MODERN FELSEFE II - Deneme Sınavı - 8

1845 yılında Marx Fransa’dan sınırdışı edilerek Brüksel’e gitti. Orada Feuer­bach’a karşı, "Felsefecilerin dünyayı yalnızca değişik yollardan anlamaya çalıştık­ları, oysa gerçek gereksinimin onu değiştirmek olduğu ünlü bildirimiyle sonlanan on bir tezini hazırladı." Engels’in de kendisine katılımıyla 1932’ye dek yayımlanma­dan kalan Alman İdeolojisi’ni yazdılar. Bu yapıtın önemi, materyalist tarih anlayışı­nı özetlemesinden ileri gelir. Temel tarihsel olgusallık, doğadaki etkinliği içindeki toplumsal insandır. Bilinci belirleyen insandır, tersi değil. Tarihteki temel etmen maddi ve ekonomik üretim sürecidir. "Bütün tarihsel süreç diyalektik olarak proleter devrimine ve komünizmin gelişine doğru ilerlemektedir. Saltık tinin kendinin bil­ gisine ya da böyle başka bir felsefi yanılsamaya değil."

Marx ve Engels’e göre evrendeki birincil olgusallık doğadır. Doğanın tözü ise maddedir. O hâlde evrende hüküm süren biricik töz maddedir. Tinsellik maddi temeller üzerinde anlam kazanır.

Engels, Doğanın Diyalektiği isimli yapıtında diyalektik yasaları şu şekilde dile getirmiştir:

Marxist tarih kuramı, özü maddi olan insanın, yine tümüyle maddesel yapılı do­ğa ile arasındaki bir ilişki olarak betimlenmesi anlamında maddecidir. Fiziksel etkinliği ile gereksinimlerini karşılamak için gerekli araçları üreten de insanın kendisidir. Buna göre Marx, ilk tarihsel olgunun, insanın gereksinimlerini gidere­ bilmek için gerekli araçları üretmesi durumu olduğunu söyler. Bu durum yeni gereksinimlere, bunlar üretim araçlarında bir gelişmeye, bu gelişme de yeni toplumsal ilişki biçimlerine yol açar. Şu hâlde tarihsel süreci başlatan ve belirleyen, üretim araçlarının üretilmesi olgusudur: Üretim araçlarının üretilmesi birtakım üretici güçleri gerektirir. Üretici güçler ile üretim araçları arasındaki ilişki üretim ilişkileri olarak adlandırılır. Bir toplumdaki üretim ilişkilerinin toplamı, o toplumun ekonomik yapısını oluşturur. Ekonomik yaşam da toplumsal alt yapıyı oluşturur.

Marx'a göre bir ürünün değeri onun için harcanan emeğin miktarı ile ölçülür. Bu açıdan emeğin ürünü, emeğin fiyatından daha fazlaya satılabildiğine göre, buradaki farkı kapitalist cebe indir­mektedir. Marx bu farka artı-değer adını verir.

Marx, 1844 yılında yazdığı Ekonomik ve Felsefi Elyazmaları adlı yapıtında yabancılaşma kavramı üzerinde durmaktadır. Eğer insanlar yabancılaşmış ise yani onlar uzaklaşmış ve ayrılmış iseler, bir şeyden yabancılaşmış olmalılar. Marx bu nedenle yabancılaşmanın dört görünü­müne dikkat çeker. Onlar (1) doğadan, (2) kendilerinden, (3) türsel varlıklarından, (4) öteki insanlardan yabancılaşmış olabilirler.

Jeremy Bentham’ın ilk yapıtı 1776’da Hükümet Üzerine Bir Fragman adı ile yayımlanmıştır. Bu yapıtta Blackstone’un bir konferansta ele aldığı ve Bentham’ın bazı çelişkiler yakaladığı Doğal Haklar Kuramına ilişkin eleştirel bir inceleme söz konusudur. Bentham’ın en önemli çalışması 1789 yılında çıkan Ahlak ve Yasama İlkelerine Giriş (Introduction to the Principles of Morals and Legislation) başlığını taşır. 1789’da Politik Taktikler Üzerine Makale’yi, 1791’de Anarchical Fallacies adlı yazıyı yaz­masına karşılık bunlar ancak Dumont tarafından 1816'da yayımlanabilmiştir.

Bentham’a göre insan doğasına bilimsel bir yaklaşım ister istemez ruhbilimsel bir hazcılıktan hareket etmeyi gerektiriyordu. İlkçağda Epiküros tarafından öne sürülen, 18. yüzyılda Fran­sa'da Helvetius, İngilterede Hartley ve Tucker tarafından ele alınan bu yaklaşıma Bentham, yeni ve unutulmayacak bir anlatım kazandırmıştır: Bentham, Ahlak ve Yasama İlkelerine Giriş adlı temel yapıtına şu klasikleşmiş sözleriyle başlar: "Do­ğa insanlığı iki üstün efendinin denetimi altına yerleştirdi: acı ve haz." Buna göre her insan, doğası gereği haz elde etmeye ve acıdan kaçınmaya çabalar; bu nedenle insanların tüm eylemleri hazza ulaşma isteği ve acı çekme korkusu tarafından güdülenir.

John Stuart Mill, 1843 yılında ünlü "Mantık Sistemi" adlı yapıtı yayımlandı. Bu yapıtı yazarken ünlü pozitivist Augusta Comte’la yazışma olanağı bulmuştur. Çünkü Comte’un Pozitivist Felsefe Üzerine Dersler adlı temel yapıtı­ nın ilk ciltlerinden yararlanmıştır.

John Stuart Mill’in Jeremy Bentham’a asıl eleştirisi hazların sadece nicelik bakımından ele alınma­ sının yeterli olmayacağı noktasındadır. Çünkü ona göre sadece bedensel doyumu sağlayan hazlar değil aynı zamanda ussal, entelektüel ve estetik hazlar da vardır. Üstelik bu hazlarla bedensel hazlar arasında nitelik farkı bulunduğunu söylemek doğru olur. Mill hazları nitelik bakımından ele alınca daha yüksek hazlar ve daha aşağı hazlar biçiminde ayrımlaştırma yapmak zorunda kalmıştır. Daha aşağı haz­lar Bentham’ın ölçümleme önerdiği bedensel hazlardır. Daha yüksek olanlar ise Mill’in nitelik olarak farklı gördüğü salt insana özgü olan, söz gelimi entelektü­el ve estetik hazlardır.

Mutlakın açınım süreci başı ve sonu olan çizgisel bir ilerleme izler.

Kant

Oluş

Duyu algısı

Her bilgi objesi zihnin ürünüdür.

Mimari

Din

Bireysellik

İmgesel düşünme

Yunan dinleri