MODERN FELSEFE II

Hiçbir çıkar olmaması onun sıkıcı olduğunu imlemez, sadece bir seyretme edimi olduğunu gösterir. Estetik yargı nesnenin istekle, iştah yetisiyle hiçbir ilişkisi olmaksızın beğenilmesine işaret eder.

"Güzel herhangi bir kavram olmaksızın zorunlu bir hoşlanmanın nesnesi olarak kabul edilen şeydir.” Buradaki zorunluluk kuramsal, nesnel bir zorunluluk değildir. Eğer böyle olsaydı öne sürdüğümüz beğeni yargımızı herkesin onaylayacak olduğunu a priori olarak bilirdik ama kuşkusuz zorunluluk terimi bunu anlatmaz. Yargımız için evrensel geçerlilik isteminde bulunuruz. Ne var ki gerçekte kabul edilip edilmeyeceğini bilemeyiz. Buradaki zorunluluk ‘örneksel’ terimine eşdeğerdir. Yani bildirilmeyen bir evrensel kuralın bir örneği olarak görülen bir yargıya herkesin onay vermesinin zorunluluğu anlatılmak istenmektedir. Biri bir şey güzeldir dediğinde herkesin onu onaylaması gerektiğini öne sürmektedir. Bu öne sürüm ya da istem evrensel bir ilkeyi varsayar ki yargı bunun bir örneğidir. Ama bu ilke mantıksal bir ilke olmayıp bir tür sağduyuyu yansıtır. Buradaki sağduyu bilinen anlamda bilişsel içerikli sağduyu değildir. “Terimin estetik anlamında sağduyu, bilişsel güçlerimizin özgür oyunundan sonuçlanan etki ile ilgilidir. Estetik bir yargıda bulunurken söz konusu nesneyi algılayan herkeste, bunların karşılıklı oyunlarından belli bir benzer doyumun doğacağını ya da doğması gerektiğini varsayarız"

Kant’a göre dinin odak noktasında insan yaşamında ahlakın gerekliliğine inanma yer alır.

Kant’ın hukuk ve politikaya ilişkin görüşleri, tarih felsefesinde olduğu gibi, açıkça ahlak görüşlerine bağlıdır. Kant hukuksal yükümlülükleri, ahlaksal yükümlülüğün bir alt türü olarak görür. Bu nedenle yasanın temeli ussal istençtir ne güç gösterisidir ne de tanrının emirleridir. Bu nedenle hukuk felsefesindeki bakış açısı büyük ölçüde özgürlükçüdür.

Kant'a göre devletlerarası ilişkileri düzenlemek için uluslar arası bir hukuk sistemi başlıca şu ilkelere dayanmak zorunda idi: 1) Dünya barışını korumaya yönelik tüm antlaşmalar hiçbir gizli terim ya da sınırlama kapsamamalıdır. 2) Hiçbir devlet başka herhangi bir devleti boyunduruk altına almayacak ya da denetlemeyecek, her devlet özgür ve bağımsız kalacaktır. 3) Sürekli ordular kaldırılacaktır. 4) Her ulus dış politikasının bir aracı olarak ödünç para kullanmaktan kaçınacaktır. 5) Hiçbir devlet başka devletlerin kendi anayasa ve yasalarını uygulamalarını önlemeyecektir. 6) Birbirleriyle savaşan devletlerin barış görüşmelerini olanaksızlaştıracak savaş yöntem ve araçlarını kullanmaları yasaklanacaktır.”

Kant ahlaka ilişkin görüşlerini Pratik Aklın Eleştirisi, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi ve Salt Aklın Sınırları İçinde Din, Erdem Öğretisi ve Haklar Öğretisi, Ahlak Metafiziği gibi yapıtlarında geliştirmiştir.

Kant’a göre, gerçek ahlaklılığın, gerçek erdemin yarar ve mutluluk gibi kavramlarla hiçbir ilişkisi yoktur. Gerçek ahlaklılığın temeli salt pratik akıldır. Salt pratik akılda istemeyi yöneten eğilimler, duygu ve istekler değil, salt pratik aklın kendisidir.

Kant’ın ifade ettiği şekliyle, bir eylemin etik değeri, onunla ulaşılacak amaçta değil, onun yapılmasına karar vermeye yol açan güdüdedir (maksim).

III Numaralı ifadede yer alan "Öznenin etik eyleminin ödeve uyması ya da uygun düşmesi ahlaklılığın başarılması açısından yeterlidir" bilgisi yanlıştır. Kant’ın yaklaşımına gö­re, öznenin etik eyleminin ödeve sadece uyması ya da uygun düşmesi ahlaklılığın başarılması açısından asla yeterli değildir. Söz gelimi, büyüklerine saygı gösteren bir kişinin bu eylemi, dışarıdan bakıldığında kuşkusuz iyi ve ahlaklı bir şey gibi anlaşılacaktır. Çünkü büyüklere saygı göstermekte kötü bir şey yoktur. Zaten insanlık ödevi olarak istenen de bu değil midir? Ama bir kişi büyüklere saygı göstermeyi onlar tarafından sevilmek, kayırılmak gibi birtakım koşullara bağlı olarak yapıyor olabilir. Bu durumda eylemi görünüşte ödeve uygun düşse de niyeti iyi bir niyet olmadığı için eylemi gerçek anlamda ahlaklı bir eylem sayılmaz. Daha da ötesi, Kant’a göre böyle bir eylemin niyeti kötüdür çünkü niyetini yarar, çıkar ta­şıyan bir koşula bağlamış ve o koşulu gerçekleştirmenin peşinden gitmiştir. Bu nedenle III numaralı ifadenin yer almadığı seçenek doğru olacaktır.

Özgürlük düşüncesinin pratik zorunluluğu konusunda söylenenler, bizi Kant’ın pratik aklın postülatlarına ilişkin öğretisine kendiliğinden getirmiş oluyor. Çünkü Kant pratik aklın postülatlarını, özgürlük, ölümsüzlük ve tanrı olarak belirlemiştir.

“Güzel, bir nesnede ereksiz bir erekliliğin formudur”  ifadesi Kant'ın güzelin ilişki kategorisi açısından tanımı çözümlemesidir.Estetik yargıda kavramsal bir amaç bulunmamak zorundadır ve güzel dediğimiz nesne dışsal bir amaç taşımamalıdır anlamına gelmektedir.

Deha yani estetik yaratma yetisi, belli bir öğrenme sürecinin ürünü değildir. “Tinin doğuştan gelen bir yeteneğidir.” Bu nedenle deha yapıtını nasıl yarattığını bilimsel olarak ortaya koyamaz. O yapıtını yaratmaya yarayan düşüncelerin kendisine nasıl oluştuğunu açıklayamaz ama kurallarını kendisinde bulunan doğanın kuralları olarak sunar. Güzel sanatlarda güzel dediğimiz tek bir biçim vardır ama bir tek yöntem yoktur. Bu nedenle sanat yapıtı bireyseldir hem de yüksek derecede. Sanat yapıtında bulunan düzen belli bir dış amaca yönelmemiştir, sanat yapıtı kendi iç uyumu bakımından yüksek bir ereklilik taşır, yani ereksiz bir ereklilik taşır. Bu açıklamaya dayanarak D seçeneğinde yanlış bilgi verilmiştir.

Kant, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi adlı yazısında insanda ussal bir özgürlükle birlikte kötüye doğru bir eğilimin de bulunduğunu söylemektedir. O, bununla insanın özünden kötü olduğunu düşünmez, sadece akıl tarafından yönetilen insanın varlık yapısında olması gerekene karşı bir çabanın bulunduğunu dile getirir. Bu nedenle B seçeneği yanlıştır.

“İnsanların işlerinin anlamsız görünen gidişinde sanki gizli bir plan saklıdır.” Kant’a göre, istekler, tutkular ve bunlardan doğan çatışmalar, çekilen acılar tarih felsefesi bakımından bu şekilde olumlu bir anlam taşırlar. Tutkuların isteklerin güçlü dinamizmi, yüksek bir amacın hizmetindedir. Bu amaç insan soyunun amacı olarak tüm akıl yeteneklerinin gelişmesidir. Sonuç olarak çatışma ve acılarla dolu olan tarihsel varlık alanı, bütününde pozitif bir anlam taşır. Tarihin genel akışında toplum-dışı birtakım güçler, bir varlığın gelişmesi için harekete geçirici, öne doğru itici bir rol oynarlar, kendi kendisini yönetme, kendisi olma ve özgürlüğün gelişmesine yardım ederler.

Kant siyaset felsefesi alanında bazı özel konularda tutucu görünmekle birlikte genel olarak özgürlükçü bir tutum sergilemiştir. Rousseau’yu izleyerek siyasi otoriteyi kısmen sözleşme, kısmen de genel istenç terimleri içinde açıklama yolu tutmuştur. Fransız Devrimi’nin bir hayranı olmakla birlikte, kötü yönetilen devletlerde yönetime karşı isyan edilmesini yadsımıştır. Yurttaş­ların temsilcileri aracılığıyla seslerini duyurmalarını ve hak aramalarını sağlayan bir yönetim biçiminden yana olmasına karşın, oy kullanma hakkını bağımsız ve kendi kendisine yeterli olan kişilerle sınırlama yoluna gitmiştir, bu hakkı çıraklara, hizmetçilere, odun kesicilere, köylülere ve tüm kadınlara tanımamıştır.

Ahlak öğretileri erdemliliğin temeli olarak mutluluğu (eudaimonia) ve yararı (utile) göstermişlerdir. Buna göre bir insana mutluluk getiren ya da ona yarar sağlayan eylem iyidir. Böylelikle, bu öğretilerde iyinin ölçütü mutluluk ya da yarar kavramı olmuş oluyordu. Bu kavramlar ise insanın maddi koşulları tarafından doyurulabilen şeylerdir ve duyusal yapımızla yakından ilişkilidirler.

Kant, doğal gereksinimlerden, isteklerden, eğilimlerden gelen eylemleri gerçek etik eylemlerin karşısına koyar, etik eylemlere, salt pratik aklın yönettiği istemelerden gelen eylemlere ödeve dayanan eylemler demektedir. Doğal eğilim ve yönelimler
genelde ödeve karşıttırlar.

Kant’a göre özgürlük tanıtlanamaz ama salt bir kurgu olarak da düşünülemez. Kendimizi evrensel yasalar yapan, ahlaksal düzlemde özerk varlıklar olarak görmemiz özgür olabilmemize bağlıdır. O halde özgürlük ahlaksal eylemler için pratik bir zorunluluktur, pratik aklın alanında zorunlu olduğu kabul edilmelidir.

Kant’a göre bütün eylemlerinde ve niyetlerinde ahlak yasasını gerçekleştirebilmeyi ancak kutsal bir varlık başarabilir.

Doğa ve özgürlük insan varlığının iki kutbudur; iki ayrı dünya doğa ve özgürlük dünyası insan varlığında birleşmiş görünürler. Ancak bu iki dünya arasındaki bağlılığa daha nesnel bir aracı halka bulmak, Kant’ın gözünde önemli ve çözüm bekleyen bir sorundur. Bu iki dünya arasındaki bağların kurulumunu Kant, üçüncü ve son eleştirisinde, Yargı Gücünün Eleştirisi’nde araştırma konusu yapacaktır.