MODERN FELSEFE II

Karl Heinrich Marx (1818-1883) Hegel’in geniş kapsamlı idealist evren siteminin diyalektik ögesini alıkoyarak maddeci temellerde yepyeni ve kuşatıcı bir evren sis­temi geliştirdi.

Marx ve Engels’e göre evrendeki birincil olgusallık doğadır. Doğanın tözü ise maddedir. O hâlde evrende hüküm süren biricik töz maddedir. Tinsellik maddi temeller üzerinde anlam kazanır..

Marx ve Engels kendi felsefelerini spekülatif bir felsefe olmaktan çok, bir bilim olarak kabul et­mişlerdir. Şimdi de bu bilimi diyalektik tarihsel materyalizm başlığı altında tarih alanında görmeye geçmek uygun olacaktır.

İnsanlık tarihsel süreçte şu aşamalardan geçmiştir: ilkel komünal toplum, köleci toplum, feodal ve kapitalist toplum.

İdelerin Rolü ve Kökeni: Marx’a göre her tarihsel dönem kendi başat idelerine sahiptir. İnsanlar ideleri din, ahlak ve yasa alanlarında oluştururlar.

Marx’ın ünlü önesürümü ile ifade edersek Hume birincil olarak dünyayı anlamakla ilgilenirken Bentham, birincil olarak onu değiştirmekle ilgileniyordu.

Bentham, genel yarar ilkesini türetme yoluna gitti: “Bir topluluğun ortak ilgileri ya da yararları bakımından onların mutluluğunu ar­tıran eylemleri ahlaksal olarak değerlendirmek, buna karşılık mutluluğu azaltan, bir başka deyişle acıyı ya da mutsuzluğu çoğaltan eylemleri ise ahlaki bulmamak,” evrensel yarar ilkesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece birincileri doğru ya da iyi eylemler, ikincileri yanlış ya da kötü eylemler olarak ifade etmek çok doğal bir sonuç olmaktadır. Şu hâlde genel yarar ilkesi seçtiğimiz eylem ve davranışlarımı­zın sonuçları en büyük sayıda insanın en büyük mutluluğunu ortaya koyabilme­lidir.

Yarar ilkesinin tam bir uygulanışı, Bentham’ın gördüğü kadarıyla monarşinin ve onun tüm benzerlerinin ya da uzantılarının yadsınmasını gerektirmektedir. Bunun için kral, aristokrasi ve kurumsal kilise işbaşından uzaklaştırılmalıdır, Birleşik Devletlerdeki gibi demokratik bir model yapılaştırmak tercih edilmelidir. Mademki “Tüm yönetim biçimleri kendinde kö­tüdür.” kötüyü uygulamanın tek haklılığı, daha büyük bir kötüyü önlemek ya da devre dışı bırakmak için olabilir.

Mill, savunduğu nitel hazcı yaklaşımı temellendirebilmek için insan doğası kavramına yönelir.

Mill Bir Mantık Sistemi adlı yapıtında tümeverım mantığını oldukça ayrıntılı bir biçimde incelemenin yanı sıra tümdengelimsel tasım mantığına da bir yer vermektedir. Ayrıca ahlaksal bilimler olarak adlandırdığı psikoloji ve sosyolojiyi de içeren bi­limler için de bir mantık geliştirmekle ilgilenir. Bunu yaparken fizik bilimlerinin deneysel yöntemini bu bilim dallarına uygulama girişiminde bulunur. Bu şekilde David Hume’un tasarladığı ama her nedense uygulayamadığı bir insan doğası bi­limini geliştirmede deneysel yöntemi kullanma programını Mill uygulamış olur.