yapan İtilâf devletleri Hicaz bölgesi (Cidde-Mekke-Medine ve civarı) üzerinde de birtakım hesaplar içindeydiler. İngilizler, daha savaşın başlarında İttihatçılar ile çekişmesini de göz önünde tutarak Şerif Hüseyin’in hareketlerini takibe almışlardı. Sonunda bekledikleri oldu. Şerif Hüseyin’in Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Hicaz temsilcisi sıfatıyla bulunan oğlu Abdullah, babası adına Mısır’daki İngiliz yetkilileriyle görüşmeler yaparak muhtemel bir isyan girişiminde kendilerini desteklemelerini istedi. Bunun üzerine İngilizler, pek çok vaatle Şerîf
Hüseyin’i Osmanlı Devleti’ne karşı isyan etmesi için teşvike başladılar. Doğru cevap E.

Abdülazîz b. Suud’un Hicaz’ı tamamıyla ele geçirmesinden sonra tarihte ilk defa ortaya çıkmış olan Hicaz Haşimî Krallığı (1916-1925) da kısa zamanda tarihe karışmış oldu. Doğru cevap

Yukarı havzada Dicle ve Fırat giderek birbirine yaklaşan vadilerde akarak Basra yakınlarındaki Kurna’da birleşir. Birleştiği yere Şattularap adı verilir. Burada
birleşen nehirler yaklaşık 160 km boyunca akarak Basra Körfezi’ne dökülür. Doğru cevap E.

Irak’ta yaşayan diğer bir etno-dini gurup Yezidilerdir. Yezidiler, etnik kimlikleri tartışmalı bir topluluktur. Kutsal yerleri Irak’ta Musul yakınlarında Laleş bölgesindedir. Bunların dışında heterodoks bir gurup olarak Sabiiler de bulunmaktadır. Ayrıca Irak’ta Şebek’ler gibi değişik isimler altında başka guruplar da mevcuttur. Doğru cevap D.

Irak’ın tümü üzerinde İngiltere’nin fiili İşgali 1917 yılında başlamış olmakla birlikte, bölgede İngiliz mandası resmen 1920 San-Remo konferansından sonra gerçekleşti. Ancak bu arada kurulacak mandanın şekli ve Irak’ın idari taksimatı üzerinde İngiltere ile müttefikleri arasında yoğun tartışmalar yaşandı. Doğru cevap E.

Şerif Faysal’ın, İngilizlerin desteği ile 23 Ağustos 1921’de Irak kralı ilan edilmesiyle, Irak Haşimî Krallığı kuruldu. Doğru cevap E.