MODERN FELSEFE I

Önemli bir İngiliz empiristi olan Berkeley, Locke’un düşüncesindeki tutarsızlıkları eleştirerek yola çıkmış ama empirizmini bir öznel idealizme ve immateryalizme sürüklemiştir. Her şeyden önce duyum ve düşünüm ayrımını eleştirerek bunlar arasında köklü bir farklılık olmadığını savunmuştur.

Berkeley, henüz Trinity Kolejdeyken Locke ve Malebranche’ı incelemiş ve madde tözünün varlığından kuşkulanmaya başlamıştı. Yeni Bir Görme Kuramına Doğru adlı yapıtında maddesel tözün temel niteliği olan uzamlılık üzerine eğildi ve uzam
algısının görme ve dokunma duyumlarında nasıl oluştuğunu deneysel olarak göstermeye girişti.

George Berkeley

Bir obje, algılanmış niteliklerin bir toplamıdır ve var olmak algılanmış olmaktır.

Hume’un ide deyince düşünce, kavram, imge gibi zihinsel içerikleri anladığı vurgulanmalıdır.

Hume’un ide deyince düşünce, kavram, imge gibi zihinsel içerikleri anladığı vurgulanmalıdır. Ona göre zihnin içeriğini bu izlenimler ve ideler oluşturur. Düşüncenin orijinal ham maddesi bir izlenimdir ve bir ide, bir izlenimin salt bir kopyasıdır.
Bir izlenim ve bir ide arasındaki ayrım sadece onların canlılık derecesindeki bir ayrımdır.

Çağrışım mekanizması genel olarak üç biçimde çalışır; benzerlik, zamanda ve uzayda bitişiklik ve neden-etki bağı.

Hume’a göre deneyim, nesneler arasında zorunlu bağlantılar olduğunu kanıtlayamadığı için doğa bilimleri kesin bilgi sağlayamaz.

Diğer Başka Empiristler

Condillac’ın Duyumlar Üzerine İnceleme’ nin ulaştığı genel sonuç; “doğal düzende tüm bilginin duyumlardan doğduğu” sonucudur. İnsanın tüm zihinsel işlemleri “dönüşmüş duyumlar” olarak açıklanabilir

Diğer Başka Empiristler

Reid’e göre sağduyu ilkeleri kendiliğinden açık, tanıtlanmalarına gerek olmayan, uslamlamanın ve bilimin temelini oluşturan kökensel ve doğal yargılardır.

Deneyci bir düşünür olan Berkeley (1685-1753), İrlanda’da doğmuş, Dublin’deki Trinity Kolejde matematik, mantık, dil ve felsefe eğitimi almıştır. 1704’de aynı okulda eğitmen olmuştur. Başlıca yapıtları: Yeni Bir Görme Kuramına Doğru (An Essay toward a New Theory of Vision 1709), İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine Bir Deneme (A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge 1710), Hylas ile Philonous Arasında Üç Diyalog (Three Dialogues between Hylas and Philonous 1713), Alcipron or the Minute Philosopher (1732). Önemli bir İngiliz empiristi olan Berkeley, Locke’un düşüncesindeki tutarsızlıkları eleştirerek yola çıkmış ama empirizmini bir öznel idealizme ve immateryalizme sürüklemiştir.

Hume (1711-1776) İskoçya’da, Edinburg’da doğdu. Edinburgh Üniversitesinde klasik diller ve felsefe okudu. 1734-37 yılları arasında Fransa’da ilk ve temel felsefi yapıtı olan İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme’yi (A Treatise of Human Nature) kaleme aldı. Yapıtı İngiltere’de ilgi görmeyince Etik ve Politik Denemeler’i (Essays
Moral and Political) yayımladı ve bu yapıtla ses getirdi. Birinci yapıtıyla dinsizlik suçlamasına uğradığı için, hiçbir üniversiteye kabul edilmeyince bir generalin sekreteri olarak 1745-49 yılları arasına Avrupa’yı dolaşmış, bu arada ilk eserini İnsan Anlığı Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry concerning Human Understanding) adı altında düzenleyip bastırmıştır (1748). Aynı yıl İnceleme’nin üçüncü ve son bölümünü hiç değiştirmeden Ahlak İlkeleri Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry
Concerning the Principles of Morals) adıyla yayımladı. Hume, İngiliz empirizmini en uç noktalara dek taşımış, gerek Locke’ta gerek
Berkeley’de gördüğü ve can çekişmekte olduğuna inandığı bazı metafizik kavramları sistemden tümüyle dışlamayı başarmıştır.

Condillac (1715-1780) Fransız aydınlanma düşünürlerinden biri olmasına karşın, Locke’un empirist savlarından çok etkilenmiş ve empirizmin sadık bir izleyicisi olmuştur. Bu nedenle Condillac’ı empirizmin izleyicileri bağlamında bu ünite içinde ele almak uygundur. Fransa’da, Grenoble’da doğdu. Önce rahip olmak için ilahiyat okudu. 1740’da bu okuldan ayrılarak felsefeye yöneldi. İlk yapıtı İnsan Bilgisinin Kökeni Üzerine Deneme başlığını taşımaktadır. Bununla Locke’un empirizmini Fransa’da tanıtma işine girişmiştir. İkinci yapıtı, Sistemler Üzerine Deneme’de Locke’un empirizmini Malebranche, Spinoza ve Leibniz’e karşı savunmuştur. Duyumlar Üzerine İnceleme’de (1754) kendi empirist felsefesini açımlamış ve bu yapıtla büyük ilgi çekmiştir. Zihin felsefesi, bilgibilim, dil ve politika üzerine de çalışmıştır

Thomas Reid (1710-1796) İskoçya, Strachan’da doğdu. Çocukluğundan başlayarak yaşamının büyük bölümünü Aberdeen’de geçirdi. Aberdeen Üniversitesini bitirdikten sonra King’s Collegeda bir göreve getirilmiş, burada 1751-1764 yılları arasında dersler vermiş, daha sonra Glasgow Üniversitesinde Adam Smith’in ardından ahlak profesörü olarak atanmıştır. Başlıca yapıtları; Sağduyu İlkeleri Üzerinde İnsan Zihni Üzerine Araştırma (1764), İnsanın Ussal Güçleri Üzerine Denemeler (1785), İnsanın Etkin Güçleri Üzerine Denemeler (1788). İskoç felsefesinde sağduyu okulunun kurucusudur. Hume nasıl empirizmi bir kuşkuculuğa taşımış ise o da empirizmi bir sağduyu yaklaşımına taşımıştır

Duyularla algılanan renk, tat koku gibi niteliklerin dışında biçim, büyüklük gibi daha başka birincil nitelikler denen şeyler yoktur.
Zihinde bile, nitelikleri birincil ve ikincil olarak ayırmak olanaksızdır. Gerçekte obje ve duyum aynı şeydir, bunları birbirinde soyutlayamayız. Bundan dolayı bir obje algılanmış niteliklerin bir toplamıdır. Sonuç olarak var olmak algılanmış olmaktır (esse est percipi). Şu halde töz ya da madde asla algılanmamakta ya da duyulanamamaktadır.

Onların kendisinde varolduğu bir başka zihin daha var ki benim algılamadığım zamanlarda onları algılamaya devam etmektedir. Bütün
insan zihinleri zaman zaman durarak ilgisini nesnelerden başka tarafa çektiği için “her zaman algılamak için hazır olan” bir Dışsal Zihin vardır. Bu zihin tüm şeyleri bilir ve kavrar ve onları bizim görüşümüze kendisinin takdir ettiği kurallara göre o tarzda gösterir ki, bu durum bizim tarafımızdan doğa yasaları terimiyle ifade edilir. Şeylerin varoluşu bundan dolayı Tanrı’nın varoluşuna bağımlıdır ve Tanrı doğadaki şeylerin düzenliliğinin nedenidir.

George Berkeley'in başlıca yapıtları: Yeni Bir Görme Kuramına Doğru (An Essay toward a New Theory of Vision 1709), İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine Bir Deneme (A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge 1710), Hylas ile Philonous Arasında Üç Diyalog (Three Dialogues between Hylas and Philonous 1713), Alcipron ya da Dakikalık Filozof (Alcipron or the Minute Philosopher, 1732). İnsan Bilgisinin Kökeni Üzerine Deneme David Hume'un bir eseridir.

Hume (1711-1776) İskoçya’da, Edinburg’da doğdu. Edinburgh Üniversitesinde
klasik diller ve felsefe okudu. 1734-37 yılları arasında Fransa’da ilk ve temel felsefi yapıtı olan İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme’yi (A Treatise of Human Nature) kaleme aldı. Yapıtı İngiltere’de ilgi görmeyince Etik ve Politik Denemeler’i (Essays Moral and Political) yayımladı ve bu yapıtla ses getirdi. Birinci yapıtıyla dinsizlik suçlamasına uğradığı için, hiçbir üniversiteye kabul edilmeyince bir generalin sekreteri olarak 1745-49 yılları arasına Avrupa’yı dolaşmış, bu arada ilk eserini İnsan Anlığı Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry concerning Human Understanding) adı altında düzenleyip bastırmıştır (1748). Aynı yıl İnceleme’nin üçüncü ve son bölümünü hiç değiştirmeden Ahlak İlkeleri Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry Concerning the Principles of Morals) adıyla yayımladı. 1752 yılında Politik Söylemler (Political Discourses), 1759’da İngiltere Tarihi (History of England) yayımlandı.
Bunu Dört İnceleme Savı (Four Dissertations) ve Doğal Din Üzerine Diyaloglar
(Dialogues Concerning Natural Religion) adlı yapıtları izledi. İnsan Bilgisinin Kökeni Üzerine Deneme ise Etienne Bonnot De Condillac'ın bir kitabıdır.

Condillac, doğal düzende tüm bilginin duyumlardan doğduğunu düşünmekteydi.
İnsanın tüm zihinsel işlemleri dönüşmüş duyumlardır.Duyumlar Üzerine İnceleme’ nin ulaştığı genel sonuç; “doğal düzende tüm bilginin duyumlardan doğduğu” sonucudur. İnsanın tüm zihinsel işlemleri “dönüşmüş duyumlar” olarak açıklanabilir. Oysa Locke’un temel tezi zihinsel işlemlerin zihnin doğasında bulunmasıydı. Bu açıdan kendi konumunun bir ilerleme olduğunu öne sürer.

Reid’e göre sağduyu ilkeleri kendiliğinden açık, tanıtlanmalarına gerek
olmayan, uslamlamanın ve bilimin temelini oluşturan kökensel ve doğal yargılardır.