DİYALEKTİK MATERYALİZM VE İNGİLİZ YARARCILIĞI:MARX, BENTHAM VE MİLL

Hegel mutlak tinin, özü ne yabancılaşmış bir biçimde de olsa kendisini doğa olarak yansıtan, sonra yine kendine tin olarak dönen ve bu şekilde kendi özünü edimselleştiren biricik töz olduğunu savunur.

Marx ve Engels’e göre evrendeki birincil olgusallık doğadır. Doğanın tözü ise maddedir. O hâlde evrende hüküm süren biricik töz maddedir. Tinsellik maddi temeller üzerinde anlam kazanır.

Marx ve Engels’e göre evrendeki birincil olgusallık doğadır. Doğanın tözü ise maddedir. O hâlde evrende hüküm süren biricik töz maddedir. Tinsellik maddi temeller üzerinde anlam kazanır.

Doğanın ve toplumun diyalektik bir süreç olarak gelişimi düşüncesi Marx ve Engels’in maddeciliğinde özsel bir noktadır.

Çalışma, insanın gereksinimlerini gidermek için doğal nesneleri çeşitli araçlar kullanarak bilinçli olarak dönüştürmesidir. İnsanın doğayla temel ilişkisi üretici etkinliğidir ve insan temelde ekonomik bir varlıktır.

Marx, “ilk tarihsel olgu”nun insanın gereksinimlerini giderebilmek için gerekli araçların üretilmesi olduğunu söyler. Ama belirtildiği gibi bu durum yeni gereksinimlere, bunlar üretim araçlarında bir gelişmeye, bu da yeni toplumsal ilişki biçimlerine yol açar.

Engels, Doğanın Diyalektiği’nde diyalektik yasaları şu şekilde dile getirdi:

1) Nicelik değişimlerinin nitelik değişimlerine yol açması yasası,

2) Karşıtların birliği ve savaşımı yasası,

3) Olumsuzlamanın olumsuzlanması yasası.

Nicelik değişimlerinin nitelik değişimlerine yol açması yasası: Bu yasa oldukça iyi bilinir. Örneğin ısıtılan suyun derecesi yükseldikçe suyun sıcaklığı da artar. Ancak ısısı yüz dereceyi bulan su molekülleri birden bire sıvı halden buhar hâline geçerler. Tersi de söz konusudur. Yirmi derecelerden başlayarak ısısı adım adım düşürülen suyun ısısı sıfır derece civarına geldiğin de su birden bire buz kütlesi durumuna dönüşür. Ayrıca bu evrimsel dönüşüm birden bire bir sıçrama ile bir başka deyişle devrim biçimin de olmaktadır.

İnsanlık, tarihsel süreçte şu aşamalardan geçmiştir: ilkel komünal toplum, köleci toplum, feodal ve kapitalist toplum.

Marx’a göre ürünün değeri, ürünün üretiminde harcanan değerin miktarıyla ölçülür. Ürün emeğin karşılık geldiğinden daha yüksek değere satıldığında bir artı değer oluşur.

Hume’un uyguladığı indirgemeci çözümleme yöntemi, yani karmaşık yapılı bütünün parçalarına, yalın ya da ilkel ögelerine indirgenmesi Bentham tarafından sürdürülmüştür.

Bentham’ın ilk yapıtı 1776’da Hükümet Üzerine Bir Fragman adı ile yayımlandı.

Bentham’a göre tüm eylemlerimiz hazza ulaşma isteği ve acı çekme korkusunca güdülenir.

Bentham’ın hesaplamaya konu olan haz çözümlemesi şöyledir: Bir eylemin doğurduğu haz ya da mutluluk, yoğunluk, süreklilik, akrabalık, kesinlik, verimlilik, arılık ve uzam (etkilenen kişilerin sayısı) etkenleri bakımından analiz edilecektir. Bunların hiç kuşkusuz en optimal bileşkesini ortaya koyan eylem öteki alma şıklara göre seçilmesi gereken eylem olarak öne çıkmaktadır. Örneğin bir haz çok yoğun ama kısa süreli olabilir, bir başkası daha az yoğun ama nicel olarak ilkinden daha büyük olmasını sağlayan bir dayanıklılık gösterebilir. Yine haz verici duyumlar üreten iki eylemden hangisi ötekine göre, daha öte yeni hazcı duyumlara kapı açıyorsa bu eylem verimlilik ölçütüne uyar. Arılık ise kar şıt tür den duyumlar tarafından izlenmemeye işaret eder.

Bentham’ın yasama yöntemi her şeyden önce “eylemin verdiği zararı” ölçmek üzerine kuruludur.

Bentham’a göre her çeşit ceza kendinde kötüdür çünkü acı ve üzüntü verir. Aynı zamanda tüm yasalar ortak nitelikleri olarak topluluğun toplam mutluluğunu arttırmalıdır. Eğer ceza yararcı bakış açısından doğrulana bilecekse gösterilebilmelidir ki ceza nedeniyle verilen acı, bir şekilde daha büyük bir acıyı önlemeli ya da ortadan kaldırmalıdır. Ceza bundan dolayı, haz ya da mutluluğun daha büyük bir toplamını sağlamada yararlı olmalıdır.

Bentham, zamanının aristokratik toplum yapısına yarar ilkesinin uygulanamayışının nedenine kendince tanı koydu. Neden, toplumsal bozukluklar ve yasal sistemdeki bozukluklar, en çok sayıda insan için en büyük mutluluğu üretebilecek yeni davranış yolları gösterildikten sonrada hâlen sürüp gidiyor? Yanıt çok açıktır. Gücü elinde bulunduranlar en çok sayıda insanın en büyük mutluluğunu istemiyorlar. Yöneticiler kendi kişisel çıkarlarına çok daha fazla ilgi gösteriyorlar.

Mill’in ilk önemli yazı denemeleri 1824 yılında Westminster Review kurulduktan sonra bu dergiye gönderdiği yazıları ile yaptığı katkılardır.

Mill’in felsefi görüşlerini Bentham’ın yararcılığını geliştirerek ileriye doğru taşıdığı için yararcılık akımının bütünlüğü içindeki akışı bozmamak adına, etik alanından başlatmak uygun görülmüştür.

Bentham eylemin ahlaksallığını doğurduğu haz miktarını ölçmek yoluyla belirlemekteydi.

Bentham eylemin ahlaksallığını doğurduğu haz miktarını ölçmek yoluyla belirlemekteydi. Mill’e göre ise hazları ya da acıları böyle bilimsel şekilde ölçümlemek mümkün değildir.

Mill de tıpkı Bentham gibi toplumun sorunları ile yakından ilişkilidir. En büyük mutluluk ilkesi, kaçınılmaz olarak tüm ütilitarianları birey ile yönetim arasındaki uyumlu ilişkinin nasıl olması gerektiği noktasına getirir.

Mill’e göre tümevarım genel önermeler ortaya çıkarma ve tanıtlama işlemidir ve en temel uslamlama biçimidir.