MODERN FELSEFE II - Deneme Sınavı - 2

Wollf ’un öğrencisi olan, estetik fenomenlerin bilgisini soru konusu yapıp estetiğin
kurulmasına ön ayak olan Baumgarten’in ardından ilk kez Kant, estetik üzerine
sistematik bir çalışma yaparak idealizmin estetiğini ortaya koymuştur.

Kant estetik beğeni yargılarını, insanların bir şeye “Bu şey güzeldir.” dediği dört ayrı tarzda dile getirmiştir: Bunlar, anlama yetimizin temel kategorileri olan nitelik, nicelik, ilişki, ve kiplik kategorilerine paralel bir biçimde ele almıştır.

Kant güzeli anlama yetisi ile yüceyi ise akıl ile ilişkilendirir.

Kant’a göre dinin odak noktasında insan yaşamında ahlakın gerekliliğine inanma
yer alır.

Kant ahlaka ilişkin görüşlerini Pratik Aklın Eleştirisi, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi ve Salt Aklın Sınırları İçinde Din, Erdem Öğretisi ve Haklar Öğretisi, Ahlak Metafiziği gibi yapıtlarında geliştirmiştir. Kant Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi adlı kitabında gerçekleştirmek istediği amacı şöyle dile getirir: “Elinizdeki temellendirme, ahlaklılığın en yüksek ilkesinin aranıp bulunmasından ve belirlenmesinden öte bir şey değildir”

Kesin buyruk (kategorik imperatif), tüm ussal varlıkların belli bir yolda davranmaları gerektiğini bildirir. Bu, yukarıda da ifade edildiği gibi, etik öznelerin evrensel yasalar olmalarını isteyebilecekleri nedenlere bağlı olarak eylemde bulunmalarıdır.

Özgürlük düşüncesinin pratik zorunluluğu konusunda söylenenler, bizi Kant’ın pratik aklın postülatlarına ilişkin öğretisine kendiliğinden getirmiş oluyor. Çünkü Kant pratik aklın postülatlarını, özgürlük, ölümsüzlük ve tanrı olarak belirlemiştir. Kant Pratik Aklın Eleştirisi’nde öncelikle özgürlük konusuna yönelir. Salt Aklın Eleştirisi’nde sonuç olarak ulaşılan “özgürlüğün nedenselliği” düşüncesinin insan dünyasında bir gerçekliği olup olmaması konusu özellikle ahlak felsefesi bakımından tekrar ele alınır.

“Yapmalısın.” “Çünkü yapabilirsin.” Kant’ın burada ulaştığı sonuç mantıksal bir sonuç değil, bir postülattır: Eğer aklımızın böyle bir ahlak yasası olmasaydı özgür olduğumuzu iddia etmeye hakkımız olmazdı. Kant’a göre ahlak yasası insanın özgür olduğuna ilişkin bilgisinin temelidir, özgürlük de ahlak yasasının varlık temelidir.

Stoalılar erdemin en yüksek iyi olduğunu söylerler ve erdemin mutluluğu da içine aldığını göstermeye çalışırlar. Oysa Kant tüm bu yararlı deneyim ve görgülere arkasını dönüyor. Ona göre daha önce de belirtildiği gibi, dünyada sonsuz olarak iyi olduğu söylenebilecek biricik şey iyiyi istemedir, insanın kişi olarak kendisini ahlaklı olma onurunu taşıyan bir varlık olarak görmesine dayanan bir isteme.

Kant bu yapıtında doğa felsefesi dediği kuramsal felsefe ile özgürlük postülası üzerine temellendirilmiş pratik ya da ahlaksal felsefe arasında bağlayıcı bir etken aramaktadır. Kant bu bağlayıcı etkeni yargı yetisi dediği edimde bulur: Yargı yetisi anlama yetisi ile salt akıl arasında birleştirici halkayı oluşturmaktadır. Salt Aklın Eleştirisi’nde anlama yetisinin kategorileri ve ilkeleri açımlanmıştı. Bunlar ‘oluşturucu’ bir işlevde bulunur, nesnelerin ve doğanın bilgisini olanaklı kılarlar.

Güzelin kiplik kategorisi açısından tanımı: “Güzel herhangi bir kavram olmaksızın zorunlu bir hoşlanmanın nesnesi olarak kabul edilen şeydir.” Buradaki zorunluluk kuramsal, nesnel bir zorunluluk değildir. Eğer böyle olsaydı öne sürdüğümüz beğeni yargımızı herkesin onaylayacak olduğunu a priori olarak bilirdik ama kuşkusuz zorunluluk terimi bunu anlatmaz.

Kant güzeli anlama yetisi ile ilişkilendirir. Güzelde anlama yetisi ile imgelem uyum içindedir.

Kant’a göre dinin odak noktasında insan yaşamında ahlakın gerekliliğine inanma yer alır. Felsefe bakımından dinin özünü ahlak fenomenleri oluşturur. Bu açıdan din, ahlakın gösterdiği ödevlerin tanrısal bir buyruk olarak görülmesidir. İçimizdeki ahlak yasasını tanrısal bir yüceliğe çıkararak bu yasanın koyucusuna, tanrısal yasa koyucuya ulaşmış oluruz. Bu şekilde ahlak yasasının insanlar üzerindeki etkisi güçlendirilmiş olur.

Kant hukuksal yükümlülükleri, ahlaksal yükümlülüğün bir alt türü olarak görür, kötü yönetilen devletlerde yönetime karşı isyan edilmesini yadsımıştır. Kant’ın politik görüşleri uluslararası ilişkiler bakımından çok daha hümanist, özgürlükçü ve barış yanlısı bir görünüm sergiler. Sonsuz Barış Üzerine adlı yapıtında, kalıcı bir barış için bir çözüm arayarak birtakım ilkeler öne sürmüştür.

Aynı yılda Kapalı Ticaret Devleti adlı yapıtını da yayımlamıştır. 1805’de Bilge İnsanın Özü Üzerine ve ardından Kutlu Yaşamın Yolu ya da Din Öğretisi başlıklı yayınlarındaki düşünceler üzerine dersler verdi. 1807’de Alman Ulusuna Söylevler isimli eseri yayımlandı.

Fichte’ye göre birtakım şeyleri düşünme, bilince konu yapma edimi, salt ben’i ön gerektirir ve bu nedenle ona ‘aşkınsal ben’ denebilir.

Empirik bilincin dünya deneyimi, Fichte’nin imgelemin üretken gücü dediği etkinlik
ile gerçekleşmektedir. İmgelem gücü bireysel ben’in etkinliği olarak kendisini,
kendiliğinden sınırlar ve böylece kendini edilgin olarak etkilenen bir şey olarak
koyar.

Fichte dış dünyayı ve tüm içeriklerini bilincin içkin edimlerine indirgemiş ve bu şekilde öznel idealizmin tutarlı bir temsilcisi olmuştur.

Fichte burada vicdan-duyunç kavramı üzerinde özel olarak durur ve vicdanı belirli
ödevimizin dolaysız bilinci olarak tanımlar. Eş deyişle “Vicdan, tikel bir yükümlülüğün dolaysız olarak farkında olmaktır.”

Schelling’in felsefi gelişimini dört aşamada ele almak geleneksel hâle gelmiştir: Bunlar, öznel idealizm, doğa felsefesi, özdeşlik felsefesi ve negatif ve pozitifin karşıtlığında felsefe şeklinde nitelenebilecek dört aşama ya da dönem olarak birbirini izlemiştir.