MODERN FELSEFE II

Kant'ın ilk yazıları doğal bilim alanına ilişkindir.

Kant’ın asıl eleştirel dönemi 1781’de yayımladığı Salt Aklın Eleştirisi (Kritik der reinen Vernunft) adlı yapıtıyla başladı çünkü yapıt baştan sona geleneksel felsefe tutumlarının eleştirisi üzerinde yükselmektedir.

Kant, eleştiri öncesi görüşlerinde insana henüz belirgin bir yer vermemiştir. Sonsuz nedensel olaylar içinde insana ve onun özgürlüğüne pek yer kalmamış olarak görünmektedir. Evrenin mekanik düzeni içinde insanın özgürlük ve sorumluluğunun nasıl yer bulabileceği sorusu henüz Kant’ın zihnini kurcalamamaktadır. Oysa eleştirel döneminde Kant’ın birincil kaygısı bu sorunu çözmek olacaktır. Bu nedenle IV numaralı ifade, Kant'ın eleştiri öncesi değil, eleştiri dönemi görüşlerini yansıtmaktadır ve bu ifadenin yer almadığı seçenek olan B seçeneği doğru kabul edilecektir.

Kant, Salt Aklın Eleştirisi’nde, bilgi türlerimizi ve bunlara paralel zihinsel yetileri birbirinden ayırarak her birini ayrıntılı bir biçimde araştırmaya girişir. Ele alınan zihinsel yetiler duyarlık, anlık ve salt akıl, bunlara bağlı bilgi sistemleri matematik, doğa bilimleri ve metafiziktir.

A priori yargılar, doğruluğu zorunlu olan ve aynı zamanda evrensel olarak geçerlilik taşıyan yargılardır. Bu zorunluluk ve evrensellik özellikleri deneyimin sağladığı sonuçlarda kesinlikle bulunmazlar. Buna karşılık matematik önermeler bu nitelikleri bütünüyle taşırlar.

Estetik teriminin burada ‘güzelin duyumlanması’ anlamındaki estetik terimi ile hiçbir ilişkisi yoktur. ‘Estetik’ terimi Grekçe ‘aisthesis’ (duyularla, algı yoluyla kavrama) teriminden gelmektedir. Kant da ‘estetik’ terimini köken anlama uygun olarak kullanmıştır. Çünkü bu alt başlık altında Kant, zihnin duyu yetisini (duyarlığı) inceleme işine girişir. Burada birincil kaygısı duyu bilgisinin a priori ögeleri içerip içermediğini araştırmaktır. Yani doğru yanıt C seçeneğidir.

Kant'ın "Transsendental Estetik" üzerine görüşleri ile ilgili olarak verilen ifadelerden III numaralı ifade yanlış bilgi içermektedir. Çünkü Kant, öncelikle şunu belirtir: Her bilgide algı ve kavram olmak üzere iki yan vardır. Bir taraf­ta duyularımıza verilen ve bizim somut olarak kavradığımız yan, öbür taraf­ta anlama yetimizin düşünme ile bağlar kuran yanı. Bilgimizin oluşabilmesi için bu iki yanın birlikte çalışabilmesi gerekir. Empiristlerin öne sürdüğü gibi salt duyusal veriler tek başına bize bilgi sağlayamaz. Sadece anlama yetisinin kavramları içinde dönen bir düşünme biçimi de içi boş bir kavram bilgisinden başka bir şey vermez. Buna göre, “Duyusuz kavramlar boş, kavramsız duyular kördür.”  Bu nedenle III numaralı ifadenin yer almadığı seçenek olan D seçeneği doğru kabul edilecektir.

Kant’a göre anlama yetimizin on iki kategorisi vardır. Nicelik Kategorileri: Birlik, çokluk, tümlük. Nitelik Kategorileri: Olgusallık, değilleme, sınırlama. İlişki Kategorileri: Töz-ilinek, neden-etki, etki-edilgi. Tarz Kategorileri: Olanak-olanaksızlık, varlık-yokluk, zorunlu-olumsal.

Kant, anlama yetisinin kategori şemalarını dört başlıkta toplar: 1. Zaman ve uzaya bağlı algının aksiyomları, 2. Algının beklentileri, 3. Deneyimin analojileri, 4. Empirik düşünmenin postülatları.

Salt usun üçüncü idesi olarak ele alınan ide Tanrı idesidir. Bu ide ile ussal teoloji uğraşmaktadır.

Okulun kendisine en büyük katkısı iyi düzeyde Latince öğrenmiş olmasıdır. Daha sonra Kant, Königsberg Üniversitesine başlamış, burada filozof Martin Knutzen’in kişiliğinde birinci sınıf bir öğretici bulması kendisi için bir şans olmuştur. Knutzen’in kütüphanesindeki kitaplardan yararlanarak mantık ve doğal bilim konusunda yetişme olanağı bulmuştur. Doğru yanıt B şıkkıdır.

1746’da üniversiteyi bitirdikten sonra geçim zorunluluğu nedeniyle sekiz-on yıl kadar ailelere özel öğretmenlik yapmış, 1755’te doktora düzeyinde bir derece alarak üniversitede eğitmen olarak göreve başlamıştır. Bu görevi yaklaşık 15 yıl sürmüş, 1770’de nihayet mantık ve metafizik profesörü olarak atanmıştır. Kant bu dönemde sadece mantık, metafizik ve ahlak alanında değil, matematik, fizik, coğrafya, antropoloji,pedagoji ve mineroloji gibi alanlar üzerine de dersler verdi. Felsefesinin gelişimi bakımından bu dönem eleştiri öncesi olarak nitelenmiştir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Kant’ın felsefedeki ilk yönelimleri filozof Knutzen’in etkisiyle genel olarak doğal felsefe alanındadır. Bu dönemde ele aldığı bazı metafizik kavramları bile doğal felsefe alanının ideleri ışığında yorumlamaya çalışır. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Kant Salt Aklın Eleştirisi’nde bilgi türlerini ve bunlara karşılık gelen zihinsel yetileri araştırır. Ele aldığı bilgi türleri matematik, doğa bilimleri ve
metafiziktir. Bunlara karşılık gelen zihinsel yetilerse duyarlık, anlık ve salt akıldır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Kant bilgi türlerini önce a priori ve a posteriori olarak,
ardından analitik ve sentetik olarak ayırır. Sonra bunlar arasında ilişki kurma yoluna gider. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Kant, neden böyle bir metafizik eleştirisine gereksinim duyduğunu henüz yapıtının önsözünde ortaya koyar. Metafiziğin ele aldığı temel sorunlar tanrının varoluşu ve doğasının ne olduğu, insanın gerçekten istenç özgürlüğüne sahip olup olmadığı ve insan ruhunun ölümsüz olup olmadığıdır. Kant şimdiye dek ortaya konulan metafizik sistemlerin bu sorunları aydınlatamadıkları ve bu alanda sürekli tartışmalara ve çelişkilere yol açtıkları inancındadır. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Kant’a göre Transsendental Estetiğin en önemli sonuçlarından biri, zaman ve
uzayın “transsendental idealite”sidir. Buna göre içsel duyu da dahil, duyular aracılığıyla bildiğimiz her ne varsa fenomenaldir, yani salt bir görünüşdür, bir görüngüdür. Buna göre zaman ve uzay mutlak bir gerçekliğe sahip değildirler. Bunlar ideal varlıklardır. Burada idealin anlamı zaman ve uzayın insanın duyu yetisinde bulunan kavrayış formları olmalarıdır. Görüngü kavramının karşıtı “kendi başına varolan, kendinde-varlık” kavramıdır. Bizim sadece zaman ve uzay içinde verilenleri kavrayabilir olmamız, varolan her şeyin zaman ve uzay içinde olmasını gerektirmez, ama bizim “kendi başına varolan” şeyleri algıladığımızı da göstermez. Kant bu görüşüne transsendental idealizm adını verir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Kant Transsendental Analitik başlığı altında anlama yetisini inceler. Bu yetinin
temel işlevi düşünmedir. Kavramlarımızı oluşturan ve yargılar öne süren düşünme yetisi insan zihinselliğinin en önemli işlevlerinden biridir. Yargılar öne sürme sonucudur ki nesnelere ilişkin bilgilerimiz oluşmaya başlar. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Kant’a göre anlama yetimizin on iki kategorisi vardır.
Nicelik Kategorileri: Birlik, çokluk, tümlük.
Nitelik Kategorileri: Olgusallık, değilleme,
sınırlama. İlişki Kategorileri: Töz-ilinek, neden-etki, etki-edilgi.
Tarz Kategorileri: Olanakolanaksızlık, varlık-yokluk, zorunlu-olumsal. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Bu alt başlık altında Kant, nesnel gerçeklik bakımından metafiziğin neyi başarıp
başaramayacağı konusuna yönelmektedir. Bir başka deyişle burada salt aklın eleştirisi yapılmaktadır. Metafizik üreten aklın dar anlamda kullanıldığını daha başlangıçta söylemiştik. Bu anlamda akıl, salt anlama yetisinin işlemlerine göre daha ilerilere giden, daha yeni bir yeti ya da etkinlik olarak görülmektedir. Salt anlama yetisi nasıl ki birtakım a priori kavramları-kategorileri yapısında taşıyorsa, aynı şekilde bu dar anlamdaki salt akıl da kendisinde a priori birtakım kavramlar taşımaktadır. Kant, bu kavramlara ideler adını verir. İşte bu bölümde idelere ilişkin bilgimizin geçerlilik açısından ne durumda olduğu araştırılmaktadır. Kant’ın salt akla ilişkin olarak sözünü ettiği ideler, tanrı, evren (kosmos) ve ruh ideleridir. Salt akıl bu ideleri yapısında taşımaktadır. Bir başka deyişle insan aklı bu ideleri ister istemez üretiyor. Bunlarla ilgili olarak salt akıl birtakım işlemler yapıyor ve bazı bilgiler öne sürüyor. Ne var ki idelere ilişkin bilgilerin nesnel gerçekliği yansıttıkları çok kuşkuludur. Doğru yanıt D şıkkıdır.