MODERN FELSEFE II - Deneme Sınavı - 10

Kant'ın ilk yazıları doğal bilim alanına ilişkindir.

Kant’ın asıl eleştirel dönemi 1781’de yayımladığı Salt Aklın Eleştirisi (Kritik der reinen Vernunft) adlı yapıtıyla başladı çünkü yapıt baştan sona geleneksel felsefe tutumlarının eleştirisi üzerinde yükselmektedir.

Kant, eleştiri öncesi görüşlerinde insana henüz belirgin bir yer vermemiştir. Sonsuz nedensel olaylar içinde insana ve onun özgürlüğüne pek yer kalmamış olarak görünmektedir. Evrenin mekanik düzeni içinde insanın özgürlük ve sorumluluğunun nasıl yer bulabileceği sorusu henüz Kant’ın zihnini kurcalamamaktadır. Oysa eleştirel döneminde Kant’ın birincil kaygısı bu sorunu çözmek olacaktır. Bu nedenle IV numaralı ifade, Kant'ın eleştiri öncesi değil, eleştiri dönemi görüşlerini yansıtmaktadır ve bu ifadenin yer almadığı seçenek olan B seçeneği doğru kabul edilecektir.

Kant, Salt Aklın Eleştirisi’nde, bilgi türlerimizi ve bunlara paralel zihinsel yetileri birbirinden ayırarak her birini ayrıntılı bir biçimde araştırmaya girişir. Ele alınan zihinsel yetiler duyarlık, anlık ve salt akıl, bunlara bağlı bilgi sistemleri matematik, doğa bilimleri ve metafiziktir.

A priori yargılar, doğruluğu zorunlu olan ve aynı zamanda evrensel olarak geçerlilik taşıyan yargılardır. Bu zorunluluk ve evrensellik özellikleri deneyimin sağladığı sonuçlarda kesinlikle bulunmazlar. Buna karşılık matematik önermeler bu nitelikleri bütünüyle taşırlar.

Estetik teriminin burada ‘güzelin duyumlanması’ anlamındaki estetik terimi ile hiçbir ilişkisi yoktur. ‘Estetik’ terimi Grekçe ‘aisthesis’ (duyularla, algı yoluyla kavrama) teriminden gelmektedir. Kant da ‘estetik’ terimini köken anlama uygun olarak kullanmıştır. Çünkü bu alt başlık altında Kant, zihnin duyu yetisini (duyarlığı) inceleme işine girişir. Burada birincil kaygısı duyu bilgisinin a priori ögeleri içerip içermediğini araştırmaktır. Yani doğru yanıt C seçeneğidir.

Kant'ın "Transsendental Estetik" üzerine görüşleri ile ilgili olarak verilen ifadelerden III numaralı ifade yanlış bilgi içermektedir. Çünkü Kant, öncelikle şunu belirtir: Her bilgide algı ve kavram olmak üzere iki yan vardır. Bir taraf­ta duyularımıza verilen ve bizim somut olarak kavradığımız yan, öbür taraf­ta anlama yetimizin düşünme ile bağlar kuran yanı. Bilgimizin oluşabilmesi için bu iki yanın birlikte çalışabilmesi gerekir. Empiristlerin öne sürdüğü gibi salt duyusal veriler tek başına bize bilgi sağlayamaz. Sadece anlama yetisinin kavramları içinde dönen bir düşünme biçimi de içi boş bir kavram bilgisinden başka bir şey vermez. Buna göre, “Duyusuz kavramlar boş, kavramsız duyular kördür.”  Bu nedenle III numaralı ifadenin yer almadığı seçenek olan D seçeneği doğru kabul edilecektir.

Kant’a göre anlama yetimizin on iki kategorisi vardır. Nicelik Kategorileri: Birlik, çokluk, tümlük. Nitelik Kategorileri: Olgusallık, değilleme, sınırlama. İlişki Kategorileri: Töz-ilinek, neden-etki, etki-edilgi. Tarz Kategorileri: Olanak-olanaksızlık, varlık-yokluk, zorunlu-olumsal.

Kant, anlama yetisinin kategori şemalarını dört başlıkta toplar: 1. Zaman ve uzaya bağlı algının aksiyomları, 2. Algının beklentileri, 3. Deneyimin analojileri, 4. Empirik düşünmenin postülatları.

Salt usun üçüncü idesi olarak ele alınan ide Tanrı idesidir. Bu ide ile ussal teoloji uğraşmaktadır.

Fichte, Kant’ın pratik felsefe-ahlak felsefesine ilişkin görüşlerini çıkış noktası yaparak idealist felsefesini oluşturma yoluna gitmiştir.

Fichte 1796’da Doğal Hakkın Temeli adlı yapıtını, 1798’de Törebilim Sistemi baş­lıklı çalışmasını yayımladı. Her iki yapıt da bilim kuramının ilkelerine göre işlenmiş olmakla birlikte, Fichte’nin felsefesinin bir etik idealizm olma niteliğini açık bir biçimde gözler önüne sermektedir.

IV numaralı ifade Fichte'nin görüşleri ile ilgili olarak yanlış bilgi içermektedir. Vicdan kavramını tanımlayan Fichte’ye göre vicdanı oluşturan duygu hiçbir zaman yanıltıcı ya da aldatıcı olamaz. Vicdan belirli ödevimizin dolaysız bilincidir. Yanılmaz ve yanılamaz. Dolayısıyla, bu ifadenin yer almadığı seçenek olan B seçeneği doğru kabul edilecektir.

"Hak" kavramını Fichte şu şekilde belirlemektedir: “Özgürlüğünü ilişkiye girdi­ ğin tüm başka kişilerin özgürlüğü kavramı yoluyla sınırla.” Bunu şu şekilde açımlamak olanaklıdır: Bir ussal varlıklar toplumunun her bir üyesinin özgürlüğünün anlatımını, topluluğun öteki üyelerinin de kendi özgürlüklerini anlatabilecekleri bir yolda sınırlıyor olması hakkaniyet kavramıdır. Görüldüğü gibi hak kavramı toplumsal bir kavramdır. Öteki ussal varlıklar düşüncesi ile birlikte ortaya çıkar.

Schelling’in felsefi gelişimini dört aşamada ele almak geleneksel hâle gelmiştir: Bunlar, öznel idealizm, doğa felsefesi, özdeşlik felsefesi ve negatif ve pozitifin kar­şıtlığında felsefe şeklinde nitelenebilecek dört aşama ya da dönem olarak birbirini izlemiştir.

Schelling'e göre, doğanın üçüncü birliği ya da potansiyelliği organlaşma/organizmdir. Yani canlı varlıkların ortaya çıkışı devreye girer.

Schelling’in inancına göre insan tarihinde sonsuz bir ilerlemeye yer vardır. Çünkü bir bütün olarak tarih, mutlak’ın sürekli bildirilişidir. Bu bildiriş kendini aşamalı olarak açığa koyar. Mutlak, ideal ve olgusalın salt özdeşliği olduğu için tarih ikinci bir doğanın, ussal olarak örgütlenmiş politik toplum çerçevesi içerisinde yetkin bir ahlaksal dünya-düzeninin oluşturulmasına doğru bir devinim olmalıdır ve mutlak sonsuz olduğuna göre bu ilerleme devinimi de sonsuz olmalıdır. Bu açıklamaya dayanarak, D seçeneği sorunun doğru yanıtıdır.

Fichte’nin felsefesinde ağırlık noktasını pratik felsefe oluşturuyordu. Ben’in temel niteliği eylemdi. Schelling’in felsefesinde ise ben’in ulaşabileceği en yüksek basamak etik değil, estetiktir. Schelling, ben’in bilen ve eyleyen bilinçliliğine estetik bilinci eklemiştir. O, bu bilinçliliğe estetik sezgi der. Estetik sezgi kendisini sanatsal yaratmada dışlaştırır.

Schleiermacher’e göre düşünce ve varlık birbirleriyle bağlantı içindedirler. Ona gö­re düşüncenin varlığa bağlanabilmesi için iki yol vardır: Birincisi bilimsel ya da kuramsal bilgide olduğu gibi düşünce kendisini varlığa uydurabilir ve bilimsel kavram ve yargılarımızın bütününe karşılık gelen varlık doğa olarak adlandırılır. İkinci yol olarak düşünce varlığı kendisine uydurmaya çalışır. Bu yol ahlaksal etkinliğimizin yoludur. Ahlaksal eylem yoluyla etik ideallerimizi gerçekleştirmeye çalışırız. Ahlaksal eylemlerimizin kökünde yatan düşünce bu eylemleri bizim bu yolumuzda ortaya çıkacak bir varlıkla ilişkilendirir. Bu varlık tindir. Şu hâlde bu iki yol nedeniyle insanın önünde tin ve doğa olmak üzere iki varlık yer alır. Ama buradaki ikicilik mutlak mıdır? Bu iki yol da insandan başladığına göre, bunların bir yerde birleşmeleri, bir olmaları çok doğal ya da sezgiye açık görünüyor. Schleiermacher bu iki varlık biçiminin tanrıda birleştiklerini, yani özdeş olduklarını öne sürer. Şu hâlde en son olgusallık tanrıdır. Bir başka deyişle en son olgusallık tin ve doğanın evrende ya da tanrıda özdeşlikleridir. Bu sebeple en son olgusallık insan değildir. C seçeneği sorunun doğru yanıtıdır.

Schleiermacher’e göre birey ve toplum karşıt kavramlar değildirler. Çünkü bireysellik ancak başkaları ile ilişki içinde gerçeklik kazanır. Bir yandan insanın biricik olma özelliği, eş deyişle onu başka insanlardan ayıran yanı, bir insan toplumu içinde olgusallaşır; bu nedenle toplum ön koşuldur. Öte yandan toplum insan bireylerinin bir topluluğu olarak, bireysel ayrımları gerektirir. Bu yüzden birey ve toplum birbirlerine göndermede bulunurlar ve birey için öz-gelişim sadece kişinin bireysel yetenek ve becerilerinin gelişimini değil aynı zamanda başka kişiliklerin gelişimine saygıyı da gerektirir.