MODERN FELSEFE I - Deneme Sınavı - 4

Başlıca aydınlanma düşünürleri Bayle, Montesquieu, Voltaire, Condillac, Helvetius, Diderot, d’Alembert, Lametrie, d’Holbach Cabanis ve Rousseau’dur. Bunlar arasında Kant yer almaz.

Voltaire, oldukça etkilendiği Locke’un deneyci görüşlerinin Fransa’da yayılmasına yardımcı olmuş, onun toplumsal ve politik görüşlerinin çoğunu benimseyerek bireysel özgürlük kazanımı için Kilise ve devlet kurumuna karşı savaşmıştır. Kiliseyi bilginin, aklın, zihinsel aydınlanmanın önünde engel olarak görüyordu. Voltaire gerçekte bir tanrıtanır idi. O da Newton gibi evrendeki düzenin Tanrı inancını haklı kıldığını düşünmekteydi. Bu durum Kilise’ye karşı savaşını daha kolay ve inandırıcı biçimde sürdürmesini sağlamıştır.

Montesquieu ilk olarak yasaların hükümetle ilişkilerinden söz eder. Ona göre cumhuriyetçi, monarşik ve despotik olmak üzere üç yönetim biçimi vardır. Bir cumhuriyet yönetimi demokratik bir nitelikte olabilir: Bu durumda halkın istenci yönetim erkini, bir başka deyişle en üstün gücü elinde tutuyor demektir. Cumhuriyet yönetimi bir aristokrasi biçiminde de olabilir. Bu durumda halkın sadece bir bölümü yönetim erkini elinde bulundurabilir. Monarşi yönetim biçiminde prens, devleti belli temel yasalarla uyum içinde yönetir. Kuşkusuz kendisine yardımcı ara güçler de vardır. Despotik bir devlette ise böyle temel yasalar yoktur. Bu şekilde yönetilen ülkelerde dinin etkisi fazladır. Din hükümleri yasaların yerini almış olarak görünür; dine daha yakın olarak, gelenek ve göreneklerin de yasa ayarında etkili olması çok rastlanan bir durumdur. Cumhuriyetçi hükümetin etik ilkesi yurttaşlık erdemidir. Monarşik hükümetinki onur, despotizminki ise korkudur.

Helvetius’a göre insanın fiziksel ve zihinsel tüm edimleri doğa yasaları tarafından yönetilmektedir. Bu çerçeve içinde ahlaksal eylemlerimiz de yer alır; ahlaksal eylemlerimiz de doğal yasaların zorunlu bir ürünü olarak gerçekleşir. Helvetius etik alanda da indirgemeci bir yol tutarak tüm ahlaksal eylemlerimizi, kişinin ben-sevgisine indirger. Tüm insanların kendilerini sevdiklerini ve mutlu olmayı istediklerini ve eğer kendileri için her türlü hazzı üretmek için yeteri kadar güç sahibi olsalardı, hazlarını ya da mutluluklarını sonul noktaya dek gerçekleştirmekten geri durmayacaklarını belirtir. Bu durumda güç istemi gibi olgular ikincil düzeyde kalmaktadır. Sadece temel haz sevgisinin dönüşüme uğramış biçimleridir. Doğru yanıt C'dir.

Fransız aydınlanmasının yazınsal simgesi durumunda olan ve aydınlanma sürecinin temel düşünce ve ideallerini yansıtan büyük kültür hazinesi Ansiklopedinin değişmez editörü olarak kendisine özgün bir yer yapan Diderot (1713-1784), felsefi görüşleriyle de aydınlanmanın önde gelen düşünürlerinden biri olmuştur. Birinci cildi düşün ve ülkü arkadaşı D’Alambert yayımlamıştır. Ansiklopediye katkı verenler içinde, Voltaire, Holbach, Helvetius, Montesquieu ve ekonomist Turgot da bulunuyordu. Ancak Bayle Ansiklopediye katkıda bulunmamıştır. Doğru yanıt D'dir.

Diderot, Doğanın Yorumu Üzerine adlı çalışmasında matematik biliminin somut olgusallık ile bir tanışıklık vermeye yeterli olmayacağını, bunun için deneyimsel-deneysel yönteme başvurulmasının gerekli olduğunu vurgulamaktadır. Bu şekilde doğanın kendisi incelenirse değişebilir ve esnek bir yapıda olduğu ve yeni olanakların zenginliği içinde bir çeşitlilik ve türdeşsizlik özelliği taşıdığı görülebilecektir. D seçeneğinde yer alan İnsan Üzerine Helvetius'un, E seçeneğindeki Yasaların Ruhu ise Montesquieu'nun eserleridir. Doğru yanıt A'dır.

A, B ve C seçeneklerinde D'Alambert'le ilgili olarak doğru bilgiler verilmesine rağmen, bu ifadeler pozitivizmin öncüsü olarak görülmesinin nedenini açıklamamaktadır. D'Alambert'e göre bilimsel felsefenin görevi fenomenleri metafizik bir anlamda değil, daha sistematik bir anlamda betimlemek ve ilişkilendirmektir. Eğer metafizik yola, yani bir öz araştırılmasına sapılırsa, sözcüğün gerçek anlamında bilgi olarak adlandırılabilecek şeyin çok ötesine geçilmiş olur. Bu açıklamalarıyla d’Alambert, pozitivizmin öncüsü olark görünmektedir. Bilimin metafiziksel anlamda gizemli ve anlaşılmaz nitelikler ya da tözler ile hiçbir işi olamaz. Bilim salt fenomenlerle ilgilidir ve kaldı ki felsefe de böyledir. Bu bilgiye dayanarak E seçeneği düşünürün görüşleriyle örtüşmeyen bir ifadedir. Doğru yanıt D'dir.

Tüm seçeneklerde Rousseau'nun eserleri yer almasına rağmen, bilim ve sanatlara acımasız eleştiriler getirdiği yapıtı aynı zamanda Dijon Akademisi tarafından ödüllendirilen "Sanatlar ve Bilimler Üzerine Söylev"dir. Ama bilimler ve sanatlar alanındaki ilerlemenin ahlak üzerindeki bozucu ve yozlaştırıcı etkilerini savunduğu için ‘le philosophe’ların güçlü bir muhalefeti ile karşılaşmıştır.  d’ Holbach’ın çevresinden de kopuş noktasına gelmiştir.

Berkeley duyum ve düşünüm arasındaki farkı reddetmiş, bunların birbirlerini bütünleyen edimler olduğunu savunmuştur.

Berkeley, var olmak algılanmış olmaktır diyerek algıların ve duyumun önemine vurgu yapmıştır. Bir obje onun için duyumlar kompleksinden başka bir şey değildir. Dolayısıyla bilgisine sahip olmadığımız şeyin var olmadığını savunur. Tinsel tözü kabul ederken maddesel tözü reddeder. Locke'un bahsettiği birincil ve ikincil nitelikleri reddederek sadece ikincil nitelikler olduğunu savunur.

Berkeley metafiziği tamamen reddetmez, aksine Tanrı ve dışsal zihin kavramlarını açıklığa kavuşturarak materyalizmi bertaraf eder.Bir obje algılanmış niteliklerin toplamıdır diyerek algılamanın nesneden bağımsız olmadığını vurgular. Bilmek için duyumsal deneyimlerin gerekliliğini savunmuş ve Locke'u tümeller düşüncesinden dolayı eleştirmiştir. Ancak görünüm ve gerçekliğin  birbirinden ayrılması gerektiğini savunur.

Sözü edilen yapıtlar David Hume'a aittir.

Hume'a göre zihnimizde bulunanların tümü algılardır ve algılar zihinde iki form içinde bulunur; bunlar izlenimler ve idelerdir.

Hume'a göre zihnimizin çağrışım mekanizması benzerlik, zamanda ve uzayda bitişiklik ve neden etki bağı olmak üzere üç biçimde çalışır. Değiştirme ise izlenimi olmayan idelerin oluşturulmasında kullanılır.

David Hume, hem maddesel hem de tinsel tözü reddeder.

Hume'a göre iyi ya da kötü yargısı eylemle ilgili tüm olgular bilindikten sonra verilir. Ahlâk yargıları, sempati - duygudaşlık duygusu tarafından düzenlenir. Bir eylem, beğenme duygusu veriyorsa erdem olarak betimlenebilir. Yararlılık doğal bir sonuca yönelimdir. Ancak adaletin biricik kökeni kişisel çıkarlar değil kamusal yarardır.

Condillac, John Locke'un emprist görüşlerinden etkilenmiştir.

Thomas Reid'in sağduyu ilkeleri kendiliğinden açık olma, kökensel ve doğal olma, uslamlamanın ve bilimin temelini oluşturma, doğanın insana verdiği donanımın bir parçası olma özelliklerine sahiptir. Ancak bu yargılar tanıyarak öğrenilmez, tanıtılmaya ihtiyacı yoktur.

Voltaire, Metafizik Üzerine İnceleme’sinde, tanrının varoluşu üzerine iki uslamlama öne sürer. Birincisi nedensellikten yola çıkar ve evrenin bilinçli bir planlama sonucu oluşturulduğunu önerir.

Montesquieu, Yasaların Ruhu kitabında, toplum, hukuk ve yönetim tarzlarını incelemiştir.