MODERN FELSEFE II - Deneme Sınavı - 4

Deha yani estetik yaratma yetisi, belli bir öğrenme sürecinin ürünü değildir. “Tinin doğuştan gelen bir yeteneğidir.” Bu nedenle deha yapıtını nasıl yarattığını bilimsel olarak ortaya koyamaz. O yapıtını yaratmaya yarayan düşüncelerin kendisine nasıl oluştuğunu açıklayamaz ama kurallarını kendisinde bulunan doğanın kuralları olarak sunar. Güzel sanatlarda güzel dediğimiz tek bir biçim vardır ama bir tek yöntem yoktur. Bu nedenle sanat yapıtı bireyseldir hem de yüksek derecede. Sanat yapıtında bulunan düzen belli bir dış amaca yönelmemiştir, sanat yapıtı kendi iç uyumu bakımından yüksek bir ereklilik taşır, yani ereksiz bir ereklilik taşır. Bu açıklamaya dayanarak D seçeneğinde yanlış bilgi verilmiştir.

Kant, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi adlı yazısında insanda ussal bir özgürlükle birlikte kötüye doğru bir eğilimin de bulunduğunu söylemektedir. O, bununla insanın özünden kötü olduğunu düşünmez, sadece akıl tarafından yönetilen insanın varlık yapısında olması gerekene karşı bir çabanın bulunduğunu dile getirir. Bu nedenle B seçeneği yanlıştır.

“İnsanların işlerinin anlamsız görünen gidişinde sanki gizli bir plan saklıdır.” Kant’a göre, istekler, tutkular ve bunlardan doğan çatışmalar, çekilen acılar tarih felsefesi bakımından bu şekilde olumlu bir anlam taşırlar. Tutkuların isteklerin güçlü dinamizmi, yüksek bir amacın hizmetindedir. Bu amaç insan soyunun amacı olarak tüm akıl yeteneklerinin gelişmesidir. Sonuç olarak çatışma ve acılarla dolu olan tarihsel varlık alanı, bütününde pozitif bir anlam taşır. Tarihin genel akışında toplum-dışı birtakım güçler, bir varlığın gelişmesi için harekete geçirici, öne doğru itici bir rol oynarlar, kendi kendisini yönetme, kendisi olma ve özgürlüğün gelişmesine yardım ederler.

Kant siyaset felsefesi alanında bazı özel konularda tutucu görünmekle birlikte genel olarak özgürlükçü bir tutum sergilemiştir. Rousseau’yu izleyerek siyasi otoriteyi kısmen sözleşme, kısmen de genel istenç terimleri içinde açıklama yolu tutmuştur. Fransız Devrimi’nin bir hayranı olmakla birlikte, kötü yönetilen devletlerde yönetime karşı isyan edilmesini yadsımıştır. Yurttaş­ların temsilcileri aracılığıyla seslerini duyurmalarını ve hak aramalarını sağlayan bir yönetim biçiminden yana olmasına karşın, oy kullanma hakkını bağımsız ve kendi kendisine yeterli olan kişilerle sınırlama yoluna gitmiştir, bu hakkı çıraklara, hizmetçilere, odun kesicilere, köylülere ve tüm kadınlara tanımamıştır.

Kant’ın asıl eleştirel dönemi 1781’de yayımladığı Salt Aklın Eleştirisi (Kritik der reinen Vernunft) adlı yapıtıyla başladı çünkü yapıt baştan sona geleneksel felsefe tutumlarının eleştirisi üzerinde yükselmektedir.

Kant’ın doğal felsefenin alanından sıyrılarak salt felsefe alanına geçişi 1770’de yayımlanan Duyu Dünyası ve Düşünce Dünyasının Form ve İlkeleri adlı yazısı ile gerçekleşir

Salt Aklın Eleştirisi’nde de açıklıkla ortaya konulduğu gibi, Kant’ın genel bilgibilimsel amacı, bundan böyle Spinoza, Leibniz, Wolff tarzında metafizik sistemler üretmenin doğru, haklı bir girişim olup olmayacağının bir hesabını çıkarmak ve ortaya çıkacak sonuca göre gelecekteki metafiziklere bir yol göstermekti. Ama böyle bir görevi gerçekleştirebilmek için öncelikle insan bilgisinin alanını ve sınırlarını yoklamak gerekmektedir. İnsan hangi alanlarda geçerli bilgi ortaya koyabiliyor? Bu bilginin sınırı nereye dek uzanıyor? Geçerli bilgi deyince ne anlıyoruz? Tüm bu soruların yanıtlanabilmesi için Kant geniş kapsamlı bir araştırmaya girişir.

A posteriori yargılar: Deneyimin sağladığı verilere ilişkin yargılardır. Bunların doğrulukları olumsal olduğu için zorunluluk ve evrensellik niteliği taşımazlar.

Kant bu noktada yeni bir buluş yaparak aynı yargı bakımından hem sentetik, hem apriori olan önermelerin bulunduğunu öne sürer. Kısacası sentetik a priori yargı türünü önümüze koyarak bilinen sınıf­lamaları bozmuş olur. Hemen hemen matematiğin tüm önermelerinin bu kategoride yer aldığını, doğal bilimlerin temel ilkelerinin de sentetik apriori yargı tipinde olduklarını öne sürer. Burada seçilmiş iki örnek verilirse Maddesel dünyadaki tüm değişmelerde, maddenin miktarı değişmeden kalır. Devinimin tüm iletiminde etki ve tepki daima
eşit olmalıdır.

Kant'a göre Transsendental Estetik'te; Estetik teriminin burada ‘güzelin duyumlanması’ anlamındaki estetik terimi ile hiçbir ilişkisi yoktur.

Bizim sadece zaman ve uzay içinde verilenleri kavrayabilir olmamız, varolan her şeyin zaman ve uzay içinde olmasını gerektirmez, ama bizim “kendi başına varolan” şeyleri algıladığımızı da göstermez. Kant bu görüşüne transsendental idealizm adını verir.

Nitelik kategorileri: olgusallık, değilleme, sınırlama.

Kant, anlama yetisinin kategori şemalarını dört başlıkta toplar: 1. Zaman ve uzaya bağlı algının aksiyomları, 2. Algının beklentileri, 3. Deneyimin analojileri, 4. Empirik düşünmenin postülatlarıdır.

Ruh İdesi: Kendimizde bulduğumuz bir ben-birliğinden hareketle hiçbir koşula bağlı olmayan bir ruhun varolduğuna ilişkin yargılara varmak yanlış sonuç çıkarmak olur. Çünkü bedene bağlı olmayan, buna karşın insanın yaşamasını, hareketlerinin sürüp gitmesini sağlayan tinsel bir tözün varolduğuna kendi ruhsal varlığımıza ilişkin bilgiden ulaşamayız.

Kant, Knutzen’in kütüphanesindeki kitaplardan yararlanarak mantık ve doğal bilim konusunda yetişme olanağı bulmuştur. Newton fiziğini incelemeye yönelmesi doğal bilimlere büyük ilgi gösteren hocası Knutzen’in etkisiyle olmuştur. Bu etki nedeniyle ilk yazıları doğal bilim alanına ilişkindir.

Kant, Canlı Güçlerin Doğru Değerlendirilişi Üzerine Düşünceler adlı fizik tezi ile üniversiteyi bitirmiştir. 1755’de Genel Doğa Tarihi ve Gök Teorisi adlı çalışması yayımlanmıştır. Yine aynı yıl Ateş Üzerine başlıklı çalışması ile üniversite öğretim üyeliğine kabul edilmiştir. Genel Doğa Tarihi ve Gök Teorisi başlıklı yapıtında evrenin oluşumunu tümüyle mekanik ilkeler ışığında açıklamaya çalışmıştır. Öne sürdüğü görüşler Laplace’ın bu konudaki kuramını öncelemiştir. Daha sonra bu kuram Kant-Laplace kuramı adını almıştır. Bunların yanı sıra Yer Ekseni Etrafında Dönerken Birtakım Değişikliklere Uğradı mı?, Yer İhtiyarlıyor mu?, Deprem Üzerine gibi çoğu fiziki coğrafya alanına ait yazılar bu dönemde, yani 1770 öncesi dönemde yer almaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Kant’ın düşüncelerinin gelişimi başlıca iki döneme ayrılır. 1770’den önceki döneme eleştiri-öncesi dönem, 1770’den sonraki dönemey ise eleştirel dönem denir. Doğru yanıt A'dır.

Kant’ın eleştiri-öncesi görüşleri büyük ölçüde doğa felsefesi alanına aittir ve bu
dönemde ele aldığı metafizik kavramları da büyük ölçüde doğa felsefesi alanına aittir. Doğru yanıt E'dir.

Kant Salt Aklın Eleştirisi’nde bilgi türlerini ve bunlara karşılık gelen zihinsel yetileri
araştırır. Ele aldığı bilgi türleri matematik, doğa bilimleri ve metafiziktir. Doğru yanıt C'dir.

A priori yargılar, doğruluğu zorunlu olan ve aynı zamanda evrensel olarak geçerlilik taşıyan yargılardır. Bu zorunluluk ve evrensellik özellikleri  deneyimin sağladığı sonuçlarda kesinlikle bulunmazlar. Buna karşılık matematik önermeler bu nitelikleri bütünüyle taşırlar. Doğru yanıt B'dir.