MODERN FELSEFE I - Deneme Sınavı - 9

Jean Jacques Rousseau

Thomas Hobbes (1588-1679), Yeniçağda deneyciliğe giden yolu açan önemli bir
İngiliz düşünürüdür. Oxford’da Skolastisizm ve Aristoteles dersleri almış, 20 yıl
yaşadığı Paris’te Descartes, Gassendi ve Mersenne’le tanışmış, Francis Bacon ve
Herbert of Cherbury ile ilişkileri ve Öklid’in Elementler’i üzerine okumaları felsefeye yönelmesini sağlamıştır. De cive (Yurttaş Üzerine-1642), De corpore, (Cisim
Üzerine-1655), De homine (İnsan Üzerine-1658) adlı üç bölümden oluşan Felsefenin İlkeleri isimli bir eser yazmış, 1651’de yazdığı Leviathan ise siyaset felsefesinin temel yapıtlarından olmuştur.

Felsefe yalnızca cisimler ve onların özellikleriyle ilgilenir. Hobbes, cisimden sadece maddesel cisimleri anlamaz. Ona göre iki tür cisim vardır. Doğa tarafından
yapılan doğal cisim ve insanların istenç ve anlaşmalarıyla oluşan devlet commonwealth). Böylece felsefe de doğal felsefe ve yurttaş felsefesi olmak üzere ikiye ayrılır.

Felsefe yalnızca cisimler ve onların özellikleriyle ilgilenir. Hobbes, cisimden sadece maddesel cisimleri anlamaz. Ona göre iki tür cisim vardır. Doğa tarafından
yapılan doğal cisim ve insanların istenç ve anlaşmalarıyla oluşan devlet (commonwealth). Böylece felsefe de doğal felsefe ve yurttaş felsefesi olmak üzere ikiye ayrılır. Yurttaş felsefesi de iki alt bölüme ayrılır: psikoloji ve siyaset.

Hobbes, bilgiyi olgu bilgisi ve sonuç bilgisi olarak ikiye ayırır. “Bir şeyin yapıldığını gördüğüm ya da yapıldığını anımsadığım zaman bilgim olgu bilgisidir.” Bu, mahkemede bir tanıktan istenen türde bir bilgidir. Olgu bilgisinin örneği tarihtir; doğal tarih ya da yurttaşlık tarihi biçimini alabilir. Sonuç bilgisi ise, örneğin A doğru ise B de doğrudur türünden bir bilgidir, yani koşullu ya da varsayımlıdır

Ockham ve Ortaçağdaki başka öncelleri gibi Hobbes da, birincil yönelimsel tümel adlar ve ikincil yönelimsel tümel adlar arasında bir ayrım yapar; birincil yönelimsel tümel adlar insan, bitki, taş gibi somut varlıklara uygulanan tümel adlardır. İkincil yönelimsel tümel adlar ise bu birincil olanları niteleyen cins, tür, ayrım, tümel, tikel gibi mantıksal terimlerdir.

İlkelerin bilgisine varmada tümevarımı kabul etse de, bilimsel işlemin göstergesi olarak vurguladığı şey, tanıtlama yoluyla sonuçların geçerli kılınmasıdır. Çıkarımın başlangıç noktası olan ilkeler tanım önermeleridir. Tanımlar sözcüklerin anlamlarının açıklanışından başka bir şey değildir. Tanım, yüklemi öznesini çözümleyen bir önermedir.

Hobbes’a göre felsefe genel anlamda cisimlerin nedenleri ve nitelikleriyle ilgilidir.
Üç cisim türü olduğu belirtilmişti; fiziksel cisimler, insan cismi ve politik cisim,
yani devlet. Üçünü de ilgilendiren tek temel ilke devinimdir çünkü tümü de devinim içindedirler. Devinim bir yerin süreli olarak terk edilişi, başka bir yerin kazanılışıdır.

Modern çağda empirizmin gerçek kurucusu John Locke’tur (1632-1704). Toplumsal ve politik görüşleriyle Avrupa’daki aydınlanmanın öncüsü olmuş, temel hak ve
özgürlükleri, akla dayalı yaşam biçimini savunarak kendi çağı için eğitici bir rol
oynamıştır. Başyapıtı İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme 1790 yılında yayımlanmıştır. Öteki önemli yapıtları: Sivil Hükumet Üzerine İki İnceleme, Eğitim Üzerine Düşünceler, Hıristiyanlığın Usa Uygunluğu ve Hoşgörü Üzerine Mektup’tur.

Locke, nasıl birleştirilirlerse birleştirilsinler kendi başlarına var olmaları olası olmayan, cisimlere bağımlı olan veya onların etkileri olarak düşünülen ideleri kip başlığı altında toplar. Bunların özelliği kendi başlarına varoluşları olmaması, salt cisimlerin ya da tözlerin varlığına bağımlı olarak varlık kazanan ideler olmalarıdır.

Denemeler’in 4. kitabında bilgi ve kanı konusu ele alınır. Bilgi genel hatlarıyla irdelenip tanımlanır ve bilgi türleri verilir. Locke’a göre bilgi de ideler-arası ilişkilerden doğar: “Bilgi iki ide arasındaki bağlantı ve uyuşmanın ya da uyuşmama ve karşıtlığın algılanmasıdır. Bu türden bir algının bulunduğu yerde bilgi vardır, bulunmadığı yerde
imgeleyecek, varsayacak inanacak bir şeyler bulsak da bilgi bulamayız”. Bu uyuşma ya da uyuşmama konusunu dört başlıkta incelenir: 1. Özdeşlik ya da başkalık, 2. Bağıntı, 3. Birlikte varoluş ya da zorunlu bağlantı, 4. Gerçek varoluş.

Deneyci bir düşünür olan Berkeley (1685-1753), İrlanda’da doğmuş, Dublin’deki Trinity Kolejde matematik, mantık, dil ve felsefe eğitimi almıştır. 1704’de aynı okulda eğitmen olmuştur. Başlıca yapıtları: Yeni Bir Görme Kuramına Doğru (An Essay toward a New Theory of Vision 1709), İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine Bir Deneme (A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge 1710), Hylas ile Philonous Arasında Üç Diyalog (Three Dialogues between Hylas and Philonous 1713), Alcipron or the Minute Philosopher (1732). Önemli bir İngiliz empiristi olan Berkeley, Locke’un düşüncesindeki tutarsızlıkları eleştirerek yola çıkmış ama empirizmini bir öznel idealizme ve immateryalizme sürüklemiştir.

Hume (1711-1776) İskoçya’da, Edinburg’da doğdu. Edinburgh Üniversitesinde klasik diller ve felsefe okudu. 1734-37 yılları arasında Fransa’da ilk ve temel felsefi yapıtı olan İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme’yi (A Treatise of Human Nature) kaleme aldı. Yapıtı İngiltere’de ilgi görmeyince Etik ve Politik Denemeler’i (Essays
Moral and Political) yayımladı ve bu yapıtla ses getirdi. Birinci yapıtıyla dinsizlik suçlamasına uğradığı için, hiçbir üniversiteye kabul edilmeyince bir generalin sekreteri olarak 1745-49 yılları arasına Avrupa’yı dolaşmış, bu arada ilk eserini İnsan Anlığı Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry concerning Human Understanding) adı altında düzenleyip bastırmıştır (1748). Aynı yıl İnceleme’nin üçüncü ve son bölümünü hiç değiştirmeden Ahlak İlkeleri Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry
Concerning the Principles of Morals) adıyla yayımladı. Hume, İngiliz empirizmini en uç noktalara dek taşımış, gerek Locke’ta gerek
Berkeley’de gördüğü ve can çekişmekte olduğuna inandığı bazı metafizik kavramları sistemden tümüyle dışlamayı başarmıştır.

Condillac (1715-1780) Fransız aydınlanma düşünürlerinden biri olmasına karşın, Locke’un empirist savlarından çok etkilenmiş ve empirizmin sadık bir izleyicisi olmuştur. Bu nedenle Condillac’ı empirizmin izleyicileri bağlamında bu ünite içinde ele almak uygundur. Fransa’da, Grenoble’da doğdu. Önce rahip olmak için ilahiyat okudu. 1740’da bu okuldan ayrılarak felsefeye yöneldi. İlk yapıtı İnsan Bilgisinin Kökeni Üzerine Deneme başlığını taşımaktadır. Bununla Locke’un empirizmini Fransa’da tanıtma işine girişmiştir. İkinci yapıtı, Sistemler Üzerine Deneme’de Locke’un empirizmini Malebranche, Spinoza ve Leibniz’e karşı savunmuştur. Duyumlar Üzerine İnceleme’de (1754) kendi empirist felsefesini açımlamış ve bu yapıtla büyük ilgi çekmiştir. Zihin felsefesi, bilgibilim, dil ve politika üzerine de çalışmıştır

Thomas Reid (1710-1796) İskoçya, Strachan’da doğdu. Çocukluğundan başlayarak yaşamının büyük bölümünü Aberdeen’de geçirdi. Aberdeen Üniversitesini bitirdikten sonra King’s Collegeda bir göreve getirilmiş, burada 1751-1764 yılları arasında dersler vermiş, daha sonra Glasgow Üniversitesinde Adam Smith’in ardından ahlak profesörü olarak atanmıştır. Başlıca yapıtları; Sağduyu İlkeleri Üzerinde İnsan Zihni Üzerine Araştırma (1764), İnsanın Ussal Güçleri Üzerine Denemeler (1785), İnsanın Etkin Güçleri Üzerine Denemeler (1788). İskoç felsefesinde sağduyu okulunun kurucusudur. Hume nasıl empirizmi bir kuşkuculuğa taşımış ise o da empirizmi bir sağduyu yaklaşımına taşımıştır

Duyularla algılanan renk, tat koku gibi niteliklerin dışında biçim, büyüklük gibi daha başka birincil nitelikler denen şeyler yoktur.
Zihinde bile, nitelikleri birincil ve ikincil olarak ayırmak olanaksızdır. Gerçekte obje ve duyum aynı şeydir, bunları birbirinde soyutlayamayız. Bundan dolayı bir obje algılanmış niteliklerin bir toplamıdır. Sonuç olarak var olmak algılanmış olmaktır (esse est percipi). Şu halde töz ya da madde asla algılanmamakta ya da duyulanamamaktadır.

Onların kendisinde varolduğu bir başka zihin daha var ki benim algılamadığım zamanlarda onları algılamaya devam etmektedir. Bütün
insan zihinleri zaman zaman durarak ilgisini nesnelerden başka tarafa çektiği için “her zaman algılamak için hazır olan” bir Dışsal Zihin vardır. Bu zihin tüm şeyleri bilir ve kavrar ve onları bizim görüşümüze kendisinin takdir ettiği kurallara göre o tarzda gösterir ki, bu durum bizim tarafımızdan doğa yasaları terimiyle ifade edilir. Şeylerin varoluşu bundan dolayı Tanrı’nın varoluşuna bağımlıdır ve Tanrı doğadaki şeylerin düzenliliğinin nedenidir.

George Berkeley'in başlıca yapıtları: Yeni Bir Görme Kuramına Doğru (An Essay toward a New Theory of Vision 1709), İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine Bir Deneme (A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge 1710), Hylas ile Philonous Arasında Üç Diyalog (Three Dialogues between Hylas and Philonous 1713), Alcipron ya da Dakikalık Filozof (Alcipron or the Minute Philosopher, 1732). İnsan Bilgisinin Kökeni Üzerine Deneme David Hume'un bir eseridir.

Hume (1711-1776) İskoçya’da, Edinburg’da doğdu. Edinburgh Üniversitesinde
klasik diller ve felsefe okudu. 1734-37 yılları arasında Fransa’da ilk ve temel felsefi yapıtı olan İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme’yi (A Treatise of Human Nature) kaleme aldı. Yapıtı İngiltere’de ilgi görmeyince Etik ve Politik Denemeler’i (Essays Moral and Political) yayımladı ve bu yapıtla ses getirdi. Birinci yapıtıyla dinsizlik suçlamasına uğradığı için, hiçbir üniversiteye kabul edilmeyince bir generalin sekreteri olarak 1745-49 yılları arasına Avrupa’yı dolaşmış, bu arada ilk eserini İnsan Anlığı Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry concerning Human Understanding) adı altında düzenleyip bastırmıştır (1748). Aynı yıl İnceleme’nin üçüncü ve son bölümünü hiç değiştirmeden Ahlak İlkeleri Üzerine Bir Araştırma (An Enquiry Concerning the Principles of Morals) adıyla yayımladı. 1752 yılında Politik Söylemler (Political Discourses), 1759’da İngiltere Tarihi (History of England) yayımlandı.
Bunu Dört İnceleme Savı (Four Dissertations) ve Doğal Din Üzerine Diyaloglar
(Dialogues Concerning Natural Religion) adlı yapıtları izledi. İnsan Bilgisinin Kökeni Üzerine Deneme ise Etienne Bonnot De Condillac'ın bir kitabıdır.

Condillac, doğal düzende tüm bilginin duyumlardan doğduğunu düşünmekteydi.
İnsanın tüm zihinsel işlemleri dönüşmüş duyumlardır.Duyumlar Üzerine İnceleme’ nin ulaştığı genel sonuç; “doğal düzende tüm bilginin duyumlardan doğduğu” sonucudur. İnsanın tüm zihinsel işlemleri “dönüşmüş duyumlar” olarak açıklanabilir. Oysa Locke’un temel tezi zihinsel işlemlerin zihnin doğasında bulunmasıydı. Bu açıdan kendi konumunun bir ilerleme olduğunu öne sürer.