MODERN FELSEFE II

1845 yılında Marx Fransa’dan sınırdışı edilerek Brüksel’e gitti. Orada Feuer­bach’a karşı, "Felsefecilerin dünyayı yalnızca değişik yollardan anlamaya çalıştık­ları, oysa gerçek gereksinimin onu değiştirmek olduğu ünlü bildirimiyle sonlanan on bir tezini hazırladı." Engels’in de kendisine katılımıyla 1932’ye dek yayımlanma­dan kalan Alman İdeolojisi’ni yazdılar. Bu yapıtın önemi, materyalist tarih anlayışı­nı özetlemesinden ileri gelir. Temel tarihsel olgusallık, doğadaki etkinliği içindeki toplumsal insandır. Bilinci belirleyen insandır, tersi değil. Tarihteki temel etmen maddi ve ekonomik üretim sürecidir. "Bütün tarihsel süreç diyalektik olarak proleter devrimine ve komünizmin gelişine doğru ilerlemektedir. Saltık tinin kendinin bil­ gisine ya da böyle başka bir felsefi yanılsamaya değil."

Marx ve Engels’e göre evrendeki birincil olgusallık doğadır. Doğanın tözü ise maddedir. O hâlde evrende hüküm süren biricik töz maddedir. Tinsellik maddi temeller üzerinde anlam kazanır.

Engels, Doğanın Diyalektiği isimli yapıtında diyalektik yasaları şu şekilde dile getirmiştir:

Marxist tarih kuramı, özü maddi olan insanın, yine tümüyle maddesel yapılı do­ğa ile arasındaki bir ilişki olarak betimlenmesi anlamında maddecidir. Fiziksel etkinliği ile gereksinimlerini karşılamak için gerekli araçları üreten de insanın kendisidir. Buna göre Marx, ilk tarihsel olgunun, insanın gereksinimlerini gidere­ bilmek için gerekli araçları üretmesi durumu olduğunu söyler. Bu durum yeni gereksinimlere, bunlar üretim araçlarında bir gelişmeye, bu gelişme de yeni toplumsal ilişki biçimlerine yol açar. Şu hâlde tarihsel süreci başlatan ve belirleyen, üretim araçlarının üretilmesi olgusudur: Üretim araçlarının üretilmesi birtakım üretici güçleri gerektirir. Üretici güçler ile üretim araçları arasındaki ilişki üretim ilişkileri olarak adlandırılır. Bir toplumdaki üretim ilişkilerinin toplamı, o toplumun ekonomik yapısını oluşturur. Ekonomik yaşam da toplumsal alt yapıyı oluşturur.

Marx'a göre bir ürünün değeri onun için harcanan emeğin miktarı ile ölçülür. Bu açıdan emeğin ürünü, emeğin fiyatından daha fazlaya satılabildiğine göre, buradaki farkı kapitalist cebe indir­mektedir. Marx bu farka artı-değer adını verir.

Marx, 1844 yılında yazdığı Ekonomik ve Felsefi Elyazmaları adlı yapıtında yabancılaşma kavramı üzerinde durmaktadır. Eğer insanlar yabancılaşmış ise yani onlar uzaklaşmış ve ayrılmış iseler, bir şeyden yabancılaşmış olmalılar. Marx bu nedenle yabancılaşmanın dört görünü­müne dikkat çeker. Onlar (1) doğadan, (2) kendilerinden, (3) türsel varlıklarından, (4) öteki insanlardan yabancılaşmış olabilirler.

Jeremy Bentham’ın ilk yapıtı 1776’da Hükümet Üzerine Bir Fragman adı ile yayımlanmıştır. Bu yapıtta Blackstone’un bir konferansta ele aldığı ve Bentham’ın bazı çelişkiler yakaladığı Doğal Haklar Kuramına ilişkin eleştirel bir inceleme söz konusudur. Bentham’ın en önemli çalışması 1789 yılında çıkan Ahlak ve Yasama İlkelerine Giriş (Introduction to the Principles of Morals and Legislation) başlığını taşır. 1789’da Politik Taktikler Üzerine Makale’yi, 1791’de Anarchical Fallacies adlı yazıyı yaz­masına karşılık bunlar ancak Dumont tarafından 1816'da yayımlanabilmiştir.

Bentham’a göre insan doğasına bilimsel bir yaklaşım ister istemez ruhbilimsel bir hazcılıktan hareket etmeyi gerektiriyordu. İlkçağda Epiküros tarafından öne sürülen, 18. yüzyılda Fran­sa'da Helvetius, İngilterede Hartley ve Tucker tarafından ele alınan bu yaklaşıma Bentham, yeni ve unutulmayacak bir anlatım kazandırmıştır: Bentham, Ahlak ve Yasama İlkelerine Giriş adlı temel yapıtına şu klasikleşmiş sözleriyle başlar: "Do­ğa insanlığı iki üstün efendinin denetimi altına yerleştirdi: acı ve haz." Buna göre her insan, doğası gereği haz elde etmeye ve acıdan kaçınmaya çabalar; bu nedenle insanların tüm eylemleri hazza ulaşma isteği ve acı çekme korkusu tarafından güdülenir.

John Stuart Mill, 1843 yılında ünlü "Mantık Sistemi" adlı yapıtı yayımlandı. Bu yapıtı yazarken ünlü pozitivist Augusta Comte’la yazışma olanağı bulmuştur. Çünkü Comte’un Pozitivist Felsefe Üzerine Dersler adlı temel yapıtı­ nın ilk ciltlerinden yararlanmıştır.

John Stuart Mill’in Jeremy Bentham’a asıl eleştirisi hazların sadece nicelik bakımından ele alınma­ sının yeterli olmayacağı noktasındadır. Çünkü ona göre sadece bedensel doyumu sağlayan hazlar değil aynı zamanda ussal, entelektüel ve estetik hazlar da vardır. Üstelik bu hazlarla bedensel hazlar arasında nitelik farkı bulunduğunu söylemek doğru olur. Mill hazları nitelik bakımından ele alınca daha yüksek hazlar ve daha aşağı hazlar biçiminde ayrımlaştırma yapmak zorunda kalmıştır. Daha aşağı haz­lar Bentham’ın ölçümleme önerdiği bedensel hazlardır. Daha yüksek olanlar ise Mill’in nitelik olarak farklı gördüğü salt insana özgü olan, söz gelimi entelektü­el ve estetik hazlardır.

Karl Heinrich Marx (1818-1883) Hegel’in geniş kapsamlı idealist evren siteminin diyalektik ögesini alıkoyarak maddeci temellerde yepyeni ve kuşatıcı bir evren sistemi geliştirdi. Doğru cevap A'dır.

Marx ve Engels’e göre evrendeki birincil olgusallık doğadır. Doğanın tözü ise maddedir. O hâlde evrende hüküm süren biricik töz maddedir. Tinsellik maddi temeller üzerinde anlam kazanır. Doğru cevap C'dir.

Çalışma, insanın gereksinimlerini gidermek için doğal nesneleri çeşitli araçlar kullanarak bilinçli olarak dönüştürmesidir. İnsanın doğayla temel ilişkisi üretici etkinliğidir ve insan temelde ekonomik bir varlıktır. Doğru cevap E'dir.

Engels, Doğanın Diyalektiği’nde diyalektik yasaları şu şekilde dile getirdi: 1) Nicelik değişimlerinin nitelik değişimlerine yol açması yasası, 2) Karşıtların birliği ve savaşımı yasası, 3) Olumsuzlamanın olumsuzlanması yasası. Doğru cevap D'dir.

Bentham, bu genel yarar ilkesini gerçekleştirebilmek için hazcı hesaplama (hedonic calculus) denilen, hazları ve acıları ölçümleme yolunu önermiştir. Doğru cevap B'dir.

Bentham’a göre tüm eylemlerimiz hazza ulaşma isteği ve acı çekme korkusunca
güdülenir. Doğru cevap B'dir.

Özellikle 1808 yılından başlayarak James Mill onun izleyicisi öğretilerinin yayıcısı oldu. Bunun sonucu olarak James Mill 1812 de kimi yazılarının bir uyarlaması olarak Kanıt Gerekçesi görüşüne Giriş başlıklı bir yapıt yayımladı. Daha sonra James’ Mill’ın çalışmasını da içeren Yargı Kanıtının Gerekçesi beş cilt halinde J.S. Mill tarafından 1827 de yayımlandı. Parlamento Reformu Üzerine Sorular ve Yanıtlar 1817 de çıktı. Aynı yıl Kamunun Bilgilendirilmesi üzerine Yazılar çıktı. 1819 da Açıklamalarla Köktenci Reform Tasarısı başlıklı bir yazısı, 1823’te de Bir Anayasa Düzenlemesinin Kılavuz İlkeleri başlıklı çalışması yayımlandı. Saf Aklın Eleştirisi ise Immanuel Kant'a ait bir eserdir. Doğru cevap E'dir.

1848’de Politik Ekonominin İlkeleri’ni yayımladı. 1859’da Özgürlük Üzerine, 1861’de Temsili Hükumet Üzerine İrdelemeler’ini, 1863’te Yararcılık (Utilitarianism) başlıklı çalışmasını yayımladı. Sir William Hamilton’un Felsefesinin Bir İncelemesi başlıklı çalışması ve Auguste Comte ve Pozitivism başlıklı bir inceleme 1865 yılında yayımlandılar. 1868’de England and Ireland adlı bir yapıt yayınladı. Yapıt İrlanda dışında ilgi görmedi. Çünkü İngiliz Hükumetinin İrlanda politikasını kınayan bir çalışma idi. Mill 8 Mayıs 1873 yılında Avignon’da ölmüştür. Savlar ve Tartışmalar adlı yapıtı 1859-1875 yılları arasına çıkmıştır. Din Üzerine Üç Deneme başlıklı yazısı ve Otobiyografi’si 1874’te ölümünden yayınlanmıştır. İstenç ve Tasarım olarak Dünya eseri Arthur Schopenhauer'a aittir. Doğru cevap D'dir.

Mill’e göre tümevarım genel önermeler ortaya çıkarma ve tanıtlama işlemidir ve en
temel uslamlama biçimidir. Doğru cevap C'dir.

Uygulanış tarzı olarak ideal olanı doğrudan demokrasidir, ancak belli bir nüfus genişliğine ulaşmış toplumlarda bunun uygulanması nerede ise olanaksız olduğundan temsili olanından başka bir almaşık yok gibidir. Doğru cevap B'dir.