MODERN ORTADOĞU TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

X. yüzyıldan XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar (1924) Mekke’nin yönetimini elinde bulunduran emîrlerle, I. Dünya Savaşı’ndan sonra bir müddet Hicaz, Suriye, Irak ve halen Ürdün’de hüküm süren kralların mensup olduğu ailenin adı Haşimîlerdir.

Irak diğer Ortadoğu ülkelerinin etnik ve dini bakımdan gösterdiği özellikleri sergiler. Arap, Kürt ve Türk etnik unsurunun dışında daha ziyade dini farklılıkları ifade eden Keldani, Süryani, Ermeni, Musevi, Sabii (Mandei) ve Yezidiler bulunmaktadır.

Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı Osmanlı topraklarına katması üzerine (1517) Mekke emiri olan Şerîf Berekât b. Muhammed, bir elçilik heyetiyle birlikte on iki yaşındaki oğlu Ebû Nümeyy’i Mısır’a gönderip padişaha saygılarını ve Osmanlı hâkimiyetini benimsediğini bildirdi. Bunun bir nişanesi olarak da Mekke’nin anahtarlarını sundu.

Emir Faysal Ocak 1920 ortalarında Suriye’ye döndü ve aynı yılın Mart ayında toplanan Eşraf Kongresi’nde Filistin ve Lübnan’ı da içine almak suretiyle “Büyük Suriye Kralı” ilân edildi. Bu devletin Fransızlar tarafından yıkılmasından sonra İngilizlerin desteğiyle Faysal 23 Ağustos 1921’de kral ilân edildiğinde Irak’ta; kardeşi Abdullah’ın Krallığında da Ürdün’de başka Haşimî krallıkları kurulacaktır.

Bağdat demiryolu projesi Osmanlı'nın 1890 sonrası uyguladığı denge politikasının eseri olarak Almanya ile ortaklıkla kurulmuştur.

1914 yılında Irak'ın işgaline başlayan İngiltere’nin fiili İşgali 1917 yılında başlamış olmakla birlikte, bölgede İngiliz mandası resmen 1920 San-Remo konferansından sonra gerçekleşti.

Şerif Faysal’ın, İngilizlerin desteği ile 23 Ağustos 1921’de Irak kralı ilan edilmesiyle, Irak Haşimî Krallığı kuruldu.

Başbakan Nuri Said’in yayımladığı “Yeşil Kitap”taki fikirlere uygun olarak Irak hükümeti 1942-43 yıllarını “Irak-Suriye-Filistin-Ürdün” federasyonu kurma konuşmalarıyla geçirdi. Bundan bir sonuç alınmamakla birlikte Irak’ta başlayan bu hareket, daha sonra Mısır’ın liderliğinde kurulacak olan Arap Birliği Teşkilatı’na ilham kaynağı olacaktır.

2 Ağustos 1990’da Irak kuvvetlerinin Kuveyt’i işgale girişmesi ABD'nin Irak'a müdahalesini ve Körfez Savaşını başlatmıştır.

Irak'ta Araplara karşı savaşan Ürdün hükümdarı Emir Abdullah'a savaşın bitmesinden sonra verilen söz yerine getirilerek Ürdün’ün bağımsızlığı ve Abdullah’ın krallığı ilân edildi (22 Mart 1946); böylece halen sürmekte olan Ürdün Haşimî Krallığı tarih sahnesine çıkmış oldu.

Mekke emiri olan Şerîf Berekât b. Muhammed, bir elçilik heyetiyle birlikte on iki yaşındaki oğlu Ebû Nümeyy’i Mısır’a gönderip padişaha saygılarını ve Osmanlı hâkimiyetini benimsediğini bildirdi. Bunun bir nişanesi olarak da Mekke’nin anahtarlarını sundu. Yavuz Sultan Selim de pek çok hediye ile birlikte Şerîf Berekât’a Mekke emirliğini bıraktığını bildirdi.

Osmanlı Devleti isyanın hemen ardından bir tedbir olarak Temmuz ayı başında Mekke Emirliği’ne Zevî Zeyd ailesine mensup Meclis-i A’yân reis vekili Şerîf Ali Haydar’ı tayin etti.

Ocak 1919’da toplanan Paris Barış Konferansı’na İngiltere’nin özellikle de T.E. Lawrence’ın desteğiyle katıldı. Kendisi Araplar adına toplantıya katıldığını belirterek onların bir bütün halinde istiklâlini savunduysa da sadece Hicaz temsilcisi olarak kabul edildi. Faysal ilk defa burada kendilerinin İngilizler tarafından kandırıldıklarını anladı. Hatta bu tarihten sonra Mustafa Kemal ile ilişkiye geçerek işgalcilere karşı birlikte hareket etmeyi önerdi.

Konferansta İki devletin yaptığı çetin müzakereler neticesinde Suriye Fransa’ya bırakıldı. Emir Faysal Ocak 1920 ortalarında Suriye’ye döndü ve aynı yılın Mart ayında toplanan Eşraf Kongresi’nde Filistin ve Lübnan’ı da içine almak suretiyle “Büyük Suriye Kralı” ilân edildi.

Irak’ın, Akdeniz bölgesini Basra Körfezi aracılığı ile Pakistan, Hindistan ve Uzakdoğu’ya bağlayan kısa bir yol geçidi üzerinde bulunması ona coğrafi konumu bakımından bir irtibat ülkesi olma imtiyazını da vermektedir.

Dünya petrol rezervlerinin % 16’sına sahip olan Suudi Arabistan, bu bakımdan
(dünyada ikinci) Ortadoğu’da ilk sırada yer almaktadır.

Irak’ta nasıl bir idare kurulacağı tartışılırken, Kerbela’da daha önce kurulmuş olan Cemiyye al Nahda al Islamiye’nin faaliyetleri ve özellikle Şiî müçtehid Ayetullah Şirazî’nin, “Müslüman olmayan bir hükümete bağlılığı isteyenlerin kafir olacağına” dair fetvası, ayaklanmanın çıkmasına neden oldu. Tabii ki ayaklanmanın sebebi sadece bu değildi. İngilizlerin Irak idarecisi A. Wilson’un uygulamaları, yerli ahali yerine işlerde pek çok Hintli’nin istihdam edilmesi, ayrıca Osmanlı döneminde uygulanan vergilerin iki hatta üç katına çıkarılması da isyanın oluşmasına katkıda bulundu.

Irak 1955 yılında Türkiye, İran, Pakistan ve İngiltere ile Bağdat Paktı’nı imzaladığı zaman, Suriye ve Mısır memnuniyetsizliklerini açıkça ortaya koydular.

1978 yılında İsrail ile Mısır arasında gerçekleşen Camp David anlaşması yapılmıştır.

Ürdün’ün bağımsızlığı ve Abdullah’ın krallığı ilân edildi (22 Mart 1946); böylece halen sürmekte olan Ürdün Haşimî Krallığı tarih sahnesine çıkmış oldu.