MODERN FELSEFE II - Deneme Sınavı - 2

Buna göre dinsel bilinç üç ana momentten ya da evreden geçmiştir. Birincisi
tümellik evresidir. Tanrı ayrımlaşmamış, tümel olarak ve sonsuz olarak biricik
gerçekliktir. İkincisi tikellik evresidir. Bu aşamada tanrıyı düşünmekle, kendim ile
O, sonlu ile sonsuz arasına ayrım getirmiş olurum. Böylece tanrı karşımda duran
bir nesne olur ve bu şekilde ona yabancılaşmış olurum. Bu dini açıdan bir günahkâr
olduğum bilincini de kapsar. Üçüncü evre bireysellik evresidir. Tikelin tümele,
sonlunun sonsuza geri dönüşünü imler, böylece ayrılma ve yabancılaşma aşılmış
olur. Dini açıdan bu tapınma yoluyla gerçekleşir.

Şu hâlde, zihin salt soyut tanrı düşüncesinden, kendisinin ve tanrının ayrı varlıklar olduğunu ayrımsamasına ve oradan da kendisini tanrı ile yeniden bir olarak bilmeye doğru devinir. Hegel’e gö­ re bu devinim dinsel bilincin özsel devinim çizgisidir. Bu üç evre ideanın üç temel
evresine de karşılık gelir. Ancak din sadece soyut olarak din değildir, çeşitli olgusal
dinler biçimini alarak kendi gelişimini izler. Bu gelişimi din felsefesi verecektir
hiç kuşkusuz. Buna göre dünya üzerindeki ilk din tipi doğa dini olarak karşımıza
çıkar. Bu da üç evreye bölünür: İlki büyü dinidir. İkincisi, Çin ve Hint dinleri grubudur.
Üçüncüsü, İran, Suriye ve Mısır dinleri olarak belirginleşirler.

Hegel’in deyimiyle ‘Vorstellung’ biçimindeki öz-belirimi ile iliş­kilidir. Vorstellung (tasarım) imgesel ya da resimsel düşünme demektir.

Hegel’in güzelin üç ana tipine ilişkin bu görüşü sanatsal ürünlerin başlıca tiplerine ilişkin görüşü ile yakından ilişkilidir. Hegel sanat ürünlerini, mimari, heykel, resim, müzik ve şiir tarzında sınıf­lama yoluna gitti. Bu alanlardaki herhangi bir çalışma, sembolik, klasik ve romantik tarzlarda olabilir. Ama ona göre, mimari özellikle sembolik sanata uygundur; heykel klasik sanata ve resim, müzik ve şiir ise daha çok romantik sanat tarzına uygundurlar.

Nesnel tini oluşturan diyalektik üçlü, hak ya da yasa, öznel ahlak ve toplumsal ahlaklılığı kapsar. Birinci bölüm mülkiyet, sözleşme ve ceza ile örneklenebilen yasal hakları ve ödevleri içerir. İkinci kısım
büyük ölçüde niyet ve vicdan ahlaklılığı ile ilgilidir. Üçüncü kısım kendi içinde yine bir üçlü adım içerir: Toplumsal ahlak ise aile, sivil toplum ve devlet diyalektik üçlüsüne dayanır.

Kant sonrası Alman idealizminin doruk noktası ve en büyük ismi olan Hegel, Almanya’nın Stuttgart kentinde doğdu. Babası bir devlet memuruydu. Stuttgart’taki okul yıllarında parlak bir öğrenci izlenimi bırakmamıştır. 1778’de Tübingen Üniversitesinde ilahiyat eğitimine başladı. Eğitimini tamamladıktan sonra Bern ve Frankfurt kentlerinde altı yıl süreyle aile öğretmenliği yaptı. Bu dönemde büyük çalışmasıyla fazla ilişkisi olmayan bazı yazılar yayımladı.

1801 yılnda Hegel, Jena Üniversitesinde önemli bir konumda bulunan Fichte’nin desteğiyle bu üniversiteye öğretim üyesi olarak atandı. Burada ilk yayımlanan kitabı, Fichte ve Schelling’in Felsefi Sistemleri Arasındaki Ayrım başlığını taşımaktadır. O sırada Schelling de Jena Üniversitesinde görev yapmaktaydı ve Hegel ile aralarında içtenlikli bir arkadaşlık oluştu.

Hegel 1807’de en büyük ve etkili yapıtı Tinin Fenomenolojisi’ni (Phenomenologie des Geistes) yayımladı. Böylece Fichte ve Schelling’in yanında Alman idealizmi sürecindeki bağımsız ve kendine özgü yerini almış oldu. Bu arada başlayan Jena Savaşı nedeniyle üniversite kapatılınca (1807) Hegel, geçim sıkıntılarını karşılayabilmek için Nürnberg’de bir lisenin müdürlüğünü kabul etti. 1812 yılında yine büyük bir çalışması olan Mantık Bilimi’ni (Wissenschaft der Logik) yayımladı. Aslında bu yapıt 1816’ya dek bölümler hâlinde yayımlanmıştır. Bu sırada pek çok üniversiteden öneri almasına karşın lise müdürlüğü görevini 1816’ya dek sürdürmüş ve o yıl Heidelberg üniversitesinde göreve başlamıştır. Bu üniversitede çalıştığı bir yıl içinde Özet Olarak Felsefi Bilimler Ansiklopedisi’ni yayımlamıştır (1818). Bu yapıtta felsefi sisteminin üç ana bölümünü oluşturan Mantık Bilimi, Doğa elsefesi ve Tin Felsefesi başlıklı bölümleri özetlemiştir. Estetik üzerine derslerini de ilkin Heidelberg’de vermiştir. Aynı yıl Berlin Üniversitesine geçmiş, ölüm tarihine kadar kaldığı bu üniversitede yoğun biçimde çalışmaya ve yazmaya devam etmiştir. 1821’de Ana Çizgileriyle Hukuk Felsefesi, 1827 ve 1830’da Ansiklopedi’nin yeni düzenlemeleri yayımlanmıştır. Verdiği derslerin metinleri, belli ölçüde öğrencilerinin karşılaştırmalı notlarına dayalı olarak ölümünden sonra yayımlanmıştır. Bu şekilde yayımlanan yapıtları arasında Tarih Felsefesi, Din Felsefesi, Sanat Felsefesi ve Felsefe Tarihi yer alır. 1831 yılında baş gösteren kolera salgınında altmış bir yaşında yaşamdan ayrılmıştır.

Mutlak Varlık, bilginin ve felsefenin biricik konusudur.  Salt bir bütünlüktür, kendi kendisinin oluş sürecidir. Bu süreç çemberseldir, yani ulaşmak istediği sonul amacı  başlangıçta erek olarak koymuştur.

Mutlak’ın yaşamı bu şekilde üç ana evreden oluşur. Mantıksal idea ya da kavram, doğa ve tinsellik. Buradan çıkan sonuca göre, felsefe ya da bilim sistemi üç ana bölüme ayrılacaktır: Mantık yani mutlakın doğasını inceliyor olması anlamında metafizik; Doğa Felsefesi ve Tin Felsefesidir. Bu üç bölüm birlikte mutlakın yaşamının bilimsel dökümünü oluşturmuş olurlar. Buna göre mantık, ‘kendinde’ mutlakı inceler. Doğa felsefesi ‘kendi-için’ mutlakı ve Tin felsefesi ‘kendinde ve kendi-için’ mutlakı inceler. Bunların biraradalığı mutlak’ın yaşam serüveninin tamamlanmış yorumunu ortaya koyar.

Varlıktan yokluka doğru zihnin bu devinimi üçüncü bir kategoriyi üretir; Bu da oluş kavramıdır. Oluş kavramı, varlığın zaten sözü edilen nedenlerle Yokluk ile aynı şey olduğu zihin tarafından anlaşıldığı zaman, onun tarafından oluşturulur. Bu durumda Hegel’e göre oluş, varlık ile yokluk’un birliğidir; o bir tek idedir. Oluş bundan dolayı varlık ile yokluğun sentezidir.

Varlığın anti-tezi durumundaki öz mantığında Hegel, öz ve varoluş, kuvvet ve beliriş, töz ve ilinek, neden ve sonuç, etki ve tepki gibi ilişki ya da bağıntı kategorilerini ele alır. Örneğin öz, görünenin arkasında ya da altında yatıyor olarak düşünülürken güç belirişi içinde sergilenen olgusallık olarak düşünülür. Burada kendinde-varlık düşünen bilinç için kendini bölme sürecine girer, birbirleriyle bağıntılı kategorilere dağılır. Ama öz mantığında asıl amaç, öz ve dış görüngüsel varoluşun birliği olarak betimlenen edimselliktir. Edimsel, ortaya çıkan iç özdür, tam belirişine ulaşmış güçtür. Edimsellik olarak varlık, için ve dışın birliği olarak
kendini belirten özdür. Edimsellik kategorisi başlığı altında Hegel, töz ve ilinek, neden ve sonuç ve karşılıklı etkileşim kategorilerine yer verir.

Hegel’e göre üç türlü tarih yazımı vardır: dolaysız tarih yazımcılığı olayları, eylemleri, durumları betimler. İkinci tarih yazımı türü düşünsel tarihtir ve öğretici niteliktedir. Üçüncü tarih yazımı türü ise felsefi tarih ya da tarih felsefesidir.

Hegel’in sistemini tamamlayan temel üçlünün sonuncu aşaması, mutlak tin (absoluter geist) adını alır ve sanat, açınlanmış din ve felsefeden oluşan bir aşamadır. Fenomenolojinin sonunda Hegel, dünya tarihinde, doğadan dine, dinden sanata ve sanattan felsefi bilgiye doğru bir devinim olduğunu belirtmişti.

Hegel’in güzelin üç ana tipine ilişkin bu görüşü sanatsal ürünlerin başlıca tiplerine ilişkin görüşü ile yakından ilişkilidir. Hegel sanat ürünlerini, mimari, heykel, resim, müzik ve şiir tarzında sınıf­lama yoluna gitti. Bu alanlardaki herhangi bir çalışma, sembolik, klasik ve romantik tarzlarda olabilir. Ama ona göre, mimari özellikle sembolik sanata uygundur; heykel klasik sanata ve resim, müzik ve şiir ise daha çok romantik sanat tarzına uygundurlar. Hegel’e göre en temel sanat türü mimaridir ve insanların ilk denediği sanat türü de budur. Çünkü onun materyali tinsiz-zihinsizdir ve onun formu bu tinsiz aracın fiziksel özelliklerine ve ağırlığına bağlıdır.

Antropoloji bölümünde ele alınan ruh, en alt düzeyde henüz ayrımlaşmamış
bir birlik olarak düşünülen öznel tindi. Tinin Fenomenolojisi bölümünde ise bilinçlilik
kazanmış ruhsal varlık söz konusudur: Bu nedenle burada birinci adım
duyu algısıdır.

Hegel’in diyalektik süreci üç temel tez-antitez-sentez üçlemesinden oluşur. Bunlara varlık mantığı, öz mantığı ve kavram mantığı denir. Bunlardan varlık mantığı varlık-yokluk-oluş üçlemesiyle ilerler. Burada tez varlık, antitez yokluk, sentez ise oluştur.

Tüm ger­çeklik mutlak ideada bulunur ya da mutlak idea tarafından temsil edildir. Evren mutlak ideanın açınımından ibarettir. Bu açınım süreci çemberseldir,
yani sonul amaç başlangıçta erek olarak koymuştur. Mutlak, nesnesi kendisi olan düşünmedir, yani kendini düşünen öznedir

“Nasıl bilinebilir?” Bu sorunun yanıtını yine Kant’tan yola çıkarak verdiler:
Kant, “Anlama yetisi, kategorilerini doğaya dikte eder.” diyordu. Ama Kant’ın öne
sürdüğü bilgi koşuluna göre, bir dışsal kendinde-varlığın bizim deneyimimize verilen maddesel içeriği kategoriler tarafından alınarak ancak o şekilde bilgi ortaya
konuyordu. İdealistler bu koşulu değiştirdiler. Çünkü onlar bu şekilde maddesel
şeyler de dâhil her bilgi objesi zihnin ürünüdür sonucunu çıkarma yoluna gittiler.
Hegel de bu noktayı kabul ederek “Her gerçeklik ussaldır, ussal olan gerçektir.” öne sürümünde bulundu.

Hegel, Kant’ın tersine, var olan her ne varsa bilinebilir diye düşünmekte ve Alman idealistlerinin genel kabulü olan “Her bilgi objesi zihnin ürünüdür.” yargısını kabul
ederek “Her gerçek ussaldır, ussal olan gerçektir.” öne sürümünde bulunmaktaydı. Bu iki yargı bir anlamda birbirini desteklemektedir çünkü var olan her şey ussal olduğuna göre us ile bilinebilir olmalıdır.