MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Suudi Arabistan 2. 149.690 km. kare toprağı ile Arap Yarımadası’nda yer almaktadır. Doğu sahilleri Basra Körfezi’ne batı sahilleri de Kızıldeniz’e uzanmaktadır. Arap yarımadası diye isimlendirilen coğrafyanın merkezinde olması hasebi ile pek çok Arap devleti ile sınırı vardır. Güneyinde Yemen, doğusunda Uman, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt ve Irak yer almaktadır.

Suudi Arabistan’ın tamamı Müslümandır. Ancak şu şekilde bir tasnif yapmak mümkündür: Başkentin bulunduğu Riyad ve çevresi Sünnî/Vehhabi; Doğu tarafında yer alan Katıf, Ahsa bölgeleri genelde Şiî; Hicaz bölgesi ise farklı Sünnî
mezheplerden meydana gelmekle birlikte; Medine’de az da olsa köklü bir Şiî gurubu (Nahavile) da bulunmaktadır. Ayrıca Necran bölgesinde de İsmaililer yaşamaktadır.

Özellikle Hicaz bölgesine gerek Osmanlılar ve gerekse Suudiler zamanında göç ederek yerleşen değişik etnik kimliğe mensup (Türkistanlılar, Türkler, Afganistanlılar, Endonezyalılar, Afrikalılar, vs.) Müslüman guruplar bulunmakla birlikte; bunlar da kuruluş yıllarında vatandaşlık alarak Suudi toplumu ile kaynaşmışlardır.

Osmanlı devleti vehhabileri ancak Irak ve Suriye vilayetleri sınırlarında faaliyet göstermeye başladıklarında ciddiye aldı. Fakat geç kalınmıştı ve onlar nüfuzlarını 19. yüzyılın başında kısa süreli de olsa Hicaz’a (Mekke-Medine) kadar uzattılar. Mekke ve Medine’yi işgal ederek öğretilerini orada uygulamaya soktular. Bu durum Osmanlı Devleti’nin aşırı tepkisine neden oldu. Suudilerin, başka bir deyişle vehhabilerin Hicaz bölgesine el atmaları Osmanlı Devleti’nin Müslümanlar üzerindeki hilafet prestijini sarstı. Bu yüzden onları Hicaz’dan çıkartmak için önce Bağdat ve Şam valileri, ardından
da Mısır valiliği aracılığı ile askeri harekâtlar yaptırdı. Uzun süre uğraşılan bu problem ancak Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın 1818 yılında Necid içlerine yaptığı askeri sefer neticesinde bertaraf edilebildi. Vehhabilerin merkezi Dir’iyye tahrip edildi ve o sıradaki emirleri Abdullah b. Suud önce Kahire’ye ardından da İstanbul’a gönderilerek idam edildi.

1876 yılında Riyad’ta doğan ancak ailesi ile birlikte küçük yaşta Kuveyt’e iltica etmek zorunda kalan Abdülaziz b. Abdurrahman Modern Suudi Arabistan’ın kurucusu olarak kabul edilir. Literatürde ailesine nispeten kendisi İbn Suud, Necid Emiri, Suudi Arabistan Kralı gibi isimler ile de anılır. Kuruluşundan bugüne kadar geçen süredeki bütün Suud kralları onun oğullarıdır.

Arap Denizi, Aden Körfezi ve Kızıldeniz ile çevrili olan Yemen, Suudi Arabistan ile Uman arasında 527. 968 kilometre karelik orta büyüklükte olan ve Arap Yarımadası’nın güneybatısında yer alan bir ülkedir. Arap Yarımadası’nda en eski uygarlıkların yeşerdiği verimli bir coğrafya olduğu için tarihte bu bölgeye “Mutlu Yemen” ismi verilmiştir.

Yemen’in Osmanlı idaresine alınmasından beklenen temel faydalar; Portekiz tehdidinin
bölgeden uzaklaştırılması, Haremeyn’in muhafazası, Hindistan ticaret yolunun (baharat yolu) güvenliğinin sağlanması ve Yemen’de uzun zamandan beri sürmekte olan istikrarsızlığın düzene kavuşturulması idi. Modern Yemen tarihçileri de birçok diğer Arap
ülkeleri tarihçilerinin aksine bu hususları sıklıkla dile getirerek Osmanlı Devleti’nin Yemen’deki varlığını gerekli bulmaktadırlar ve bu duruma olumlu bakmaktadırlar.

Hindistan’a yerleşen İngiltere, tıpkı Portekizliler gibi önemini kavradığı Aden’le ilgilenir. Bu tür bölgelerde uyguladığı genel siyasetlerine uygun olarak 19. yüzyılın başlarında San’a Şeyhi ile ihtilâf halinde olan Lahic Sultanı’yla ticari bir anlaşma yapar. Diğer taraftan San’a Şeyhi ile de irtibata geçerek onu da kazanmak için bir takım hediyeler gönderir ve bölgeye yerleşmek için uygun bir fırsat bekler. 1837’de Aden yakınlarında kaza yapan İngiliz bandıralı bir geminin mürettebatıyla yolcularının yerlilerin saldırısına uğraması, İngiltere’ye aradığı fırsatı sunar. İngiltere’nin hesap sorup baskı yaptığı Lahic Sultanı, tazminat olarak şehri ve limanı İngilizlere satmaya rıza gösterir. İngilizler, Lahic Sultanı’nın oğlunun bu duruma itiraz etmesi üzerine, 1839’da Aden’i işgal edip idari olarak Bombay’a bağlar.

Yemen’de hızlı bir imar ve kalkınma faaliyeti başlatılmış ve San’a adeta yeniden imar edilmiştir. Eski camiler ve medreseler onarılıp; kışlalar, okullar ve hastaneler yapılarak toplum ile kaynaşma sağlanmıştır. Yemen’de gerçek bir modernleşme hareketi başlatılmıştır. Ziraat ve ticaretin gelişmesini sağlayacak tedbirler alındı. Bu yüzden -daha sonra yaşanan sorunlara ve isyanlara (1891 ve 1904 isyanları gibi) rağmen- Türkler ile Yemenliler arasındaki ilişkiler daima bu olumlu hatıralar üzerine bina edilmiştir.

Osmanlılar bölgeyi tahliye ettikten sonra, Yemen’de bir tarafta İngilizler (daha ziyade güneyde) diğer tarafta da Zeydilerin idaresi başladı. İmam Yahya, savaşın sonunda Yemen’de kalan Osmanlı memurlarını bırakmayarak idarenin onların elinde gelişmesini sağladı. Her ne kadar uyguladığı yasalar Zeydi mezhebinin prensipleri olsa da idari mekanizma daha ziyade Türklerin tesis estiği tarzda yürüdü. Yemen, Lozan anlaşmasının imzalandığı 1923 yılına kadar hâlâ bir Osmanlı toprağı olarak kalmaya devam etti.

634 yılında ilk kez İslam devletlerinin kontrolüne giren bölge sonraki 9 asır boyunca değişik devletlerin kısa dönemli hâkimiyetleri altında yaşadı.

Doğru cevap A seçeneğidir.

661 yılında Emevi Devleti’nin kurulmasıyla tarihinde ilk defa siyasi bir merkez olan Suriye, miras olarak aldığı Yunan ve Roma kültürü ile Arap geleneğini mükemmel bir şekilde birleştirmiş ve dönemin en güçlü kültürel ve siyasi yapısını oluşturmuştur.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Yavuz Sultan Selim’in 1516 yılındaki seferi ile birlikte Osmanlı idaresine giren bölge, XX. yüzyılın başlarına kadar (1923) 400 yıl Osmanlı yönetiminde kaldı.

Doğru cevap C seçeneğidir.

1839’dan itibaren bölgede kurulan yabancı okullar ve özellikle 1866’da kurulan Suriye Protestan Koleji (bugün Beyrut Amerikan Üniversitesi) yeni bir aydın sınıfının doğuşunu beraberinde getirdi.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Suriye, 1920 yılında Fransız işgaline girdi. 1945 yılına kadar süren Manda yönetimi kendi gücünü kurmak için böl-yönet prensibini acımasızca uygulandı.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Manda idaresinin diğer bir çıkmazı İskenderun Sancağının Türkiye’ye bağlanma talepleri ile ilgiliydi. İskenderun bölgesi 1921 tarihli Türk-Fransız Anlaşması’na göre özerk bir bölge olarak Suriye manda idaresine geçmişti. Bu özerk yapısını 1923’de yitiren bölge, Halep eyaletine bağlanmıştı.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Akdeniz çevresinde ticaret kolonileri kuran ve modern alfabeyi geliştiren denizci ve tüccar kavim Fenikeliler, Lübnan’ın bilinen ilk yerleşimcileridir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Suni biçimde oluşturulmuş diğer ülkeler gibi 1946 yılındaki bağımsızlık ilanı, Lübnan’da tarihsel tüm hesaplaşmaları ve sorunları gün yüzüne çıkardı.

Doğru cevap C seçeneğidir.

En son 1972’de yapılabilen seçimlerden geriye kalan 62 milletvekili değişik grupları temsilen, Arap Birliği’nin öncülüğünde ve ABD’nin desteğinde Suudi Arabistan’ın Taif şehrinde bir araya geldi. Uzun müzakerelerin ardından Milli Uzlaşma Belgesi yani Taif Anlaşması, 22 Ekim 1989’da kabul edildi.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Ülkenin içinde bulunduğu kaos ortamından yararlanmak ve Hizbullah güçlerine nihai darbe vurmak isteyen İsrail’in Temmuz 2006 tarihinde giriştiği saldırı büyük bir yıkım getirdi. 1500’den fazla sivilin hayatını kaybettiği saldırılarda ülkenin güney bölgeleri ve Beyrut’un güneyi yerle bir oldu. Bölgeye uluslararası barış gücü askerlerinin (UNIFIL) yerleştirilmesi ile yeniden istikrarsız bir barış tesis edildi.