MODERN FELSEFE II

Kant’ın asıl eleştirel dönemi 1781’de yayımladığı Salt Aklın Eleştirisi (Kritik der reinen Vernunft) adlı yapıtıyla başladı çünkü yapıt baştan sona geleneksel felsefe tutumlarının eleştirisi üzerinde yükselmektedir.

Kant’ın doğal felsefenin alanından sıyrılarak salt felsefe alanına geçişi 1770’de yayımlanan Duyu Dünyası ve Düşünce Dünyasının Form ve İlkeleri adlı yazısı ile gerçekleşir

Salt Aklın Eleştirisi’nde de açıklıkla ortaya konulduğu gibi, Kant’ın genel bilgibilimsel amacı, bundan böyle Spinoza, Leibniz, Wolff tarzında metafizik sistemler üretmenin doğru, haklı bir girişim olup olmayacağının bir hesabını çıkarmak ve ortaya çıkacak sonuca göre gelecekteki metafiziklere bir yol göstermekti. Ama böyle bir görevi gerçekleştirebilmek için öncelikle insan bilgisinin alanını ve sınırlarını yoklamak gerekmektedir. İnsan hangi alanlarda geçerli bilgi ortaya koyabiliyor? Bu bilginin sınırı nereye dek uzanıyor? Geçerli bilgi deyince ne anlıyoruz? Tüm bu soruların yanıtlanabilmesi için Kant geniş kapsamlı bir araştırmaya girişir.

A posteriori yargılar: Deneyimin sağladığı verilere ilişkin yargılardır. Bunların doğrulukları olumsal olduğu için zorunluluk ve evrensellik niteliği taşımazlar.

Kant bu noktada yeni bir buluş yaparak aynı yargı bakımından hem sentetik, hem apriori olan önermelerin bulunduğunu öne sürer. Kısacası sentetik a priori yargı türünü önümüze koyarak bilinen sınıf­lamaları bozmuş olur. Hemen hemen matematiğin tüm önermelerinin bu kategoride yer aldığını, doğal bilimlerin temel ilkelerinin de sentetik apriori yargı tipinde olduklarını öne sürer. Burada seçilmiş iki örnek verilirse Maddesel dünyadaki tüm değişmelerde, maddenin miktarı değişmeden kalır. Devinimin tüm iletiminde etki ve tepki daima
eşit olmalıdır.

Kant'a göre Transsendental Estetik'te; Estetik teriminin burada ‘güzelin duyumlanması’ anlamındaki estetik terimi ile hiçbir ilişkisi yoktur.

Bizim sadece zaman ve uzay içinde verilenleri kavrayabilir olmamız, varolan her şeyin zaman ve uzay içinde olmasını gerektirmez, ama bizim “kendi başına varolan” şeyleri algıladığımızı da göstermez. Kant bu görüşüne transsendental idealizm adını verir.

Nitelik kategorileri: olgusallık, değilleme, sınırlama.

Kant, anlama yetisinin kategori şemalarını dört başlıkta toplar: 1. Zaman ve uzaya bağlı algının aksiyomları, 2. Algının beklentileri, 3. Deneyimin analojileri, 4. Empirik düşünmenin postülatlarıdır.

Ruh İdesi: Kendimizde bulduğumuz bir ben-birliğinden hareketle hiçbir koşula bağlı olmayan bir ruhun varolduğuna ilişkin yargılara varmak yanlış sonuç çıkarmak olur. Çünkü bedene bağlı olmayan, buna karşın insanın yaşamasını, hareketlerinin sürüp gitmesini sağlayan tinsel bir tözün varolduğuna kendi ruhsal varlığımıza ilişkin bilgiden ulaşamayız.

Kant, Knutzen’in kütüphanesindeki kitaplardan yararlanarak mantık ve doğal bilim konusunda yetişme olanağı bulmuştur. Newton fiziğini incelemeye yönelmesi doğal bilimlere büyük ilgi gösteren hocası Knutzen’in etkisiyle olmuştur. Bu etki nedeniyle ilk yazıları doğal bilim alanına ilişkindir.

Kant, Canlı Güçlerin Doğru Değerlendirilişi Üzerine Düşünceler adlı fizik tezi ile üniversiteyi bitirmiştir. 1755’de Genel Doğa Tarihi ve Gök Teorisi adlı çalışması yayımlanmıştır. Yine aynı yıl Ateş Üzerine başlıklı çalışması ile üniversite öğretim üyeliğine kabul edilmiştir. Genel Doğa Tarihi ve Gök Teorisi başlıklı yapıtında evrenin oluşumunu tümüyle mekanik ilkeler ışığında açıklamaya çalışmıştır. Öne sürdüğü görüşler Laplace’ın bu konudaki kuramını öncelemiştir. Daha sonra bu kuram Kant-Laplace kuramı adını almıştır. Bunların yanı sıra Yer Ekseni Etrafında Dönerken Birtakım Değişikliklere Uğradı mı?, Yer İhtiyarlıyor mu?, Deprem Üzerine gibi çoğu fiziki coğrafya alanına ait yazılar bu dönemde, yani 1770 öncesi dönemde yer almaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Kant’ın düşüncelerinin gelişimi başlıca iki döneme ayrılır. 1770’den önceki döneme eleştiri-öncesi dönem, 1770’den sonraki dönemey ise eleştirel dönem denir. Doğru yanıt A'dır.

Kant’ın eleştiri-öncesi görüşleri büyük ölçüde doğa felsefesi alanına aittir ve bu
dönemde ele aldığı metafizik kavramları da büyük ölçüde doğa felsefesi alanına aittir. Doğru yanıt E'dir.

Kant Salt Aklın Eleştirisi’nde bilgi türlerini ve bunlara karşılık gelen zihinsel yetileri
araştırır. Ele aldığı bilgi türleri matematik, doğa bilimleri ve metafiziktir. Doğru yanıt C'dir.

A priori yargılar, doğruluğu zorunlu olan ve aynı zamanda evrensel olarak geçerlilik taşıyan yargılardır. Bu zorunluluk ve evrensellik özellikleri  deneyimin sağladığı sonuçlarda kesinlikle bulunmazlar. Buna karşılık matematik önermeler bu nitelikleri bütünüyle taşırlar. Doğru yanıt B'dir.

A posteriori yargılar, deneyimin sağladığı verilere ilişkin yargılardır. Bunların doğrulukları olumsal olduğu için zorunluluk ve evrensellik niteliği taşımazlar. Doğru yanıt A'dır.

Kant öncelikle şunu belirtir: Her bilgide algı ve kavram olmak üzere iki yan vardır. Bir taraf­ta duyularımıza verilen ve bizim somut olarak kavradığımız yan, öbür taraf­ta anlama yetimizin düşünme ile bağlar kuran yanı. Bilgimizin oluşabilmesi için bu iki yanın birlikte çalışabilmesi gerekir. Doğru yanıt D'dir.

Kant’ın belirlediği kategoriler, Aristoteles’inkinden farklı olarak sayıca 12’dir ve üçer üçer dört farklı grup oluştururlar:
1) Nicelik kategorileri: birlik (ölçü), çokluk (büyüklük) tümlük (bütünlük).
2) Nitelik kategorileri: olgusallık, değilleme, sınırlama.
3) İlişki kategorileri: töz-ilinek, neden-etki (nedensellik), etki-edilgi (karşılıklı
etkileşim; birliktelik). (Bu kategorinin kavram çift­leri ile ifade edilmesi doğru olur. Çünkü ilişki daima en az iki şey arasında kurulur).
4) Tarz (Kip) kategorileri: olanak-olanaksızlık, varlık-yokluk, zorunlu-olumsal. (Bu kategoride ise varolan bir tarzın zıttı da söz konusudur). Doğru yanıt E'dir.

Kant anlama yetisini ayırdığı kategoriler göre yargıları şu başlıklar altında ele almıştır: 

1) Nicelik açısından yargılar: Tümel, tikel, tekil.
2) Nitelik açısından yargılar: Olumlu, olumsuz, sonsuz.
3) İlişki açısından yargılar: Kesin, koşullu, ayrık.
4) Kiplik (modalite) açısından yargılar: Olasılı, önesürümlü, zorunlu. Doğru yanıt B'dir.