MODA TASARIM

Giyim kültürü çalışmaları ve moda tarihine bakıldığında, “geleneksel giyim” ile “moda”nın gerçekleşme gerekçelerinin farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Modanın ritüel düzenle ilişkisi olmadığını belirten Baudrillard’a göre geleneksel giyim kültürünün kendi gerçekliğine karşın, moda daha çok tüketmek ve tüketime teşvik ettirmek üzerine kurulu bir sistemdir (2002; s. 138). Her mevsim farklı tasarımlar ve davranış biçimleri öneren moda, geleneksel ile olan bağını bu noktada koparmaktadır.

18. yüzyıldan itibaren özellikle tekstil üzerinden gelişim gösteren Endüstri devrimi sonrasında gelişen yeni yaşam biçimleri ve giyim anlayışındaki
değişikliğin en büyük sebebi “moda”dır. Moda her şeyden önce giyim ve davranış konularında ağır basan görüşlerin yanı sıra estetik, etik ve toplumsal kuralları, din (inanç) alanındaki anlayış değişikliklerini belirtir (Sürür 1983; s. 8). Modanın kapsamı çok geniş olmakla birlikte en çok “giyim” ile ilişkilendirilmektedir.

Modanın gelişimi sosyal, politik, kültürel ve ekonomik açılardan açıklanabilir.
Ancak bunlar modayı bir olgu olarak açıklamaz.İnsanların güzel şeylere olan ihtiyacı ve bu güzel şeylere sahip olma isteği, renkler, biçimler, desenlerin rol oynadığı moda, formun kurallarını takip ettiğinden sanatla yakınlık içindedir. İnsanın değişiklik ihtiyacını en çabuk ve kolay yoldan giyim ile karşılayan moda, her on yılda bir köklü değişimler içeren önerilerle kendi başına bir tarih alanı oluşturmuştur. Bu yaklaşım kuşkusuz birçok sosyolojik ilişkilendirmeyi barındırmaktadır.

Kawamura’dan aktaran Özudoğru, giyim ve moda arasındaki farkı aşağıdaki gibi özetler. “Giyim maddi bir üretimken moda sembolik bir üretimdir. Giyim bir gerekliliktir, moda ise aşırılıktır. Giyimin yararlılık işlevi varken, moda statü işlevi
görmektedir. Her toplumda ve kültürde o toplumun kültürünü yansıtan giyim örnekleri vardır. Moda hem olgu olarak hem de sistem olarak giyim kültürünün konularından keskin bir ayrılık gösterir. Ancak, “moda” maddi kültürün konuları
arasında yer alan ve giyim kültürü başlığı altında irdelenen geleneksel giyim kuşam örgelerinin gereksinimlere dayalı üretim halinden farklı olarak, bir sistem içinde yer alır.

Moda sözcük olarak Latince “modus”tan gelir ve anlamı tarz demektir. Buna göre moda yaşam tarzı anlamına gelmektedir. Böyle bir yaşam tarzı duyarlık yenilenmesi olarak görünüş alanında değişimi ifade eder (2004; s. 108).
Moda sözcüğü, TDK Türkçe Sözlük’te de; “değişiklik gereksinimi veya süslenme özentisiyle toplum yaşamına giren geçici yenilik” ve “belirli bir süre etkin olan toplumsal beğeni, bir şeye karşı gösterilen aşırı düşkünlük” olarak tanımlanmaktadır (Alpat, 2010; s.15 ).

Moda, 18. yüzyıl sonlarında, tekstil üretimi üzerinden gerçekleşen endüstri devriminin ardından gelişen kapitalist bir olgu ve bir sistemdir. İşte
bu nedenle giyimin tarihsel süreçte ne zaman başladığı bilinmezken modanın başlangıç noktasının Endüstri Devrimi olduğu bilinmektedir (Özüdoğru, 2016; s.53). Moda, Fransız Devriminin ardından, saray çevresinden çıkar. Eşitlik ve özgürlük talepleriyle toplumun bütün katmanlarına yayılır.

Moda döngüsü ve moda süreci birbirinden ayrı farklı içeriğe sahiptir. Ancak moda moda döngüsünün kavranabilmesi için her iki terimin de tanımlanması gerekmektedir. Yeni bir moda önermesinin ortaya çıkışından, yeni bir moda önermesine kadar geçen zaman moda döngüsüdür.

Modanın sanatla olan ilgisi 1920’lerde keskin bir şekilde bellidir. Moda yönünü modern sanatlara doğru bu yıllarda çevirmiştir.

Fütürizm akımının modaya olan etkileri de teknolojik yenilikler ve hız çerçevesinde olmuştur. Makineden yararlanılarak elde edilen tasarım öğelerinin estetik olabileceği iddiasını taşıyan ve tasarımlarında bunlara olabildiğince yer veren Fütürist moda tasarımcıları, tasarımlarında mevcut kalıpları yıkan, alışkın
olunmayan asimetrik önerilere yer vermişler, değişik kumaşlar kullanmışlardır. Hatta akıllı tekstillerin ilk örneklerini fütürist modacıların kullandıklarını ifade etmek mümkün olabilmektedir. Günümüz moda tasarıcmılarından Paco Rabanne, Hüseyin Çağlayan (Hussein Chalayan), Francesca Rosella gibi tasarımcılar
çalışmalarında Fütürizm akımından beslenmektedir.

Haute Couture
18. yüzyılda sanat ve zanaat birbirinden ayrıldığında terzilik zanaat olarak sınıflanmış; böylece de sanattan ayrılmıştır. 1860’larda kişiye özel giyimin (haute couture) ortaya çıkması modanın sanatsal bir yorum kazanmasına neden olmuştur. Bu sistemin yapılanmasında Haute Couture’ün kurucusu olan İngiliz tasarımcı Charles Frederick Worth’ün etkili olduğu kabul edilmektedir (Swendsen, 2008; 88- 89). Worth’ün ardından Paquin, Callot kardeşler, Doucet ve Poiret’in Haute Couture çalışmaları gelmektedir. Özellikle Paul Poiret sanat algısı yüksek tasarımlarında çığır açacak yeni kalıp uygulamalarıyla geometrik kesim anlayışını vurgulamıştır (Şahin, 2016; 385).

Giyim kültürü; kültürlerin giysiye nasıl yansıdığı ve giysi etrafında gelişen uygulamalar, inançlar, inanışlar, semboller, kültürel kimlik, sosyal statü, kültürel kodlar gibi konuları kapsar. Giyim kültürü çalışmaları ve moda tarihine bakıldığında, “geleneksel giyim” ile “moda”nın gerçekleşme gerekçelerinin farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Modanın ritüel düzenle ilişkisi olmadığını belirten uzmanlara göre geleneksel giyim kültürünün kendi gerçekliğine karşın, moda daha çok tüketmek ve tüketime teşvik ettirmek üzerine kurulu bir sistemdir. Her mevsim farklı tasarımlar ve davranış biçimleri öneren moda, geleneksel ile olan bağını bu noktada koparmaktadır. İnsanın değişiklik ihtiyacını en çabuk ve kolay yoldan giyim ile karşılayan moda, her on yılda bir köklü değişimler içeren önerilerle kendi başına bir tarih alanı oluşturmuştur. Modanın her döneminde, en belirleyici özelliği değişimdir. Giyim bir gerekliliktir, moda ise aşırılıktır. Giyimin yararlılık işlevi varken, moda statü işlevi görmektedir. Geleneksel giyimin daha çok faydacılıkla ve ayrıca süslenerek ve süsleyerek cazibe kazandırma, ahlaksal öğretiler üzerinden şekillendiği düşünülmektedir. Farklı kültürlerde değişik biçimde gerçekleşen ahlaki unsurlar, süs- süslenme ve faydacılıkla mükemmel bir şekilde bir araya gelir ve çeşitli malzemeler, beden süsleri ile bütün halinde giyim kuşamı oluştururlar. Simge toplumlarında doğum- yaşam ve ölüm ile belirlenen yaşam döngüsünde üretim ve çevresinde gelişen her tür gelenek “üreme ve soyun devamlılığı” esasına göre biçimlenir. Bu yöndeki her tür temenni geleneksel giyim kuşam parçalarında kullanılan renk, desen, biçim ve form sembolizminde kendisini gösterir. Doğru yanıt B’dir.

Moda sözcük olarak Latince “modus”tan gelir ve anlamı tarz demektir. Buna göre moda yaşam tarzı anlamına gelmektedir. Doğru yanıt C’dir.

19. yüzyılda başlayan feminist hareketler, kadın hakları talepleri ve I. Dünya Savaşından sonra doğan ortamda, çalışma yaşamında kadınlara duyulan ihtiyaç sonucunda moda, daha çok kadın cinsiyeti üzerinden gelişmiştir. 20. yüzyıl başında gelişen sanat akımlarından beslenen Bauhaus ekolü, süsten arındırılmış net tasarımın standardını geliştirmiştir. Giysi tasarımında benimsenen vücut hatlarını belli etmeyen geometrik kesimlerden oluşan net ve geomerik çizgiler taşıyan giysilerle kadınlar, kendilerine olan güvenlerini sergilemişlerdir. Kadınların, erkeklerin dünyasında erkeksi şapkalar ve hatları belli etmeyen giysilerle görünür olması ile erkeksi dişilik içeren androjen moda ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt A’dır.

Moda, bir sistem ve hatta olgu olarak kendi yaşamını sürdürülebilir kılmak için daima değişime ihtiyaç duyar. Bu değişim ise, moda eğilimleri araştırmacılarının (trend setter) belirlediği yeni eğilim önerilerine göre şekillenir. Moda eğilimleri sezonluk moda ürünlerinin nasıl görüneceği hakkında çıkış noktaları sunar. Moda eğilimi araştırmacıları iki yıl sonraki sezonun eğilimlerini ortaya çıkarmak için toplumun çeşitli kesimleri ile yapılan sözlü görüşmeler, anketler, kumaş stokları, tekstil firmalarının ekonomik durumları, dünyadaki gelişmeler gibi konular üzerine çalışmalar yaparlar. Araştırma sonuçlarını içeren raporlar, moda eğilimi analizi yapan şirketler tarafından satın alınır veya bu şirketler tarafından doğrudan araştırmacılara yaptırılır. Böylece, elde edilen verilerle gelecek iki yıl için eğilim çizelgeleri hazırlanır ve bu çizelgeler moda ürünleri üreten firmalara satmaktadır. Moda eğilimi araştırmalarında; renk, kumaş, baskı, siluet, aksesuar ve kesim unsurları göz önünde bulundurulur. Moda eğilimleri, her yeni önermesi ile takip edilmeyi sağlayan cazibeli bir akış sunar. Çekici tasarımlar, giysilerin arzulanmasını sağlar. Moda sektörüne hizmet eden tasarımcılar sezonlara göre koleksiyon hazırlar ve bunları defile ile tanıtırlar. Tasarımcılar, sezon eğilimlerine uygun kumaş, renk, doku, baskı, aksesuar ve çizgide (siluet) hazırladıkları koleksiyonlarında kendi özgün yorumlarını sunarlar. Moda sistemi üretim- tüketim ilişkisini dengede tutabilmek için pazarlama, tanıtım, reklam tekniklerine başvurur. Doğru yanıt D’dir.

Kübist sanatçılar farklı ortamlarda çalışarak benzer bir dünyayı ve bununla birlikte ortak bir görsel kültürü paylaşmışlardır. Kübist sanatçılar tuval üstünde doğayı geometrik şekiller olarak çözümlemeye çalışırken, hazır giyim uygulamaları ise bedeni çeşitli parçalara bölerek herkes için uygulanabilecek hazır kalıplar üretmeye çalışılmıştır. Modada geometrik ve açısal kuplu kesimler dikkat çekici uygulamalardır. Kare, dikdörtgen gibi parçalarla kuplu kesim olmadan üretilen giysiler kübistlerin iki boyutlu yüzey algısını yansıtmıştır. Doğru yanıt E’dir.

Haute Couture sisteminin yapılanmasında kurucusu olan İngiliz tasarımcı Charles Frederick Worth’ün etkili olduğu kabul edilmektedir. Doğru yanıt B’dir.

Hazır giyim (Pret a Porter/ Ready to wear) üretimindeki giysilerin geniş yelpazesi ve standart ölçüleri bir malın çok sayıdaki müşterisi için zevkli bir seçim olanağı sunmaktadır. Hazır giyimin gelişmesi ile moda ürünleri hızla geniş kitlelere ulaşmış ve moda yalnızca elit kesimin sahip olabileceği bir alan olmaktan kurtulmuştur. Pret a Porter, fikir olarak Amerika’da 1940’larda gelişen ready to wear (hazır giyim) den alınmıştır. Bugün, çok büyük moda evlerinin önemli ekonomik gelirlerini karşılayan Pret a Porter, moda tasarımcıları tarafından hazırlanan koleksiyonlarla oluşturulmakta, çok sayıda ve endüstriyel olarak üretilmektedir. 1960’lara gelindiğinde Pret a Porter’in gelişmesiyle modanın elit formu Haute Couture artık daha fazla talep görmemiştir. Hazır giyim kitleler halinde takip edildiğinden kitle modası olarak tanımlanmıştır. Doğru yanıt A’dır.

19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başında teknolojik gelişmelerin yanı sıra I. Dünya Savaşı sonrasında tekstil üretim maliyetlerinin yükselmesi gibi nedenler modanın halka inmesini hızlandırmıştır. Bu nedenlere ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak, 20. yüzyılın ikinci yarısında hazır giyim perakendeciliği doğmuştur. Pret a Porter, fikir olarak Amerika’da 1940’larda gelişen ready to wear (hazır giyim) den alınmıştır. 1940’larda Amerika Birleşik Devletlerinde geniş çapta kabul gören Pret a Porter, 1960’lardan itibaren ekonomik sektör olarak büyük öneme sahip olmuştur. Doğru yanıt D’dir.

Endüstrileşme sonrası Batıda, sanat ve zanaat arasında yaşanan mücadelenin ürünü olan lif sanatının bir alt dalı olarak kabul edilebileceğimiz giyilebilir sanat, moda ile yakın ilişki içinde bulunmakta; ancak sanat olarak kabul edilmek adına modadan bağımsız davranmaktadır. “Giyilebilir Sanat” moda sistemi dahilinde değerlendirilmemektedir. Yeni sanat hareketleri ile gelişen lif sanatının başvurduğu pek çok teknik, giyilebilir sanat örneklerinde kullanılmıştır. Lif sanatı ile olan yakın ilişkisi nedeniyle, moda endüstrisine karşı bir “hareket” gibi gelişen giyilebilir sanat, lif sanatı kapsamında değerlendirilmektedir. Doğru yanıt D’dir.

Yavaş moda ile insanların yaşam koşullarına, farklılıklarına ve sınırlı dünya kaynaklarına saygı duyan bir anlayışı da desteklemek mümkündür. “Slow Fashion (Yavaş Moda)” hareketi günümüzde bazı tasarımcılar ve markalar tarafından benimsenmiştir. Daha az tüketim, etik ticaret, geniş aralıklı sezon, kaliteli ve maliyeti bazı koşullarda yüksek olsa bile ömrü daha uzun ürünlerin üretildiği yavaş moda döngüsü hızlı moda anlayışının karşıt görüşü olarak belirmektedir. Yavaş moda için öneriler arasında atık giysilerle yeni giysi üretilmesi, ayrıca yeşil etiketli geri dönüşüme uygun dönüştürülmüş tekstil malzemelerden yüksek moda ürünler tasarlanması da yer almaktadır. Doğru yanıt E’dir.