MODERN FELSEFE II - Deneme Sınavı - 3

Bentham’a göre tüm eylemlerimiz hazza ulaşma isteği ve acı çekme korkusunca güdülenir. Yanıt A'dır.

Marx ve Engels, 1844’te karşılaşmalarından sonra 1845’te Kutsal Aile’yi birlikte yazdılar. Kitap Bruno Bauer ve yandaşlarının idealizmine yöneltilmişti. Düşünce ve bilinç üzerine Bauer ve yandaşları tarafından yapılan idealist vurguyla karşıtlık içinde, Marx ve Engels, Devlet, yasa, din ve ahlak biçimlerinin sınıf savaşının evreleri tarafından belirlenmiş olduğunu savunmaktaydılar.

Marx ve Engels, Hegel’in bu metafiziksel idealizmine kökenden karşı çıkarak evrendeki birincil olgusallığın doğa olduğunu ilan ettiler.

Ekonomik alt yapı üzerinde toplumsal üst yapı olarak, insan topluluklarının politik yaşamı, devlet ve hukuk düzeni, ahlak, din, sanat, felsefe gibi kültür etkinlikleri yer alır. Bu şekilde kültürel üst yapı, ekonomik alt yapıya bağımlı olarak varlık kazanmış olur. Bir başka deyişle ekonomik alt yapı toplumsal üst yapıyı koşullandırmış olur. Ne var ki bu koşullandırmayı mutlak biçiminde almamak gerekir. Marx da, Engels de bu koşullandırmayı ekonomik yapının katı bir yansıması olarak düşünmediklerini belirtme yoluna giderler. Aslında politik ve yasal yapılar, alt yapı tarafından din ve felsefe gibi ideolojik üst yapılara göre daha doğrudan olarak belirlenirler. Bazı düşüncelerden etkilenmiş olan kişiler onları koşullandırmış olan alt yapıya tepki gösterebilirler. Eğer devrimcilik kabul ediliyorsa bu tür tepkilere de izin verilmesi gerekir.

Ekonomik alt yapı üzerinde toplumsal üst yapı olarak, insan topluluklarının politik yaşamı, devlet ve hukuk düzeni, ahlak, din, sanat, felsefe gibi kültür etkinlikleri yer alır. Bu şekilde kültürel üst yapı, ekonomik alt yapıya bağımlı olarak varlık kazanmış olur. Bir başka deyişle ekonomik alt yapı toplumsal üst yapıyı koşullandırmış olur. Ne var ki bu koşullandırmayı mutlak biçiminde almamak gerekir. Marx da, Engels de bu koşullandırmayı ekonomik yapının katı bir yansıması olarak düşünmediklerini belirtme yoluna giderler. Aslında politik ve yasal yapılar, alt yapı tarafından din ve felsefe gibi ideolojik üst yapılara göre daha doğrudan olarak belirlenirler. Bazı düşüncelerden etkilenmiş olan kişiler onları koşullandırmış olan alt yapıya tepki gösterebilirler. Eğer devrimcilik kabul ediliyorsa bu tür tepkilere de izin verilmesi gerekir.

İnsanlık tarihsel süreçte şu aşamalardan geçmiştir: ilkel komünal toplum, köleci toplum, feodal ve kapitalist toplum.

Ütilitarianism adlı ünlü yazısında Mill, Bentham’ın açtığı yolda ilerleyerek, yarar ilkesini savunma işine girişir.

1848’de Politik Ekonominin İlkeleri’ni yayımladı. 1859’da Özgürlük Üzerine, 1861’de Temsili Hükumet Üzerine İrdelemeler’ini, 1863’te Yararcılık (Utilitarianism) başlıklı çalışmasını yayımladı. Sir William Hamilton’un Felsefesinin Bir İncelemesi başlıklı çalışması ve Auguste Comte ve Pozitivism başlıklı bir inceleme 1865 yılında yayımlandılar. 1868’de England and Ireland adlı bir yapıt yayınladı. Yapıt İrlanda dışında ilgi görmedi. Çünkü İngiliz Hükumetinin İrlanda politikasını kınayan bir çalışma idi. Mill 8 Mayıs 1873 yılında Avignon’da ölmüştür. Savlar ve Tartışmalar adlı yapıtı 1859-1875 yılları arasına çıkmıştır. Din Üzerine Üç Deneme başlıklı yazısı ve Otobiyografi’si 1874’te ölümünden yayınlanmıştır.

157-161 arası sayfalar değerlendirildiğinde sorumuzun cevabı görülmektedir. A seçeneği Marx'a ait bir görüştür.

Feodal toplumdaki örgütlenme senyör beyler ve serf­ler ayrımlaşmasına indirgenemeyecek denli karmaşık bir yapıya ulaşmıştı, ne var ki Marx tarihsel dönemlerin sınıfsal yapısını genelde bir dikotomi (ikili bir sınıf­laşma) biçiminde ele aldığı için aynı yapıyı feodal sistemi izleyen kapitalist toplum yapısı için de uygulama yoluna gitti. Bu toplum yapısında anamalı (kapital) elinde tutan işverenler ile onların karşısında emeğini pazarlayan işçi sınıfı yer alır. Bir başka deyişle burjuva sınıfı ve proletarya. Üretim ilişkisi açısından görüldükte, sömürenler ve sömürülenler birbirleriyle kıyasıya bir sınıfsal çatışma içinde iki sınıf birbirlerinin karşısında yer alır. Bu iki sınıf üretim etkinliğini paylaşmalarına karşın, kökenden birbirleriyle çelişki içindedirler, üretim çıktılarının dağılımı her bir sınıfın üretime yaptığı katkıya göre dengesizlik gösterir.

Karl Heinrich Marx (1818-1883) Hegel’in geniş kapsamlı idealist evren siteminin diyalektik ögesini alıkoyarak maddeci temellerde yepyeni ve kuşatıcı bir evren sis­temi geliştirdi.

Marx ve Engels’e göre evrendeki birincil olgusallık doğadır. Doğanın tözü ise maddedir. O hâlde evrende hüküm süren biricik töz maddedir. Tinsellik maddi temeller üzerinde anlam kazanır..

Marx ve Engels kendi felsefelerini spekülatif bir felsefe olmaktan çok, bir bilim olarak kabul et­mişlerdir. Şimdi de bu bilimi diyalektik tarihsel materyalizm başlığı altında tarih alanında görmeye geçmek uygun olacaktır.

İnsanlık tarihsel süreçte şu aşamalardan geçmiştir: ilkel komünal toplum, köleci toplum, feodal ve kapitalist toplum.

İdelerin Rolü ve Kökeni: Marx’a göre her tarihsel dönem kendi başat idelerine sahiptir. İnsanlar ideleri din, ahlak ve yasa alanlarında oluştururlar.

Marx’ın ünlü önesürümü ile ifade edersek Hume birincil olarak dünyayı anlamakla ilgilenirken Bentham, birincil olarak onu değiştirmekle ilgileniyordu.

Bentham, genel yarar ilkesini türetme yoluna gitti: “Bir topluluğun ortak ilgileri ya da yararları bakımından onların mutluluğunu ar­tıran eylemleri ahlaksal olarak değerlendirmek, buna karşılık mutluluğu azaltan, bir başka deyişle acıyı ya da mutsuzluğu çoğaltan eylemleri ise ahlaki bulmamak,” evrensel yarar ilkesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece birincileri doğru ya da iyi eylemler, ikincileri yanlış ya da kötü eylemler olarak ifade etmek çok doğal bir sonuç olmaktadır. Şu hâlde genel yarar ilkesi seçtiğimiz eylem ve davranışlarımı­zın sonuçları en büyük sayıda insanın en büyük mutluluğunu ortaya koyabilme­lidir.

Yarar ilkesinin tam bir uygulanışı, Bentham’ın gördüğü kadarıyla monarşinin ve onun tüm benzerlerinin ya da uzantılarının yadsınmasını gerektirmektedir. Bunun için kral, aristokrasi ve kurumsal kilise işbaşından uzaklaştırılmalıdır, Birleşik Devletlerdeki gibi demokratik bir model yapılaştırmak tercih edilmelidir. Mademki “Tüm yönetim biçimleri kendinde kö­tüdür.” kötüyü uygulamanın tek haklılığı, daha büyük bir kötüyü önlemek ya da devre dışı bırakmak için olabilir.

Mill, savunduğu nitel hazcı yaklaşımı temellendirebilmek için insan doğası kavramına yönelir.

Mill Bir Mantık Sistemi adlı yapıtında tümeverım mantığını oldukça ayrıntılı bir biçimde incelemenin yanı sıra tümdengelimsel tasım mantığına da bir yer vermektedir. Ayrıca ahlaksal bilimler olarak adlandırdığı psikoloji ve sosyolojiyi de içeren bi­limler için de bir mantık geliştirmekle ilgilenir. Bunu yaparken fizik bilimlerinin deneysel yöntemini bu bilim dallarına uygulama girişiminde bulunur. Bu şekilde David Hume’un tasarladığı ama her nedense uygulayamadığı bir insan doğası bi­limini geliştirmede deneysel yöntemi kullanma programını Mill uygulamış olur.