HEGEL'İN NESNEL İDEALİZMİ

Kant sonrası Alman idealizminin doruk noktası ve en büyük ismi olan Hegel’dir.

1801 yılında Hegel, Jena Üniversitesinde önemli bir konumda bulunan Fichte’nin desteğiyle bu üniversiteye öğretim üyesi olarak atandı. Burada ilk yayımlanan kitabı, Fichte ve Schelling’in Felsefi Sistemleri Arasındaki Ayrım başlığını taşımaktadır.

Hegel 1807’de en büyük ve etkili yapıtı Tinin Fenomenolojisi’ni (Phenomenologie des Geistes) yayımladı.

Özet Olarak Felsefi Bilimler Ansiklopedisi (1818) adlı yapıtta Hegel, felsefi sistemin üç ana bölümünü oluşturan Mantık Bilimi, Doğa Felsefesi ve Tin Felsefesi başlıklı bölümleri özetlemiştir.

Hegel’in verdiği derslerin metinleri, belli ölçüde öğrencilerinin karşılaştırmalı notlarına dayalı olarak ölümünden sonra yayımlanmıştır. Bu şekilde yayımlanan yapıtları arasında Tarih Felsefesi, Din Felsefesi, Sanat Felsefesi ve Felsefe Tarihi yer alır. 1831 yılında baş gösteren kolera salgınında altmış bir yaşında yaşamdan ayrılmıştır.

Hegel, Alman idealistlerinin genel bir kabulü olan “Her bilgi objesi zihnin ürünüdür.” yargısını kabul ederek “Her gerçek ussaldır, ussal olan gerçektir.” görüşünü öne sürmüştür.

Hegel iki öne sürümde bulunur:

1. Bilinemeyen bir kendinde-varlık kabul edilemez.
2. Gerçekliğin doğası düşüncedir, sonul gerçeklik mutlak ideadır. Bu durumda tüm gerçeklik, yani evren, mutlak idea’nın bir açınımından başka bir şey değildir.

Mutlak varlık, bilginin ve felsefenin biricik konusudur. Salt bir bütünlüktür, kendi kendisinin oluş sürecidir. Bu süreç çemberseldir, yani ulaşmak istediği sonul amacı başlangıçta erek olarak koymuştur.

Mutlak, salt bir bütünlüktür ya da bütün sonsuz yaşamdır; bir öz­ gelişim sürecidir yani “kendi kendisinin oluş süreci”dir.

Hegel’in varlık mantığında Kant’ın bilgi kategorileri birer varlık kategorisine dönüştürülmüştür.

Varlık mantığının antitezi olan öz mantığı şu temel diyalektik üçlüden oluşur: öz, kuvvet ve edimsellik.

Hegel, varlık mantığı ile öz mantığının sentezi olarak gördüğü kavram mantığının şu ana diyalektik üçlüye dayandığını söyler: öznellik, nesnellik ve kavram (idea ya da düşünce).

Mekanik, fizik ve organik doğa Hegel’in doğa felsefesinde yer verdiği alt başlıklardır.

Felsefe Ansiklopedisi’nin üçüncü büyük kitabı, Tin Felsefesi adını taşımaktadır. Bu yapıttaki büyük üçlü “Öznel Tin,” “Nesnel Tin,” “Mutlak Tin” biçiminde karşımıza çıkar. Bu açıdan öznel tinin anti­tezi nesnel tindir ve mutlak tinde ikisinin sentezi durumundadır.

Özel Tin için Hegel’in kullandığı alt başlık, Antropoloji’dir.

Tinin Fenomenolojisi başlığı altında Hegel’in ele aldığı kavramlar duyu deneyimi, algı, anlama yetisi, arzu, öz­bilinç, efendi­-köle diyalektiği ve akıl gibi kavramlardır.

İnsan bir isteğe sahip olmadığı sürece ben bilincine erişemez ve dış dünyada eriyip gider. Oysa bir şeyi istediğimiz zaman, o şey bizim isteğimiz olur ve bu durum “ben” ya da “benim” dememize yol açar.

İnsanın öz bilincini gerçekleştirmesinin yolu kendisini öteki öz bilinçlere kabul ettirmesinden ve onlarca onaylanmasından geçtiği için benler arasında tanınma ve güç bakımından bir savaş hüküm sürer.

Nesnel tini oluşturan diyalektik üçlü, hak ya da ya da, öznel ahlak ve toplumsal ahlaklılığı kapsar.

Hegel’e göre devlet, nesnel tin olduğu için bir anlamda zorunlulukla tanrısaldır ama o da Aristoteles gibi devlette aşırılıkları ve despotizmi önleyecek güvenlik mekanizmalarının bulunması gerektiğini kabul eder.

Hegel’in devletler bazında savaşa ilişkin söyledikleri oldukça ilginçtir. Devletler zorunlulukla bağımsız varlıklardır. Her devlet bir bireydir ve bireyler kendi varoluşlarını onları tanıyan ve onlarında tanıdığı öteki bireylere karşı korumak isterler. Bundan dolayı bir devletin tam bir kavramı, devletlerin tam bir çokluğunu gerektirir.

Hegel’e göre üç türlü tarih yazımı vardır: dolaysız tarih yazımcılığı olayları, eylemleri, durumları betimler. İkinci tarih yazımı türü düşünsel tarihtir ve öğretici niteliktedir. Üçüncü tarih yazımı türü ise felsefi tarih ya da tarih felsefesidir.

Dünya tarihi, Hegel’e göre, tinin kendisinin özgürlük olarak bilincine erişme sürecidir: Bu yüzden dünya tarihi özgürlük bilincinde bir ilerlemeyi anlatır.

Mutlak tin kendisini üç aşamada açımlar: sanat, din ve felsefe.

Ussalın duyumsal cisimleşmesi üç ilkesel yolda gerçekleşir: bunlar sembolik sanat, klasik sanat ve romantik sanat biçimleridir.

Hegel, sanat ürünlerini mimari, heykel, resim, müzik ve şiir olarak sınıflandırır.

Hegel sanat ürünlerini mimari, heykel, resim, müzik ve şiir olarak sınıflar. Bunlardan mimari sembolik sanata, heykel klasik sanata, resim, müzik ve şiir ise romantik sanata uygundurlar.

Dinsel bilinç üç ana evreden geçmiştir: Birincisi tümellik, ikincisi tikellik, üçüncüsü bireysellik evresidir.

Din tipleri üçe ayrılmaktadır. Bunlardan ilki büyü dinidir. İkincisi, Çin ve Hint dinleri grubudur. Üçüncüsü, İran, Suriye ve Mısır dinleri olarak belirginleşirler.

Hegel’in felsefe tarihi yorumu, daha çok felsefi ürünlerin nasıl ve hangi diyalektik koşullarda oluşturulduğunun bir açıklaması olma çabası içindedir.